Google Maps,
Streetview of de
Tom Tom. Platte
gronden zijn over
al beschikbaar.
Toch worden nog
vele tienduizen
den papieren atlas
sen verkocht. Hoe
kan dat?
WERELD
10 SPECTRUM
wetenschap
DE
BOSATLAS
KUNSTWERKEN
AFWIJKEN VAN REALITEIT
zicht kwijt bent. Bovendien krijg je al
le informatie ongefilterd over je heen,
waardoor het veel moeite kost om dat
gene eruit te halen wat je nodig hebt.
Als je de Bosatlas openslaat, heb je
meteen overzicht. In die zin is de at
las een oase van rust in een tijd dat
we worden overvoerd met informatie.
Daarom doen met name onze the
ma-atlassen het bijzonder goed."
Uitgever Vroege voegt daar aan toe:
„Onze atlassen richten zich vooral op
het uitleggen van verschijnselen in de
vorm van kaarten. Het gaat dan om
thema's als economie, klimaat, ge
zondheid, energie, transport, globali
sering en ga zo maar door. De the
ma-atlassen die wij uitbrengen, blij
ken zeer gewild, omdat ze die specifie
ke informatie verschaffen. En zelfs in
De Grote Bosatlas voor het onderwijs
is het aandeel topografische kaarten
maar 15 procent. Wij spelen in op de
steeds groter wordende behoefte aan
ankerpunten bij mensen. Denk maar
aan de canons die overal van worden
gemaakt. Het is niet onze taak om de
aarde in kaart te brengen, maar de es
sentie ervan."
reageren?
spectrume@depersdienst.nl
In niets lijkt het werk van de moderne
cartograaf op dat van illustere voor
gangers en pioniers op het gebied van
kaarten maken. Cartograaf Tjeerd Ti
chelaar: „Beroemde zestiende-eeuwse
cartografen als Abraham Ortelius en
Gerardus Mercator waren halve arties
ten. Zij brachten gebieden voor het
eerst in kaart en maakten er prachtige
weelderige kunstwerken van. Dat zou
mij nooit lukken. De cartograaf van
vandaag is niet zozeer een kaartenma
ker als wel een informatiewetenschap
per."
Het klinkt vreemd uit de mond van
een kaartenmaker, maar meestal cor
responderen de plattegronden in de
Bosatlas niet met de werkelijkheid.
Om een duidelijke kaart te maken,
moet geregeld worden afgeweken van
de realiteit.
Tjeerd Tichelaar: „In Zwitserland lo
pen rivieren en spoorbanen direct
naast elkaar, maar als je die op de
kaart realistisch wilt intekenen, dan
krijg je een kluwen van dunne lijntjes
die door elkaar heen lopen. Als carto
graaf leg ik spoorbaan en rivier naast
elkaar en maak ik ze veel breder dan
ze in werkelijkheid zijn. Ook plaatsen
die in werkelijkheid in elkaar overlo
pen, zoals Amsterdam en Amstelveen,
trekken we op de kaart uit elkaar."
Elke cartograaf heeft z'n favoriete lan
den. Tichelaar: „Nederland vind ik een
fantastisch land. Direct herkenbaar
aan de vorm, waardoor je heel weinig
naamaanduidingen nodig hebt en bo
vendien past het perfect op één pagi
na. Een heel onpraktisch land voor de
opmaak van een atlas is Indonesië. Als
geheel past het land mooi op een dub
bele pagina, maar de bevolking is erg
ongelijk verdeeld waardoor je op het
relatief kleine Java nooit genoeg detail
kunt laten zien. Dat vind ik als carto
graaf wel jammer."
Atlas: hoe leger hoe beter
door Imco Lanting
Het jaar is goed be
gonnen voor uit
gever Noordhoff.
Van de enkele
maanden geleden
uitgebrachte Bos
atlas van de ener
gie zijn meer dan 20.000 exemplaren
verkocht. Ook de zesde editie van de
Junior Bosatlas ligt sinds kort in de
winkel. Tel daarbij op de enorme ver
koopcijfers van de Bosatlas van de Ge
schiedenis van Nederland, 45.000 tot nu
toe, plus de stevige positie op scholen
van De Grote Bosatlas en je vraagt je af
hoe het kan dat de papieren atlas on
verminderd populair is in een wereld,
waar iedereen een gratis digitale atlas
in de smartphone onder handbereik
heeft?
De eerste Bosatlas kwam uit in 1877
en was bestemd voor de toen net op
gerichte hogere burgerschool (HBS).
De atlas heette Bos' Schoolatlas der ge-
heele aarde. Schrijver was de Groning
se schoolmeester P.R. Bos, wiens
naam sindsdien verbonden bleef aan
de atlas. Hij leverde het materiaal
voor de kaarten die met de hand in lit
hostenen werden gegraveerd. Toen hij
in 1902 overleed, was zijn atlas al aan
de vijftiende druk toe. Anno 2013 zijn
er naar schatting, inclusief de buiten
landse edities zo'n acht miljoen exem
plaren van verkocht.
De Bosatlas kon zo lang een succes
blijven, omdat elke uitgave werd aan
gepast aan de ontwikkeling van het
schoolvak aardrijkskunde. Telkens als
er een update van het ministerie van
Onderwijs kwam, verscheen een actu
ele editie van de Bosatlas. Maar vol
gens uitgever Peter Vroege van Noord
hoff is er nog een andere verklaring
voor het succes. De uitgever hield al
tijd vast aan het motto dat sinds de ne
gentiende eeuw werd gevoerd, een ci
taat van de Duitse ontdekkingsreizi
ger Alexander von Humboldt: 'Alleen
kaarten die zich beperken tot de es
sentie, beklijven'.
Vroege: „Onze schoolatlassen geven
de essentie van het vak aardrijkskun
de weer, niets meer en niets minder."
Cartograaf Tjeerd Tichelaar legt uit
hoe dat in de praktijk gaat: „Ik gooi als
cartograaf heel veel informatie weg,
een kaart moet zo leeg mogelijk zijn,
waardoor de structuren die ik wil la
ten zien meteen zichtbaar zijn. Het
komt erop neer dat het belangrijk is
om als een kind naar de werkelijkheid
te kijken. Herinner je je de eerste keer
dat je een atlas inkeek? Je wilde zien
waar de grenzen van landen liepen en
waar steden en bergen lagen. Verder
niets. Dat is de leidende gedachte bij
elke kaart die ik maak."
In het 'papieren tijdperk', zoals dat tot
voor kort bestond, was er geen vuiltje
aan de lucht voor de Bosatlas, maar
toen kwam de computer en daarna in
ternet. Een regelrechte bedreiging
voor de atlas, zou je zeggen. Tichelaar
kan het zich nog als de dag van giste
ren herinneren. „Eind jaren negentig
zagen we de bui hangen bij Noord
hoff. We voorspelden dat in 2010 vast
niemand meer een papieren atlas zou
willen, maar hooguit een schijfje met
daarop de atlas. De verrassing was
groot toen in de loop van de afgelo
pen tien jaar het tegendeel bleek. De
Bosatlas lijkt wel populairder dan
ooit."
Tichelaar denkt intussen het mysterie
van de populariteit te hebben ontra
feld: „De meest gestelde vraag die ik
krijg is hoe het dat we er nog zijn, nu
iedereen via Google Maps en Google
Earth elke vierkante centimeter van
de aarde gratis kan bekijken. Volgens
mij zit het geheim in dat oorspronke
lijke motto waarbij we de informatie
op een kaart terugbrengen tot de es
sentie. Natuurlijk kun je bij Google
Maps, anders dan in de Bosatlas, in
zoomen op een kaart en zien welke
plaatsen er allemaal liggen. Maar anno
2013 adverteren voor een atlas met de
slogan 'Nu met nóg meer plaatsaan
duidingen' heeft geen zin meer,
want op internet vind je al
tijd meer plaatsnamen.
Maar het grote nadeel
van digitale platte
gronden is dat als
je inzoomt, je
ook meteen
het over-
