SPECTRUM
29
actueel
ZATERDAG 27 APRIL 2013
Burgers' Zoo
Johan Burgers had een hobby: fazanten houden. In
1913 kocht hij een stuk grond bij 's Heerenberg voor
zijn Faisanterie Buitenlust. Toen de de collectie te
groot werd, verhuisde hij de fazanterie in 1923 naar
Arnhem, waar het verder ging onder de naam Bur
gers' Natuurpark. Dochter Lucie volgde Johan in 1939
op en tot op de dag van vandaag is het bedrijf in fami
liehanden. De oorlogsjaren brachten Burgers' veel on
heil. Tijdens de Slag om Arnhem kwam mensen en
dieren om door bombardementen en beschietingen.
Het was Burgers' beroemdste directeur Antoon van
Hooff - bij het publiek bekend vanwege zijn tv-optre-
dens - die een serie grote vernieuwingsprojecten be
gon. In 1968 opende het eerste safaripark op het Eu
ropese vasteland, in 1971 een groot chimpansee-ei
land en in 1988 Burgers' Bush. In 1994, 2000 en 2008
kwamen daar de 'ecodisplays' Desert, Ocean en Rim-
ba bij. Burgers' Zoo trekt jaarlijks zo'n 1,5 miljoen be
zoekers. (foto Burgers' Zoo)
menten en eeuwenoude bomen die het park zijn ka
rakter geven. In het aquarium uit 1882 worden de ken
merkende ornamenten sfeervol verlicht, in het apen-
huis uit 1908 slapen de primaten in sierlijke nokken
en in de overgang naar het vogelhuis (uit 1910) prijkt
een kleurig tegeltableau.
De Amsterdamse rijksmonumenten zijn tegelijker
tijd een vloek; een extra hindernis in de eeuwige
strijd om ruimte. Want middenin de hoofdstad, inge
perkt door grachten en woningen, zijn de mogelijkhe
den beperkt om grote verblijven te bouwen. Met de
steeds luider wordende roep om dierenwelzijn koos
Artis daarom onder meer voor minder én kleinere
diersoorten. „We hebben de dieren aangepast aan het
verblijf. Onze rijksmonumenten zijn gebouwd in
een tijd dat er nog heel anders werd gedacht over die
renwelzijn. Het apenhuis? Daar zat vroeger een
orang-oetang in, nu dwergaapjes", verklaart directeur
Haig Balian van de Amsterdamse dierentuin. De laat-
Artis
Een historische foto toont prinses Juliana als klein
meisje in 1912 terwijl ze Artis bezoekt. De dieren
tuin werd op 1 mei 1838 gesticht door een uitgever,
een makelaar en een horlogemaker onder de naam
Zoölogisch Genootschap Natura Artis Magistra, 'de
natuur is de leermeesteres van de kunst'. Aanvanke
lijk was de dierentuin alleen toegankelijk voor ver
mogende burgers met als doel 'het bevorderen van
de kennis der natuurlijke historie op eene aangena
me en aanschouwelijke wijze'. Charles Darwin, be
denker van de evolutietheorie, bezocht Artis in
1868 vanwege de pauwen. Hij ontdekte dat vrouw
tjes het mannetje met de mooiste staart kiezen en
niet per se de sterkste. Eind negentiende eeuw ging
Artis open voor het grote publiek. Er was geld no
dig, want andere culturele instellingen zorgden voor
concurrentie. Artis trekt tegenwoordig zo'n 1,2 mil
joen bezoekers per jaar. (Foto ANP)
De dierentuin, op de fo
to Artis, is nog altijd een
top-uitje voor kinderen.
foto Mare Driessen/
Hollandse Hoogte
ste uitvinding is de microzoo. Een plek waar vanaf
volgend jaar micro-organismen worden getoond.
Voor die piepkleine beestjes, onzichtbaar voor het
blote oog, is Artis bij uitstek geschikt. „Iedereen
heeft 800 van zulke organismen in z'n mond en tus
sen de 1,5 en 2 kilo in z'n ingewanden. Maar er is nog
zo veel over onbekend!", vertelt Balian enthousiast.
Artis ondervond in de naoorlogse jaren veel concur
rentie van dierentuinen die wél ruimte hadden om
dieren in een natuurlijke habitat te laten zien. Bur
gers' Zoo was er zo een.
Johan Burgers was een pionier die in 1923, toen hij
zijn fazanterie uit 's Heerenberg naar Arnhem ver
huisde, als eerste in Nederland tralieloze verblijven
bouwde voor roofdieren. Alleen een gracht scheidde
de beren van het nieuwsgierige publiek. In Burgers'
Zoo werd in 1971 voor het eerst een chimpansee-kolo
nie bij elkaar gezet. Antoon van Hooff, destijds direc
teur, werd voor gek verklaard. Het werd als veel te ge
vaarlijk beschouwd om zulke sterke beesten in een
grote groep bij elkaar te zetten. „Maar onderzoekers
konden nu voor het eerst het groepsgedrag van chim
pansees van dichtbij bekijken. Daardoor weten we
dat chimpansees zich kunnen verzoenen. Dat bete
kent dat ze een zelfbewustzijn hebben", legt Alex
van Hooff, zoon van de legendarische Antoon, uit.
Hij is de huidige directeur en achterkleinzoon van Jo
han Burgers.
In Burgers' Zoo krijgen de dieren zo veel mogelijk
vrijheid en leven ze 'als in de natuur' in Bush, Desert
of Ocean. Van Hooff: „Burgers' Zoo maakte in haar ge
schiedenis grote stappen, dankzij grotere kennis over
dieren en technische mogelijkheden. Het idee voor
de Bush bestond al 20 jaar, maar pas begin jaren tach
tig was het technisch mogelijk om 1,5 hectare te over
kappen zonder palen als ondersteuning."
Van Hooff, ook voorzitter van de Nederlandse Vereni
ging van Dierentuinen (NVD), weet wel wat de oor
zaak is, waarom niet alleen Artis en Burgers' Zoo,
maar alle dierentuinen in Nederland zo verschillend
van elkaar zijn. „Ze hebben eigenwijze directies. Ie
dereen heeft een eigen visie op hoe zijn dierentuin
ingericht moet worden. In essentie willen alle dieren
tuinen natuurlijk hetzelfde: de bezoekers de natuur
laten beleven en hen tegelijkertijd iets leren over de
natuur. Burgers' Zoo heeft daarvoor de ecodisplays,
waarmee we de bezoeker willen raken en overdonde
ren om ze vervolgens iets bij te brengen."
Maar toch; ondanks alle veranderingen en verbeterin
gen windt Artis-directeur Balian er geen doekjes om:
Artis sluit dieren op. „Dat moet echter wel een doel
dienen." Oftewel: het bijbrengen van liefde en res
pect voor de natuur, niet alleen voor dieren maar ook
voor planten en bomen. Artis is dus niet, zoals vroe
ger, een soort postzegelverzameling van beesten.
In haar 'opvoedkundige' taak gaat Artis verder dan an
dere dierentuinen, vindt Balian. „Wij hebben docen
ten en wetenschappers in dienst bij wie je lessen, cur
sussen en workshops kunt volgen. Elk jaar komen
100.000 schoolkinderen naar Artis om zich in deze
materie te verdiepen. Bovendien hebben we een bij
zondere leerstoel aan de Universiteit van Amsterdam
en een eigen Artis Academie."
Beide directeuren zijn ervan overtuigd dat dierentui
nen in de toekomst hun bestaansrecht houden. Ster
ker nog, juist nu groeit het belang ervan. Balian:
„Veel mensen zagen de natuur als iets dat los van de
mensheid staat. Het bewustzijn dat wij mensen on
derdeel zijn van de natuur begint te groeien. Zonder
natuur kunnen we niet leven." Volgens Balian is daar
om een omwenteling in het denken en doen nodig.
„Door bezoekers over de natuur te leren, passen ze
hun gedrag misschien aan. Want alleen dierentuinen
kunnen dieren niet redden, ook al doen we mee aan
fokprogramma's. Het dierenrijk is er veel te groot
voor. Er worden nog altijd meer dieren bedreigd dan
dat er worden gefokt."
Het is de nachtmerrie van de directeuren dat hun die
rentuin over nog eens 100 of 175 jaar niet meer is dan
een 'mausoleum van uitstervende diersoorten', zoals
Balian het omschrijft. Of in de woorden van Van
Hooff een 'ark van Noach'. Balian: „Iedereen stelt wei
eens de vraag of een dierentuin anno nu nog kan? Ja
dus, juist nu. Nu er minder natuur is dan ooit. Maar
hoe wij er over 175 jaar uitzien? Ik weet het niet."
reageren?
^p/ spectrum@depersdienst.nl
