i
BOEKENWEEK 29
Slager schrijft geschiedenis met interviews
VRIJDAG 15 MAART 2013
om
onderdak
door Jan van Damme
jj
Stelt u zich voor: vandaag, vrijdag
15 maart 2013 - speciale editie van
de PZC, extra uitzendingen van
Omroep Zeeland op radio en tv,
aanhoudend bulletins op alle mo
gelijke nieuwssites, geluidswagens door de
straten, een eindeloze berichtenstroom via
Twitter en Facebook.
En een Officiële Proclamatie:
Inwoners van Zeeland!
Een terroristische aanslag op de kerncentrale
en de stormvloedkering dreigt. U moet morgen
vóór 16.00 uur de provincie verlaten. Er staan
evacuatiebussen en -treinen voor u klaar. U
mag maximaal 20 kilo handbagage per vol
wassene meenemen. Huisdieren en kleinvee
moeten bij de dierenasiels worden afgeleverd.
Voor het parkeren van uw auto volgt u de spe
ciaal daarvoor geplaatste richtingborden.
Inwoners van Midden-Zeeland en Walcheren
worden in West-Brabant opgevangeninwo
ners van Schouwen-Duiveland kunnen in de
omgeving van Dordrecht terecht, inwoners van
Zeeuws-Vlaanderen worden naar de Noord
oostpolder vervoerd.
Iedereen krijgt zo'n proclamatie in de bus.
Zou u schrikken?
De terroristische dreiging die u zich mis
schien moeilijk kunt voorstellen, is ook
geen werkelijkheid. Maar, knikt Kees Sla
ger instemmend, het zou zomaar kunnen.
Hij presenteert vandaag in het Polderhuis
in Westkapelle zijn nieuwste boek: Ver
jaagd door vuur en water. Evacuatie- en vluch-
telingenverhalen van Zeeuwen. Over Zeeu
wen zoals u en ik, die in de jaren 1939-1945
echt het bericht kregen, dat ze van het één
op het andere moment have en goed moes
ten verlaten. Onze opa's en oma's, die geen
telefoon en televisie hadden, die vaak nog
nooit van hun eiland waren afgeweest.
Slagers nog naar drukinkt ruikende nieu
weling is een 'ooggetuigenboek', zoals hij
er eerder schreef met landarbeiders, met
overlevenden van de watersnood en met
Zeeuwse vrouwen in dracht. Verjaagd door
vuur en water biedt dankzij die inbreng van
ooggetuigen een verhaal van de Tweede
Wereldoorlog door de bril van 'burgers'. Of
beter nog: door de bril van kinderen, want
de meeste gesprekspartners in het boek wa
ren vlak voor en tijdens de Duitse bezet
ting nog niet volwassen.
In het boek onderscheidt Slager negen ver
schillende evacuaties: Zuid-Beveland no
vember 1939, de Bevelanden en Walcheren
mei 1940, Walcheren mei 1942, Schou
wen-Duiveland en Tholen februari 1944,
Kruiningen september 1944, Zeeuws-
Vlaanderen en Zuid-Beveland en Walche
ren najaar 1944- Duizenden, tienduizen
den Zeeuwen op de vlucht.
De eerste evacuatie begint relatief onschul
dig maar wel paniekerig in november 1939,
als met het oog op een mogelijke Duitse in
val besloten wordt de 'Zeeuwse waterlinie'
in werking te stellen. Die bevindt zich in
de staart van Zuid-Beveland, waar polders
bij Kruiningen onder water worden gezet.
De communicatie tussen de Nederlandse
leger- en burgerautoriteiten verloopt
slecht, er worden vierhonderd mensen geë
vacueerd, veel meer dan achteraf nodig
bleek. Maar, elk nadeel heeft zijn voordeel.
Kort nadat de polder bij Kruiningen onder
water is gezet, valt de vorst in. De januari
maand van 1940 wordt de koudste van heel
de 20ste eeuw. De jeugd van Kruiningen
en Hansweert profiteert.
Janneke Hovestadt: „Die winter was de mooi
ste van mijn hele leven. Het water stond tot
aan de nieuwe rijksweg en toen begon het
hard te vriezen! Na een paar dagen hoefden
we alleen maar tot vlak buiten het dorp te lo
pen en daar kon je je schaatsen onderbinden.,
want daar begon het ijs - de hele polder was
één ijsvlakte. Dat ijs was geweldig, want er
lagen hier veel soldaten gelegerd en die hadden
niks te doen en wij middenstandsmeisjes had
den 's middags ook vrij. Er zijn daar ro
mances opgebloeid, hoor."
Op 10 mei 1940 wordt het serieus. De hele
'staart' van Zuid-Beveland wordt ont
ruimd. Deze keer zijn er wel vooraf plan
nen opgesteld. De inwoners van Kruinin
gen, Schore, Oostdijk, Waarde, Krabbendij-
ke en Rilland kunnen terecht op het weste
lijk deel van Zuid-Beveland, op Noord-Be
veland en in Zeeuws-Vlaanderen. Kees Sla
ger heeft dit hoofdstuk 'De zinloze waterli
nie' genoemd: de verdedigingslinie valt
zonder dat er een schot wordt gelost, en de
ellende voor de burgerbevolking is groot.
Vervolgens is Walcheren aan de beurt. Vlis-
singen is de belangrijkste stad aan de mon
ding van de Westerschelde, de vaarweg
naar Antwerpen. Het strategische belang is
voor de Duitsers zo groot, dat er meteen
wordt gebombardeerd.
Marie Verhage (17), Koudekerke, Eerste Pink
sterdag 1940: „De werkelijkheid was nog niet
tot ons doorgedrongen, totdat een paar uur la
ter stromen vluchtelingen, bepakt en bezakt, lo
pend of op de fiets, alles beladen, met kinderen
en ouden van dagen, voorbij trokken. Zenuw
achtig smeekten ze om onderdak, al was het in
de schuur. Huizen in puin, hele straten
overal de ruiten uit de huizen, onbewoonbaar.
Dat was nu oorlog. Niet alleen dat we onze
vrijheid kwijt waren, maar ook leed en ver
driet en onmacht."
Middelburg lijkt in eerste instantie een vei
lig toevluchtsoord. Maar dat verandert
snel, als op 14 mei de berichten over het
bombardement van Rotterdam doordrin
gen. De Zeeuwse hoofdstad zou het volgen
de doelwit kunnen zijn, is de gedachte.
Vrouwen, kinderen én mannen verlaten
massaal de stad. Vanuit hun tijdelijke on
derkomens in de dorpen en op het platte
land zien ze op 17 mei hun stad branden.
In de zomer van 1942 leidt de start van de
bouw van de Atlantikwall tot een nieuwe
volksverhuizing. In Vlissingen en in de dor
pen langs de kust worden huizen gevor
derd om zo'n 17.000 Duitse manschappen
onder te brengen. Bijvoorbeeld Grijpsker-
Geboren 30 mei 1938 in Scherpenisse.
Werkte ais journalist voor Het Vrije Volk, de
Vara en de VPRO. Hij is oprichter van het
VPRO-radioprogramma OVT.
Was in de periode 2007-2011 voor de SP lid
van de Eerste Kamer.
Schreef aan de hand van interviews met oog
getuigen boeken over belangrijke gebeurte
nissen en ontwikkelingen in Zeeland in de
20ste eeuw (selectie): Landarbeiders
(1981); Vissersverhalen (1990, met Paul de
Schipper); De Ramp, een reconstructie
(1992, aangevulde herdruk 2003); Zeven
Zeeuwse vrouwen (1995); ...en m'n zuster
die heet Kee (2001).
Ontving in november 2012 de Prijs van de
Zeeuwse Boekhandels (voorheen de Jan
Bruynsprijs) voor zijn gehele oeuvre.
ke: daar worden al gauw vijftig van de 220
huizen door Duitsers bewoond. Verdreven
inwoners moéten zelf maar zien dat ze
weer ergens onderdak vinden.
In februari 1944 worden Schouwen-Duive
land en Tholen onder water gezet. Op die
manier hopen de Duitse bezetters daar een
geallieerde landing te voorkomen. Ook
Flakkee en delen van Voorne Putten wor
den geïnundeerd. In totaal verlaten 60.000
mensen hun huizen, het is de grootste
volksverhuizing waarmee het deltagebied
tijdens de oorlog te maken krijgt. De mees
ten vinden onderdak bij familie elders in
het land. Onder al die mensen is ook Kees
Slager zelf. Hij is vijf jaar en woont in de
Schoolstraat van Scherpenisse.
„Opa en opoe zaten met sombere gezichten in
de voorkamer van ons huisje. Ze wachtten,
diep in hun jassen gedoken. De kamer was gro
tendeels leeg, aan de zolder hing een branden
de lamp aan een draad, de kachel was uit, ge
praat werd er amper. Na een tijdje klonk het
geluid van paardenhoeven op de kasseien van
ons straatje. Ze stopten voor de deur. Vader
mompelde: 'Daar zal hij zijn' en liep naar de
deur. Terwijl de vrieskou naar binnen golfde,
begon hij tassen achterin het zwarte koetsje te
laden."
Het gezin Slager komt in Emmererfschei-
denveen terecht, een veenkolonie in Dren
te. Zeventien maanden blijven ze daar: va
der, moeder, zus, opa, oma, twee tantes. En
Kees zelf. Hij heeft het enorm naar zijn
zin. „Samen met alle familieleden, het was
net een commune", zegt hij. Meer mensen
hebben die ervaring. Veel evacués zijn vol
lof over de gastvrijheid in Noord-Brabant.
Als ze terugkeren is de hele provincie Zee
land ernstig 'gewond'. Slager denkt dat
West-Zeeuws-Vlaanderen uiteindelijk het
meest te lijden heeft gehad. Het bombarde
ment van Breskens, en vervolgens de strijd
om elke vierkante meter. Op Schouwen-
Duiveland, Tholen en Walcheren hebben
40.000 hectares land langer dan een jaar
onder water gestaan. En dan is er ook nog
Kruiningen, dat na Dolle Dinsdag opnieuw
moet evacueren - een strafmaatregel van
het Duitse gezag. Het totale aantal dodelij
ke burgerslachtoffers in Zeeland tijdens de
oorlog is nooit in een officieel cijfer gevan
gen, maar benadert zeker de vijftienhon
derd. Slager: „Twee keer zoveel als het aan
tal Zeeuwen dat in 1953 door de waters
nood omkwam."
Kees Slager: Verjaagd door vuur en water - Uitge
verij Den Boer De Ruiter, 304 pagina's, 18,90
euro. Presentatie: vandaag in het Polderhuis
Westkapelle, 15.00 uur. Kees Slager signeert
morgen in boekhandel Paard Van Troje Goes,
van 15.00-16.00 uur.
WOENSDAG 20 MAART
Middelburg
In het kader van het interactieve
landelijke programma Boekenweek Li
ve! stellen leerlingen van CSW Van de
Perre via Skype vragen aan schrijver
Edward van de Vendel.
Zeeuwse Bibliotheek, 13.00 uur
Lezing Frits van Oostrom over zijn
jongste boek Wereld in woorden, over
de Nederlandse literatuur in de veer
tiende eeuw.
De Drvkkery, 15.00 uur
Zierikzee
Stadswandeling 'Achter de gevels'
met gemeentearchivaris Huib Uil in ka
der van boekenweekthema.
Vertrek bij Boekhandel de Vries,
19.00 uur
DONDERDAG 21 MAART
Vlissingen
Lezing gemeentearchivaris Ad Tram
per over Walcherse slavenschepen.
Bibliotheek, 19.30 uur
VRIJDAG 22 MAART
Goes
Manda Heddema in gesprek met
schrijfster Hassnae Bouazza, over haar
boek Arabieren kijken.
Boekhandel De Koperen Tuin, 15.00
uur
Middelburg
Signeersessie Kees van Kooten, au
teur van het Boekenweekgeschenk De
verrekijker.
De Drvkkery, 16.00 uur
Vlissingen
Kees van Kooten met de theater
show Kees van Kooten speelt zich af.
Kaarten zijn verkrijgbaar in De Drvk
kery en 't Spui.
Arsenaaltheater, 20.00 uur
ZATERDAG 23 MAART
Meliskerke
Auteur Hans Werkman leest voor
uit en signeert Een dagje naar huis, het
geschenk van de Week van het Chris
telijke Boek.
Boekhandel De Boekenmolen,
14.00-16.00 uur
Middelburg
Optreden East Of The Sun: 'golden
ages, black pages' in de jazz.
De Drvkkery, 15.30 uur
ZONDAG 24 MAART
Terneuzen
Literaire middag met romanschrij
ver en theatermaker Erik Vlaminck.
Zijn novelle Miranda van Frituur Miran
da is net verschenen.
Porgy en Bess, 15.00 uur
Zierikzee
Gratis toegang Stadhuismuseum
op vertoon Boekenweekgeschenk
15 u: optreden Jopie en Jan Minnaard.
Stadhuismuseum, 13.00-17.00 uur.
zie ook: www.pzc.nl/boekenweek
