De dijk van Graaf Jan
BUITEN 15
WOENSDAG 20 MAART 2013
door Gerard Smallegange
Rond 1996 moest ik meer dan een
maand plat op mijn rug uitgestrekt
op bed liggen tengevolge van een
auto-ongeluk. De enige bezigheid die ik
had was, met m'n armen boven m'n
hoofd, een boek lezen. Dat was een ver
moeiende bezigheid, want je armen wor
den op die manier snel moe. Gelukkig
had ik net voor het ongeluk een prachti
ge nieuwe uitgave van Dantes Goddelijke
Komedie gekregen. Die twee dikke boe
ken, eigenlijk te zwaar om boven je
hoofd vast te houden, hebben toen heel
veel indruk gemaakt. De Italiaan Dante
geeft in zijn boek, schrijvend over hemel
en hel, en passant een kritisch verslag
van de menselijke gedragingen van de
landen en volken in de laat middeleeuw
se situatie. Ook over onze streken: „Ooit
bouwde tussen Brugge en Wissant, de
Vlaming, bang dat zijn land zou overstro
men, een zeedijk, tegen elke vloed be
stand." Een herkenbare situatie voor ons
Zeeuwen. Met Wissant bedoelde Dante
een Vlaamse kustplaats die nu in Noord-
Frankrijk ligt (Wissant Witzand). De
dijk die hij beschrijft, liep nog verder dan
Brugge, want hij omspande ook het noor
delijk deel van Vlaanderen - Biervliet, Ga-
ternisse, Saeftinge; bijna tot aan Antwer
pen. Gewoonlijk werd dat reusachtige
lange en kronkelende dijkwerk aange
duid als de Graaf Jansdijk. In en bij West-
dorpe wordt de dijk met z'n ellenlange
lintbebouwing nog steeds als Graaf Jans
dijk betiteld. Ook in de buurt van Hoek,
Damme, Knokke-Heist en bij Duinkerke
in Noord-Frankrijk is er sprake van dijk-
stukken die worden aangeduid als de
Graaf (of soms Hertog) Jansdijk.
Wie was die Jan? Het is Jan zonder Vrees,
hertog van Bourgondië, graaf van Vlaan
deren, Zeeland, Holland en Artois. Hij
leefde omstreeks 1400 en was getrouwd
met Margaretha van Beieren, dochter van
de graaf van Holland en Zeeland. Bij de
naam Van Beieren komt ook de relatie
met de familie van Borsele om de hoek
kijken. De Zeeuw Wolfert van Borsele
was immers getrouwd met Jacoba van
Beieren. Via huwelijken kon je in de mid-
deleeuwen(en nog lang daarna) meer
winnen aan land en macht dan met oor
logen. De Bourgondiërs hebben zowel
met oorlogen als met huwelijken zoveel
land en macht veroverd, dat ze een poos
(in de tijd van Karei V, circa 1525) een we
reldrijk bestuurden. Graaf Jan zonder
Vrees (die bijnaam had hij te danken aan
zijn moed tijdens deelname aan een
kruistocht) leefde honderd jaar daarvoor,
ongeveer op het omslagpunt dat z'n Ne
derlandse grondgebieden belangrijker
werden dan de Frans-Bourgondische.
Het is overigens maar de vraag of Graaf
Jan, z'n voorgangers en z'n opvolgers,
veel aan dijkbouw hebben gedaan. Dat ge
beurde veel meer door de lokale of regio
nale waterschappen, of zoals ze toen ge
noemd werden: de Wateringen. Je moet
de naam van de dijk veel meer beschou
wen als: de dijk gebouwd tijdens het be
stuur van Graafian. Waarschijnlijk heeft
hij die enorme inspanning van dijkbouw
in het kwetsbare westen en vooral het
noorden (Schelde regio) van zijn Vlaam
se gebied wel gestimuleerd. Al was het al
leen maar omdat hij er zelf ook reusach
tig veel privé-eigendom bezat. Restanten
van de dijk van Graaf Jan kom je in
Zeeuws-Vlaanderen soms op de meest
onverwachte plekken tegen. Want de
grenzen van land en water zijn er sinds
1400 vaak van plaats veranderd.
Wintertaling, klein eendje met de Zeeuwse naam Olleventje
's-Gravenpolderse Weel
Tjiftjaf, altijd één van de eerste lenteboden.
