SPECTRUM 23
Tegen een nieuw virus dat van
mens tot mens besmettelijk is,
zijn we machteloos. De normale
griepvaccins helpen dan niet
ZATERDAG 27 APRIL 2013
De Q-koorts in Nederland leidde tot enige tientallen
doden en minstens 4.000 besmettingen.
Volgens David Quammen was de uitbraak een gevolg
van 'heel veel geiten bij elkaar zetten in een toch al
dichtbevolkt land en niet doortastend optreden toen
het misging".
In 2007 kreeg Nederland te maken met een explosie
van Q-koortsgevallen. Het duurde tot eind 2009 voor
de ministeries van Volksgezondheid en Landbouw be
sloten om alle drachtige dieren op besrtiette bedrij
ven te ruimen.
'Te weinig en te laat', is het oordeel van Quammen
over de effectiviteit van de maatregelen tot dat
moment.
Influenza wordt veroorzaakt door drie soorten virus
sen. Ze hebben een vergelijkbare structuur met on
der meer twee moleculen: hemagglutinine en neura
minidase.
Er zijn zestien verschillende soorten hemagglutinine
(H) en negen soorten neuraminidase (N). De combi
natie van de verschillende soorten H en N geeft een
influenzavirus zijn naam.
H2N2 is een van de basisvirussen die de jaarlijkse 'ge
wone' griep vormen. Sinds 1998 waart het vogelvirus
H5N1 rond; H7N9 lijkt de opvolger. De Mexicaanse
griep van 2009 was H1N1.
H7N9 kwam waarschijnlijk al jaren voor bij dieren in
China voor het de sprong naar mensen maakte.
reikten we de mijlpaal van 7 miljard en we flitsten
erlangs alsof het een plaatsnaambord langs de snel
weg was', schrijft Quammen. En de mens houdt
op gigantische schaal huis in de ecosystemen: ze
vernietigt de oerwouden, vist de oceanen leeg en
bouwt maar door. Bovendien eet de mens onge
veer alles wat beweegt; vanwege traditie, honger of
overvloed. In Afrika wordt bushmeat verhandeld op
de markt, van krokodil tot chimpansee. In China
kijkt niemand op van een slang of kat in de pan.
Eten is daar ook een statussymbool: zoals wij onze
rijkdom in de Middeleeuwen toonden door gebra
den zwaan te serveren, laten rijke Chinezen gemas
kerde palmmarters aanrukken om hun gasten te
imponeren. Aangezien ook zieke dieren worden ge
geten, is 'culinair Russisch roulette' een goede om
schrijving voor deze vraatzucht.
In ecologische termen kun je de mensheid zien als
een 'uitbraakpopulatie': een groep die in extreem
korte tijd extreem snel is gegroeid. De ervaring
leert dat aan zo'n uitbraak door ziekte een einde
komt; soms langzaam, soms heel snel. Een goede
kandidaat voor zo'n ziekte is een virus. In zijn boek
geeft Quammen een voorbeeld van een uitbraak
van vraatzuchtige rupsen, die pas tot stilstand
wordt gebracht door een virus dat de rupsen letter
lijk doet wegsmelten. Zoiets kan de mensheid ook
te wachten staan. Of, in de woorden van Quam
men: „We zijn als een kurkdroog bos waar je maar
een vonkje nodig hebt om een enorme brand te
veroorzaken."
Zo'n vonkje had hiv kunnen zijn: het virus is dode
lijk maar traag van werking en is niet makkelijk
overdraagbaar. Een vonkje had ook afkomstig kun
nen zijn van de gemaskerde palmmarter, die in
2004 in China massaal werd afgeslacht omdat werd
gedacht dat het dier het extreem besmettelijke en
verwoestende sars-virus verspreidde. Uiteindelijk
bleek het virus in een vleermuis te huizen. De sars
werd bedwongen, maar het virus is ongetwijfeld
niet voor altijd verdwenen.
Quammen vroeg deskundigen wat de kans is op
een pandemie die de potentie heeft tientallen mil
joenen mensen te doden. „Het antwoord was una
niem", zegt hij. Het gaat gebeuren en het zal een
zoönose zijn die bestaat uit een virus dat makkelijk
muteert, zich snel vermeerdert en afkomstig is van
een dier. Daarom moeten de berucht onvoorspelba
re influenza- en coronavirussen (zoals sars) ex
treem goed in de gaten worden houden.
In Zuidoost-China vallen op dit moment doden
door het H7N9-virus. Een aantal van deze slachtof
fers was niet in contact geweest met pluimvee.
Voor de Wereld Gezondheids Organisatie WHO is
dat evenwel geen reden om te denken dat de ge
vreesde mens-tot-mensbesmetting heeft plaatsge
had. Men vermoedt dat de kip niet het enige 'reser
voir' is van het virus; er wordt daarom gezocht naar
een andere, nog onbekende, dierlijke besmettings
haard. De zoektocht is lastig, omdat gevogelte van
H7N9 niet ziek wordt, maar mensen die ermee in
aanraking komen wel.
„De ontdekking van iedere zoönose lijkt op een de
tective-verhaal", zegt Quammen. „Je moet het
spoor terugzoeken: wat is de ziektekiem, waar
komt het vandaan, waarom slaat het juist nu toe?"
Roel Coutinho
Terwijl in China de angst voor het H7N9-virus toe
neemt, zijn in Saoedi-Arabie besmettingen gemeld
met een nieuw coronavirus, afkomstig uit dezelfde
familie als het sars-virus uit 2003. „We moeten zeer
bezorgd zijn", meent Quammen. „Maar er is nog
geen reden voor paniek." Ook RIVM-directeur Cou
tinho benadrukt dat paniek niet op zijn plaats is.
„We kunnen beter dan vroeger ziekten te herken
nen. En er is weinig nieuws onder de zon: veel vi
russen zijn ouder dan we denken. Uit onderzoek is
gebleken dat de eerste aidsdoden al begin vorige
eeuw vielen." Maar toch. Als een keer een nieuw
griepvirus opduikt dat van mens tot mens besmet
telijk is, staat de wetenschap tamelijk machteloos.
Coutinho: „De nu beschikbare griepvaccins zullen
dan niet helpen. En het maken van een nieuw vac
cin kost zeker een halfjaar. Zo lang kun je geen vi
rusremmers slikken."
Waakzaamheid lijkt dus geboden, maar overdrijven
is funest. David Quammen: „We moeten uitkijken
met voorspellingen dat dit de Grote Knal gaat wor
den. Want dan gelooft het publiek uiteindelijk niks
meer. Ik heb mijn boek niet geschreven om mensen
bang te maken, maar om ze te informeren. Een vi
rus kan snel reizen, maar informatie gaat dankzij in
ternet met de snelheid van het licht. Verkeerde in
formatie trouwens ook. Zo denken veel mensen dat
je van vaccineren ziek wordt, maar het loont echt
om tegen de normale griepvirussen een prik te ha
len. En vergeet niet dat wij een stuk intelligenter
zijn dan rupsen. Dat maakt een verschil als er een
nieuw influenzavirus aankomt. Maar dat is dan ook
het meest optimistische dat ik erover te zeggen
heb."
reageren?
spectrum@depersdienst.nl
Q-KOORTS
CIJFERS EN LETTERS
