De Marokkaanse moeder van
publicist Mohammed
Benzakour belandde na een
infarct in een verpleeghuis. De
Berbervrouw werd aan de
bietjes gezet. Benzakour
schreef er Yemma over; een
boek vol liefde, geschreven uit
zorg en wanhoop.
24 SPECTRUM
MOHAMMED BENZAKOUR
PtÉifc
'V -
interview
Moeder wist
alles nog, ze
had een
fenomenaal
brein. Dat is
kapot, je
kunt niets
meer
vragen. Ook
haar stem is
weg. Het
wonder-
orgeltje
waar altijd
geluid uit
kwam
door Lindy Jense
'D
e stilte, wan
hopig werd
ik ervan. Zat
ik bij mijn
moeder, als
maar door te
praten, ter
wijl zij niets terugzei. Niets terug kón
zeggen. Als het me te veel werd, liep
ik naar de kantine voor een stukje pa
pier en daar krabbelde ik er wat aante
keningen op. Uit al die papiertjes is
uiteindelijk Yemma ontstaan."
Ze riep iets liefs en blies nog een kus
je door de lucht, voordat ze de opera
tiekamer in ging. Het zou de laatste
keer zijn dat de Marokkaans-Neder
landse publicist Mohammed Benza-
kour zijn 'oude' moeder zag. Na de
operatie aan haar rug, die simpel had
moeten zijn, was een bloedprop in
haar hersenen ontstaan. De gevolgen
waren een halfzijdige verlamming en
een uitgeschakeld spraakcentrum.
Een wezenloze stilte beheerst haar, de
moeder die hem ooit ronddroeg in
het dorp in het Marokkaanse Rifge
bergte waar Benzakour als vierde
kind van het gezin werd geboren. De
vrouw die onbevreesd een grote slang
doodsloeg die hem als baby bedreig
de. De ongeletterde emigrante die
haar zoon nauwelijks kon volgen,
toen hij later in Nederland sociologie
ging studeren en een carrière opbouw
de als journalist en columnist. Moe
der moet ergens in de 80 zijn. Haar ge
boortedatum is bij aankomst in Neder
land, begin jaren '70, ambtshalve vast
gesteld op 1 januari 1932.
„Ik leefde in een andere wereld dan
mijn ouders, maar we hadden een mo
dus gevonden om daarmee om te
gaan. Basale gesprekken waren het,
met mijn moeder. 'Ben je al naar de
kapper geweest', 'Koud hè buiten'; dat
soort vanzelfsprekende dingen. Ik ben
er nu pas achter gekomen hoe belang
rijk zulke ditjes en datjes zijn, hoe je
daaraan voorbij kunt gaan als je een
intellectueel leven leidt. Ik mis die ge
sprekjes." Zijn familie is niet blij met
het boek dat hij schreef over de ziekte
van zijn moeder. „Een van mijn zus
jes is eraan begonnen. Ze is op pagina
20 blijven steken. Te confronterend."
In een familie en cultuur waarin men
niet openlijk over ziektes praat, moet
het hoogst intieme Yemma (Marok
kaans voor moeder) hard aankomen.
Benzakour beschrijft, pijnlijk voel
baar, de fysieke aftakeling van zijn
moeder en de wanhoop die hij als
zoon voelt om zijn moeder zo dichtbij
maar tegelijk zo ver weg te weten. De
hoofdstukken bestaan uit observaties,
herinneringen, dromen over dingen
die voorbij zijn of nooit zullen gebeu
ren. Hij schrikt wakker van de stem
van zijn moeder, terwijl hij weet dat
ze nooit meer zal praten. Een oude
man, blootsvoets en geheel in het wit
gekleed, komt kijken als Benzakour
piano speelt in het verpleeghuis. „Dit
was het lievelingsstuk van mijn
vrouw", vertelt de man in tranen. De
man laat zich daarna nooit meer in
het verpleeghuis zien.
vS - H I
Mijn jeugd
zit in een
gesloten archief
Wat Benzakour in Yemma vooral
toont, is hoeveel energie het patiënt
én mantelzorger kost om overeind te
blijven in het labyrint van de Neder
landse zorg die zich van z'n kilste
kant laat zien aan een invalide Berber
vrouw die niet kan lezen of schrijven.
„Eindeloos moest ze logopedie-oefe-
ningen doen, met puzzeltjes en dool
hofjes. Oefeningen die ze, ook als ze
nog gezond was geweest, niet kon be
grijpen als ongeschoolde vrouw. Er
kwam een specialistische logopediste.
Begint die mevrouw weer met dezelf
de abstracte plaatjes. Ik legde haar uit
dat dat niet ging werken, dat 't niet
aansloot bij de belevingswereld van
mijn moeder. Ze vroeg wat die wereld
dan was. Ik vertelde haar dat mijn
moeder zeer gelovig is, veel bidt. Stro
fes uit de Koran, de soera's, spreek je
zangerig uit. Het is bekend dat liedjes
beter bewaard blijven dan taal. Ik
dacht een beetje mee te mogen den
ken en stelde voor mijn moeder soe
ra's te laten luisteren en zo het taai
centrum in haar hersenen te stimule
ren. 'Sorry, maar ik ga mij niet verdie
pen in de islam', was de reactie van
deze zeergeleerde logopediste. Ik was
verbijsterd. Dat vroeg ik haar toch he
lemaal niet!"
Benzakour schreef er een artikel over
in het vakblad voor logopedisten. In
Amsterdam werd een symposium ge
wijd aan de behandeling van ongelet
terde islamitische afasie-patienten.
„Het kwartje is gevallen", zegt hij. En
dat wordt tijd ook, want Nederland
moet zich gaan bekommeren om de
golf van islamitische ouderen die het
komende decennium de verzorgings-
en verpleeghuizen gaat bevolken.
Fel: „We hebben in Nederland de afge
lopen jaren ontzettend veel geouwe
hoerd over de multiculturele samenle
ving, maar niet over de multiculturele
samensterving. De eerste generatie
gastarbeiders is nu 70, 80 jaar oud.
Mensen die hard hebben gewerkt en
niet gezond hebben geleefd. Ze krij
gen kwalen. Ik houd mijn hart vast.
Mijn moeder heeft het geluk dat ze
mij in de buurt heeft. Ik woon vlakbij
en heb een vrij beroep, zodat ik veel
tijd voor haar kan vrijmaken. Mijn va
der is in de tachtig, die kan de zorg
nauwelijks aan."
Benzakour legt de koks van het ver
pleeghuis uit dat zijn moeder haar ge
hakt misschien wel wil opeten als het
de vorm van een bal heeft en niet een
worst. Die vorm associeert moeder im
mers met frikadellen - varkensvlees -
en dat is taboe voor een islamiet. Ben
zakour grijpt ook een paar keer in als
moeder wil bidden en de verpleging
haar rolstoel achteloos met de rug
naar Mekka parkeert. Hij organiseert
stiekem lekkere etentjes met kruidige
Marokkaanse hapjes en zoete munt
thee voor haar in een geheime kelder
van het verpleeghuis, als ze weer eens
stuitte op een rantsoen van gekookte
bietjes en kwakken «aardappelpuree.
Hij rijdt haar rond in de buurt en
houdt een iPod aan haar oor zodat ze,
alsnog, naar Koransoera's kan luiste
ren. Af en toe hoort hij haar heel
zachtjes fragmenten van woorden na-
fluisteren. Het zijn kleine lichtpunt
jes in een donkere tijd.
„Een sadistisch god je", zegt Benza
kour als hij het over Allah heeft. De
