Na opening
twaalf uur
lang gratis
museum in
Op de afdeling
twintigste eeuw van
het Rijksmuseum
staat esthetiek voor
op. „We tonen wat vi
sueel interessant is.
Dat Fortuyn-pistool
is niet mooi."
12 VERDIEPING
RIJKSMUSEUM
We hebben een
verzamelopdracht,
maar de tijd moet
uitwijzen wat
beklijft
In de 'sfeer' van onze tijd
door Fran^oise Ledeboer
Als koningin Beatrix mor
gen tijdens de opening
van het vernieuwde Rijks
museum de nieuwe afde
ling twintigste eeuw be
zoekt, zal ze zichzelf niet
tegenkomen. Losgekop
peld van de actualiteit, wordt het verhaal
van het tijdperk verteld aan de hand van
voorwerpen, schilderijen, fotografie, films,
tijdschriften en architectuur. Het pistool
waarmee Pim Fortuyn werd vermoord in
2002 wordt voorlopig voor het nageslacht
bewaard door het Openbaar Ministerie,
maar of het - zoals het zwaard waarmee Ol-
denbarnevelt werd vermoord - ooit in het
Rijksmuseum wordt getoond, is de vraag.
Conservator geschiedenis Harm Stevens:
„We hebben ook een verzamelopdracht,
maar de tijd moet uitwijzen wat beklijft.
We stoppen niet voor niets één generatie
terug. Actueler kan nog niet."
Als overkoepelende thema's voor de eeuw
kozen Stevens en zijn collega beeldende
kunst Ludo van Halem 'mens en machine'
(1900-1950) en 'vrijheid en wederopbouw'
(1950-2000). Uitgangspunt was dat objec
ten niet langer illustraties van historische
gebeurtenissen zijn zoals op de vroegere af
deling Nederlandse geschiedenis, maar in
een dialoog met kunst de 'sfeer' van de
eeuw oproepen. „Dat ligt in het verlengde
van wat er in het museum ook bij de ande
re eeuwen is gedaan. We blijven objectge-
richt en tonen alleen wat ook visueel inte
ressant is. Dat Fortuyn-pistool is bijvoor
beeld niet mooi", constateert Stevens al
vast. Van Halem: „We zijn geen historisch
museum, zoiets als het bureau van Drees
tonen is te anekdotisch. Maar er zijn wel
rondleidingen en 'inzoomers' op de tekst
bordjes om de loop van gebeurtenissen dui
delijk te maken."
In de twintigste eeuw van Stevens en Van
Halem staat de esthetiek van de voorwer
pen voorop. Een zandstenen Javaan in
kleermakerszit die met verstilde bewonde
ring naar een motorblik kijkt - een fors
beeld van Marinus Johannes Hack uit circa
1913 - heet de bezoekers welkom. Een iet
wat ongemakkelijke herinnering aan het
Nederlandse koloniale verleden vormen
ook de tientallen gipsen gezichtsmallen
die wetenschapper J.P. Kleiweg de Zwaan
rond 1910 op het eiland Nias nabij Sumatra
maakte. Kleiweg de Zwaan deed onder
zoek naar de fysieke kenmerken van men
senrassen. Zijn gipsmallen werden naar Ne
derland gebracht om er verbluffend levens
echte afgietsels van te maken. Antropolo
gen boekstaafden ze als dé kenmerkende
rassen van Nias. Het Rijksmuseum heeft
de maskers voorlopig in bruikleen van het
Universiteitsmuseum Utrecht.
De Jodenvervolging in de Tweede Wereld
oorlog heeft één vitrine gekregen, in alle so
berheid genoeg om emoties over de holo
caust ook een uitlaatklep te geven. Er
hangt een jas die door Isabel Wachenhei-
mer werd gedragen in concentratiekamp
Mauthausen in Oostenrijk, waar ze als zes
tienjarige terecht kwam. Ze overleefde de
oorlog en overleed in 2010. In de vitrine
ligt ook het fotoalbum uit haar jeugd dat is
opengeslagen op de pagina waarop ze met
haar vader en moeder staat. De familie Wa-
chenheimer ontvluchtte nazi-Duitsland in
1937 en vestigde zich in Rotterdam. Vader
en moeder kwamen in oktober 1944 in
Auschwitz terecht, waar ze meteen na aan
komst werden vermoord. Er tegenover
staat een nazi-schaakspel van coromandel-
hout en aardewerk uit 1940 absurd te zijn:
de schaakstukken hebben de vorm van wa
pens gekregen. Waarschijnlijk heeft SS-lei-
der Himmler het aan NSB-leider Mussert
geschonken.
De Nederlandse luchtvaartpionier Frits
Conservator Harm Stevens
Koolhoven ontwierp de F.K. 23 Bantam,
een dubbeldekker-gevechtsvliegtuig dat be
doeld was voor. de Britse luchtmacht. Het
kwam nooit in productie, maar nam in
1919 wel deel aan de Eerste Luchtverkeers
Tentoonstelling Amsterdam, een evene
ment dat wordt beschouwd als het begin
van de burgerluchtvaart in Nederland.
De 'Bantam' is een prachtig staaltje vak
werk, een museale plaats meer dan waard.
Het toestel kijkt uit op twee prachtige Mon-
driaans (bruiklenen uit de VS), een zeldza
me witte stoel van Gerrit Rietveld uit 1923
en de schitterende ontwerptekeningen van
Theo van Doesburg voor Café Aubette in
Straatsburg, bruiklenen van het Neder
lands Architectuur Instituut. In de jaren
'60 bedacht Constant New Babyion voor de
nieuwe spelende mens en maakte Ferdi
Wombtomb een van haar geestige meubel
sculpturen vol seksuele symboliek. Tajiri
protesteert nu voortaan in het Rijksmu
seum tegen de Vietnam-oorlog met het ma-
chinegeweer-achtige object dat hij maakte
in 1964.
Bert Haanstra filmde in 1962 het dichten
van het Veerse Gat, de tijd dat stoere werk
lieden nog vooral alpinopetten droegen. Jo-
han van der Keuken is er met de filmim
pressie De Tijdgeest die hij in 1968 van pro
testbewegingen maakte. Intussen ontwier
pen Johan Niegemann en Mart Stam woon
gemeenschappen met een keuken waar ge
meenschappelijk werd gekookt. Op de
wand naast Het Laatste Avondmaal van Mar-
lène Dumas - een recente schenking - is
Bas Jan Ader hartverscheurend aan het hui
len in I am too sad to tell you, 3.34 minuten
film uit 1971. Openlijk huilende mannen,
ook dat gebeurde in de twintigste eeuw.
Ader verdween 1975 spoorloos tijdens een
zeiltocht over de Atlantische Oceaan. Maar
Stevens benadrukt: „We blijven een dyna
mische afdeling, deze opstelling gaat zeker
ook weer veranderen."
AMSTERDAM - Na een rondleiding
met optredens van trompettist
Eric Vloeimans, het Nederlands
Blazersensemble en Remco Cam-
pert loopt koningin Beatrix mor
gen over een oranje catwalk naar
het Museumplein, waar ze rond
het middaguur de officiële ope
ning van het vernieuwde Rijksmu
seum zal verrichten. Twaalf fanfa
res - uit elke provincie één - vor
men een erehaag. Het openings
programma in de buitenlucht be
gint om 11.30 uur. Na het vertrek
van de koningin is het museum
twaalf uur lang gratis toeganke
lijk.
De AVRO/NOS zenden 's avonds
vanaf 20.15 uur op Nederland 2 live
een feestprogramma uit met optre
dens van onder meer Karin Bloe
men, de Ashton Brothers en Koef-
noen. De presentatie is in handen
van Rik van de Westelaken (NOS)
en Cornald Maas (AVRO).
Zondag wordt de heropening op
het Museumplein om 15.00 en
15.30 uur ook nog gevierd met mas
sa-performances naar een idee
van kunstenaar Job Koelewijn.
Penny Jones - bekend van ope
ningsceremonies van de Olympi
sche Spelen en de Afrika Cup - re
gisseert een visueel spektakel met
achthonderd scholieren waarin
vier meesterwerken uit het Rijks
museum centraal staan.
De Vierkante man van Karei Appel (grote foto), de F.K. 23 Bantam (rechtsboven), een zeldza
me witte stoel van Gerrit Rietveld uit 1923 (rechtsboven) en Sanne Sannes' Vrouw en profil,
met wapperend haar, alle zijn te zien op de afdeling twintigste eeuw. foto's Rijksmuseum
