Nederlanders
lezen zich suf
I
Een heerlijk geschenk
Kees van Kooten heeft geen vragen nodig. Nou vooruit:
een halve dan. Zijn geest waait alle kanten op. Via
zijpaden, struikgewas, wist-je-dats, kronkelgedachten
en een anwb-paddenstoel. De schrijver van het
boekenweekgeschenk 'De verrekijker' strijdt tegen
de teloorgang. Zaterdag begint de Boekenweek.
Van Kooten valt aan.
BOEKENWEEK 11
DONDERDAG 14 MAART 2013
door Martin Hermens
Kees van Kooten
ratelt maar door
We lezen ons suf. Boek
verkopers schreeuwen
moord en brand over
dalende verkoopomzet-
ten, maar nog nooit eer
der kregen we zo veel tekst onder ogen als
in onze tijd. Onderzoeker Niels Bakker van
de Stichting Lezen heeft recente cijfers pa
raat: „Nederlanders zijn tegenwoordig vijf
tien uur per week bezig met lees- en
schrijfactiviteiten. In 1975 was dat zes uur
per week."
Met dank aan de technologische revoluties
van de afgelopen jaren krijgen onze ogen
nauwelijks rust. E-mails, sms'jes, websites,
noem maar op. „De laatste tien jaar zijn we
veel en veel meer op beeldscherm gaan le
zen", aldus Bakker. „Hoeveel meer? De hui
dige tijdbestedingsonderzoeken hebben
daar nog geen vat op kunnen krijgen. Maar
het is duidelijk dat het aandeel van nieuwe
media fors groeit."
De manier waarop we lezen baart echter
zorgen. Bakker: „Bij het schermlezen is
sprake is van vluchtig scannen van teksten.
Er zijn aanwijzingen dat de inhoud van die
tekst zo minder binnenkomt dan wanneer
je geconcentreerd een boek leest." Het le
zen van een boek vinden Nederlanders be
langrijk. We hebben er alleen de tijd en de
rust niet meer voor. „Bijna iedereen om
armt het belang van literatuur; het ouder
wetse lezen van een papieren boek zit ver
ankerd in onze cultuur. Maar de maatschap
pij is zo complex geworden. Er wordt tegen
woordig zo veel van mensen gevraagd en
er komt zo veel informatie op ons af. Het le
zen van een boek, een solitaire activiteit,
schiet er daardoor bij in." Aan die ontwik
keling valt vooralsnog weinig te doen. Bak
ker lacht: „Onze invloed is beperkt. Wij
kunnen mensen niet dwingen een boek te
gaan lezen. Met allerlei projecten proberen
we dat wél te stimuleren." Hij is ervan over
tuigd dat het papieren boek toekomst
heeft. „Bij de opkomst van nieuwe media
zie je elke keer weer dat de oude niet ver
dwijnen. De grammofoonplaat wordt ook
nog steeds gemaakt en verkocht. Of de hui
dige dip in de boekensector zich herstelt?
Ik weet het niet. Recent onderzoek in Ame
rika laat zien dat juist jonge mensen weer
meer papieren boeken gaan lezen. Ik wil
graag weten hoe dat precies zit."
„Dat vind ik heel erg."
Op zijn weg naar dit interview, ook zo vre
selijk: „Ik zag vier moeders met kinderwa
gens." Nadat hij had gezien dat de baby's er
in goed ingepakt waren, hij controleert dat
altijd even („Als ik niks meer te doen had,
zou ik in een kinderdagverblijf gaan wer
ken"), dacht hij aan zijn moeder en zusje
Anke. „Zij lag in de kinderwagen, ik liep er
naast. Mijn moeder, die duwde, vertelde
van alles. 'Zie je de wolken, Anke? En let
eens op de blaadjes aan de bomen.'" De
moeders van vanmorgen - hij houdt zijn
duim aan zijn oor en zijn pink voor zijn
mond: „Allemaal aan de telefoon. Er wordt
niet meer gesproken met kinderen. Als ik
mijn kleinkinderen naar school breng, zijn
er altijd van die ouders". Nu doet hij een
'app-ende' vader na. „Nou ja zeg! Als wij
zitten te eten met acht man en er zitten er
zes te lezen. Stel je dat eens voor."
Weer de vinger. „De dialoog is opgehou
den. Dat gaat verder en verder. Tenzij", be
denkt hij, „wordt bewezen dat je van
steeds maar met je mobiele telefoon bezig
zijn vingerkanker krijgt." Hij schudt zijn
hoofd. „Ik zal er nooit aan wennen."
Zijn moeder kreeg huishoudgeld. Als hij
thuiskwam, was er een waxinelichtje en
een theepot. „Nu brengt een vrouw haar
kind naar de naschoolse opvang om geld te
verdienen om de naschoolse opvang te be
talen. En muziek... Muziek moet zo mooi
zijn, dat je intussen niet je mail kunt le
zen."
Het is zijn 'kleeftijd', een woord uit De ver
rekijker. Ergens is hij blijven hangen in de
tijd dat hij tiener was. „De godsvrucht van
Arie Boomsma is kunstfruit. Rutte houdt
meer van Gordon dan Gordon van Rutte.
Gordon lacht zich gek als hij voor Rutte
mag zingen. Ze zitten bij Jan Smit terwijl
hier het Schönberg Ensemble speelt", zegt
hij al gebarend naar het Concertgebouw.
Het is de leugenachtigheid die hij zo ver
foeit en waartegen hij stelling neemt, ook
in De verrekijker. „Geen enkele politieke par
tij heeft nog cultuur in haar programma
staan. 'Welzijn' heet het. En welzijn is op
tv naar leugenachtige types kijken."
Hij onderbreekt zichzelf. „Lekker gesprek
is dit. Ik kom nog eens ergens op." Meteen
er achteraan: „We dwalen weer af. Waar
wilde je ook alweer heen?" Hardop: „Boe
ken, eindigheid, ja! Hoe laten we de wereld
achter voor onze kinderen? Die vraag wil
ik stellen." Hij denkt even na en zegt:
„Weet je wat je boven het verhaal moet zet
ten? 'Ik ratel maar door'. Ratelen. Ik bedenk
dit nu pas: een ratel is ook een ding waar
mee je waarschuwt. Wist je dat?"
De Boekenweek 2013 duurt van 16 tot en met
24 maart. Meer informatie: www.boekenweek.nl
door Theo Hakkert
Voor Kees van Kooten heb
ben voorwerpen en gebrui
ken uit het verleden vaak
geen geheim. Maar dat er
achter de verrekijker die
zijn vader hem heeft nage
laten een bijzonder ver
haal schuilging, ontdekte
hij pas recent. Hij vond
een brief uit de oorlog.
Daarin wordt sergeant
Van Kooten door zijn supe
rieur gesommeerd uit te
leggen waarom hij een ver
rekijker heeft gevorderd
en waar het ding is geble
ven.
Heeft zijn gezagsgetrouwe
vader werkelijk zijn macht
misbruikt en voor eigen ge
bruik een verrekijker op
geëist en achteroverge
drukt? Koren op de molen
van zoon Kees anno 2013.
Terwijl hij naar een ant
woord op het raadsel van
vaders mogelijke insubor
dinatie speurt, dwaalt zijn
blik langs heden en verle
den.
In zijn heerlijke boeken
weekgeschenk De verrekij
ker neemt Van Kooten mo
derniteiten als e-readers
op de hak. Fraaie woord
grappen en taalspel zijn
ons deel. Hij dist al associë
rend mooie verhalen en
herinneringen op, die vaak
niets met de verrekijker te
maken hebben. Maar waar
om zou alles nut moeten
hebben in een speels
boek?
Van Kooten schreef een
boekenweekgeschenk
waaraan een breed pu
bliek plezier zal beleven.
Een praktisch punt van kri
tiek: de letter is erg klein.
Bovenlangs de pagina's
staat de literaire agenda
van 2013-2014 afgedrukt
Die ruimte had beter kun
nen worden gebruikt voor
een groter font. Het kan
niet de bedoeling zijn dat
we dit boek met een verre
kijker moeten lezen.
Kees van Kooten - De verrekij
ker. Gratis tijdens de Boeken
week bij aankoop van tenmin
ste 12,50 euro.
