SPECTRUM 3
1 /I zien?'
«Dat Nederlandse
republiekje van een
paar honderd families
heeft zo ongeveer het
huidige kapitalisme
en globalisering
uitgevonden
ZATERDAG 23 MAART 2013
zondagskind
door Henriëtte Aronds
foto Jean-Pierre Jans
ÊKT ogen we
Pk M ook de
1% crypte
Steevast
als Hans
~JL» Goed
koop als kleine jongen op vakantie
zijn familie weer een kerk in had ge
sleurd, kwam hij met die vraag. Want
in de crypte, zo wist hij donders goed,
lag de baas van de kerk. „Een kerk
kun je helemaal vullen met je verbeel
ding. Je loopt over het pad, langs de
kruiswegstaties en je stelt je voor wie
hier vijf, zes eeuwen lang dezelfde
route heeft gelopen. Je loopt letterlijk
in de voetstappen van tientallen gene
raties voor je. Magisch vond ik dat!
Mijn grote broers he-le-maal niet.
'Weer een kerk!' riepen ze. Die von
den mij een beetje typisch."
Historicus en televisiemaker Hans
Goedkoop kan zich niet heugen dat
geschiedenis geen rol speelde in zijn
leven. Terugkijkend heeft hij daar een
theorie over. Alles ademde thuis ge
schiedenis. Er stonden spullen uit Ne-
derlands-Indië, waar zijn moeder
deels was opgegroeid. In zijn slaapka
mer hing een geborduurde tijgerkop
uit de periode dat zijn opa KNIL-com-
mandant was van de Tijgerbrigade.
Maar er slingerden ook relatiegeschen
ken door het huis van de firma Krom
hout Scheepsmotoren, het familiebe
drijf van zijn opa van vaders kant, dat
halverwege de vorige eeuw op de fles
ging. „Een lange familietraditie van ve
le generaties brak bij mijn ouders af.
Die spullen en dat verleden waren
ontzettend aanwezig terwijl dat verle
den zelf heel erg weg was. Die span
ning daartussen heeft veel getriggerd
bij mij."
We zitten aan de keukentafel in de op
een na hoogste verdieping van het ze-
ventiende-eeuwse Amsterdamse
pand waarin hij woont. De hoge ra
men bieden ruim zicht op het IJ. Hij
oogt ontspannen, maar zegt dat hij
moe is. Een burn-out wil hij het niet
noemen, eerder oververmoeidheid.
Twee intensieve jaren werken aan de
voorbereidingen en opnames van de
tv-serie De Gouden Eeuw eisen hun
tol. Dagen van half negen 's ochtends
tot half twaalf 's avonds waren regel.
Dat was soms te veel. „En was ik
thuis, dan liep ik ijsberend met een te
lefoon tegen mijn oor door het pand."
Het thuisfront, bestaand uit man
Arnoud en zoon Jona, begon op een
gegeven moment danig te sputteren.
Klagen wil hij niet; achteraf gezien
zijn het de gelukkigste jaren van zijn
loopbaan. Hij is er trots op dat hij het
voor elkaar heeft gebokst. De kijkcij
fers logen er niet om. „Dat mensen zo
waarderen wat je maakt, is zo gaaf."
Hij is cum laude gepromoveerd op de
biografie van toneelschrijver Herman
Heijermans, was jarenlang criticus
van de NRC en is nu het gezicht van
het populaire geschiedenisprogram
ma Andere Tijden. En afgelopen maan
den de alom geprezen serie De Gou
den Eeuw. Het stempel zondagskind
ligt voor de hand. Hij kijkt indrin
gend. Ja en nee. „Natuurlijk gaat het
goed. Er zit wel iets in. Maar ik heb
ook op een paar punten mazzel ge
had. Voor Andere Tijden ben ik ge
vraagd, en pas na de derde keer heb ik
ja gezegd. Ik had helemaal geen zin
om met mijn hoofd op televisie te ko
men. Omdat ik heel lang dacht dat er
geen plek voor me was. Maatschappe
lijk gezien niet, sociaal misschien ook
wel niet.'
Hoe komt dat?
„Er heeft bij mij altijd een beetje het
gevoel geleefd dat ik raar was, excen
triek. Wat ik het mooiste vond om te
doen, de crypte bekijken van een
oude Romaanse kerk, was nie^ge-
woon. Ik was zo'n leeskind met rare
interesses. Dan word je vanzelf een lo
ner die denkt: laat mij maar in mijn
eentje, dat is het beste."
Was de lagere schooltijd nog redelijk
gelukkig, de middelbare school was
een ramp. Weggedoken achter in de
klas was er maar één doel: niet gezien
worden, geen beurt krijgen. Met han
gen en wurgen 'én een pretpakket'
haalde hij zijn diploma. „Natuujrlijk
speelde de puberteit een rol, maar
ook een soort Weltschmertz en levens
angst, en niet weten wat je mogelijk
heden zijn. Achteraf ontzettend zon
de, al zeg ik het zelf, want ik was een
slim kind met grote intellectuele be
langstelling die op geen enkele ma
nier werd gestimuleerd." Ook tijdens
de eerste jaren van zijn studie-geschie
denis vond Goedkoop zijn draai niet.
Een strak programma, veel feiten en
jaartallen stampen, het lag hem niet.
„Ik hield van geschiedenis omdat hét
jé iets kan vertellen over de wereld
van nu. Hoe kan het je helpen om
naar onze werkelijkheid te kijken?
Maar die vragen mocht je niet stel
len." Plechtstatig: „De geschiedenis
dien je slechts te bestuderen om ha
rentwille, dus niet om te belasten met
je eigen blik. Ik dacht toen al: met wel
ke blik moet je dan kijken als het niet
voor je zelf en je eigen tijd is?"
Zijn eigenzinnige kijk op zijn vak
vindt pas in het derde studiejaar een
vruchtbare bodem. Een docente raadt
hem aan om vooral te doen wat hij
leuk vindt, dan zou hij er vanzelf
goed in worden. „Toen ik de ruimte
kreeg om op een andere manier met
geschiedenis om te gaan, klopte het.
Ik kon mijn stem laten horen."
Goedkoop heeft veel sprongen ge
maakt in zijn loopbaan. Van de weten
schap via de krant naar een populair
medium als televisie. „Het lijkt op ijs-
schotsspringen, maar toch ervaar ik
dat niet alleen maar zo. Er ligt eenzelf
de basis aan ten grondslag. Bij alles
wat ik doe, zoek ik naar de andere
stem, de minderheidsstem zo je wilt.
Alleen maar omdat je eigen kijk op de
dingen beperkt is. Daarom is het heil
zaam een ander perspectief te zien."
Hij geeft een voorbeeld. „Die Heijer-
mans-biografie is een wetenschappe
lijk proefschrift maar verhalend ge
schreven, als een roman. Ik vond dat
ik dat zo moest doen omdat verhalen
heel goed dubbelzinnigheden kunnen
laten zien. Echte wetenschap wil defi
niëren en bewijzen. Maar hoe een
echt leven in elkaar steekt, valt niet te
bewijzen. Zo'n leven zit vol dubbel
zinnigheden. Die kun je proberen uit
elkaar te plukken en te analyseren.
Maar dat is zoiets als een horloge uit
elkaar halen. Dan liggen alle onderde
len voor je op tafel, maar tikken ho
maar. Om het hart van je biografisch
onderwerp te laten tikken, is het zin
niger om de dubbelzinnigheden te la
ten staan en scherp tegenover elkaar
te zetten. Dan kan de lezer denken:
dat is fascinerend, en er zelf zijn ge
dachten erover laten gaan."
De honende reacties op de roep van
Balkenende om meer VOC-mentali-
teit waren de kiem van De Gouden
Eeuw. „Onder andere, ja. Ik dacht, oh,
oh, oh, wat weten we allemaal weer
goed hoe het zit. Natuurlijk was het
een ongenuanceerde, losse flodder
van Balkenende, maar de reacties wa
ren me te gemakkelijk. Ik dacht, jon
gens, jullie zitten hem allemaal wel te
beschimpen, maar hebben geen flauw
benul van wat er in die zeventiende
eeuw is gebeurd."
Dus wilde jij de Nederlandse televisiekij
ker leren hoe het zat?
„Ik hoop maar dat als ik iets ontdek
en er energie van krijg, dat voor de kij
ker ook zo werkt. Ik vond het zo gek
dat iedereen in Nederland, weten
schappers en intellectuelen incluis, zo
relativerend deed over onze Gouden
Eeuw. Sinds de Tweede Wereldoorlog
roepen ze: 'Het was echt niet allemaal
goud wat er blonk'. Terwijl buiten
landse historici, die ook wel zien dat
er slavernij en armoede was, aan ons
jasje trekken en vragen of we wel
snappen hoe groot onze geschiedenis
is. Dat Nederlandse republiekje van
een paar honderd elitefamilies heeft
zo ongeveer het huidige kapitalisme
en de globalisering uitgevonden. Al
die grote woorden, wat wij als mo
dern beschouwen, beginnen in de Ne
derlandse Gouden Eeuw."
In zijn boekje De laatste man - Een her
innering reconstrueert Goedkoop het
leven van zijn grootvader, een in Indo
nesië geboren KNIL-officier, die als ge
neraal in Nederland in de marge ver
dwijnt. „Ja, nog een minderheids
standpunt dat verdedigd moet wor
den. We zijn allemaal zo vanzelfspre
kend antikoloniaal. Maar als je daar ge
boren bent, wat dan? Het is een van
de vragen waar ik een antwoord op
zoek. „Met een brede glimlach: „Er
zijn veel reacties gekomen. Er is niets
zo leuk als je eigen boek verkopen en
signeren. Financieel word ik er niet
veel wijzer van, maar iemand blij ma
ken met iets dat je van kaft tot zelf
heb geschreven, geeft veel voldoe
ning. Naast het verspreiden van de
boodschap natuurlijk. Ik ben mijn
opa's evangelist op aarde."
reageren?
spectrum@depersdienst.nl
