Kleren maken de vrouw niet
30 CULTUUR
Na 1650 jaar is de dood van Julianus de Afvallige weliswaar ontra
feld, maar de mysteries rond deze Romeinse keizer blijven be
staan. Jan van Aken duikt met zijn boek 'De Afvallige' in deze his
torie, waarvoor hij misschien wel te veel voorstudie deed.
66 Maak jij het
voedsel maar
klaar, zegt een
meneer tegen een
mevrouw
ki<>ren
(uakctt-tjc
rouw
door Marjolijn de Cocq
Word je steevast na de
Grote Drie (Reve, Her
mans en Mulisch)
nummer Vier ge
noemd, besluit je uitgeverij na je
dood een boekje te heruitgeven dat
je vóór je officiële prozadebuut
schreef.
Een boekje om het geld en voor jon
gedames. Een boekje waarin kop
pen warme chocolade dampen,
waarin de heldin met haar ogen
'donkerblauw, merkwaardig hel en
blinkend in hun omlijsting van pik
zwarte wimpers' de treden van een
veranda 'op wipt\ Een boekje waar
in vriendinnen elkaar ouwetje,
ouwe of lui noemen, vruchtenbowl
wordt gebrouwen en waarin einde
loos kousen worden hersteld.
Leve de nagedachtenis van Hella S.
Haasse, schijnt uitgeverij Querido
gedacht te hebben met de uitgave
van 'Kleren maken de vrouw'.
Het werd een jaar voor het officiële
debuut 'Oeroeg' (1948) gepubli
ceerd in de reeks Carrière-boeken
van Allert de Lange.
Dit romannetje over meisjes in de
mode is niet meer alom verkrijg
baar.
En wie het oeuvre van Haasse com
pleet in de kast wil, kan nu een aan
trekkelijk omslagje toevoegen.
Maar wat doet het de in 2011 overle
den schrijfster met de indrukwek
kende bibliografie en de evenzo in-,
drukwekkende bekroningen, van
PC.Hooftprijs en Publieksprijs tot
Prijs der Nederlandse Letteren, te
kort.
De zwartgebeitste boekenplanken
boven de divan in de kamers die de
modeontwerpster in spe en haar
huisgenote Abbie ('geboren huis
mus, klein, slank, vlug als kwikzil
ver, met helblond steil haar en een
wipneusje') bewonen, vormen de
sleutel: de 'Verzen van Leopold' en
'Murder on the Orient Express' ge
broederlijk naast 'Rekel' van Cissy
van Marxveldt.
De echte 'bakvissen' van Van Marx
veldt, zoals hoofdpersoon Joop ter
Heul (1919), zijn voor de liefhebster
dichtbij in Haasse's tekst.
Daar komen nog wat thema's bij,
zoals de wederopbouw en hele mil
de vormen van feminisme en zelf
ontplooiing. Tussen de oubollig
heid is er soms een scherpe obser
vatie. Maar ik kan me voorstellen
dat je dit boekje als postume num
mer Grote Vier graag als vergeten
eersteling had gelaten.
Hella S. Haasse - Kleren maken de vrouw.
Querido, 18,95 euro.
Op zoek naar de moordenaar
Jan van Aken deed veel voorstudie voor 'De Afvallige', foto Lona Aalders
Waarom zagen de christenen Julianus als
een monster? Grootse ideeën zitten er niet
achter, ze zijn bij Van Aken vooral bang al
lerlei voordelen en voorrechten te verlie
zen. Een hoge moraal hebben ze ook al
niet, vandaar dat ze niet terugdeinzen voor
de ergste misdaad, de laffe moord op de
strijdende keizer. Wie heeft het gedaan?
Dat is de vraag die deze roman, spelend tus
sen 360 en 379, van begin tot eind beheerst.
De kwestie is actueel bij een nieuwe crisis,
dertien jaar na de dood van Julianus. De
Hunnen komen, een lange stroom vluchte
lingen hoopt op asiel in het Romeinse Rijk.
Men gelooft dat een zekere Swintharik een
oplossing kan bieden.
Lange tijd meent deze man, op het eerste
gezicht een armoedige zwerver, maar in fei
te een welgestelde wijnhandelaar, afkom
stig uit Trier (in het boek Augusta Trevero-
rum geheten), de moordenaar van de kei
zer te zijn geweest.
Tot hij ontdekt dat er behalve de Perzische
lans en zijn werpspeer een derde wapen is
geweest.
We volgen Swintharik op zijn avonturen,
een poosje speelt hij zelfs voor pilaarheili
ge. De Oudheid volgens Jan van Aken, be
schreven in verheven en sierlijk proza,
maar o zo gewelddadig en chaotisch.
Je ruikt bijna de stank van de lijken. Maar
zien doe je bijna niets, er lijkt voortdurend
mist en rook te hangen.
Waardoor na welgeteld zestienhonderdvijf-
tig jaar weliswaar de moord wordt opgehel
derd, maar het raadsel blijft.
Jan van Aken - De Afvallige. Querido, 22,50 euro.
door Mario Molegraaf
Wie was de moorde
naar? is de vraag in
De Afvallige van Jan
van Aken.
Het is de zomer van
het jaar Onzes Heren
363. Athanasius, bis
schop van Alexandrië, later heilig ver
klaard, is met een boot op de Nijl op de
vlucht. Terwijl hij bidt, krijgen twee mon
niken in zijn gezelschap een visioen.
Ze voelen dat juist op dit moment 'het
stuk vuil' Julianus de geest
geeft Iets wat hen, als goede
christenen, met vreugde ver
vult. Want Julianus, de Ro
meinse keizer die als 'De Af
vallige' de geschiedenis in
ging, was een gevaarlijke te
genstander. Hij streefde er
naar het christendom terug
te dringen en de oude gods
dienst in ere te herstellen.
Helaas of gelukkig, het is
maar hoe je het bekijkt, was
hij zo kort aan de macht,
sinds 361, dat hij zijn plan
nen niet kon verwezenlijken.
Maar onze wereld had er an
ders uitgezien wanneer hij
op 26 juni 363 niet die fatale
verwonding had opgelopen.
Werd die toegebracht door een vijand op
het slagveld? Of door een boze christen uit
eigen gelederen die van de verwarring ge
bruikmaakte?
Het is geen wonder dat Julianus tot de ver
beelding blijft spreken, bijvoorbeeld tot de
JAN VAN AKEN
Jan van Aken
verbeelding van Jan van Aken (geb. 1961),
die al verschillende romans over de Oud
heid schreef en zich daarvoor op voorbeel
dige wijze documenteerde.
Om alles zo echt mogelijk te laten lijken,
ging hij Grieks en Gotisch leren. Ook voor
De Afvallige heeft hij veel voorstudie ver
richt, misschien wel te veel.
Hij wil je geen moment laten vergeten dat
je niet ergens in de eenentwintigste eeuw,
maar in de vierde eeuw na Christus ver
toeft.
Dat leidt tot opgeschroefde zinnen als: 'Het
purper was caesar Valens slecht bekomen'.
Er wordt niet gegeten, maar
'een maaltijd gebruikt'.
Dialogen verlopen soms stijf
jes. „Maak jij het voedsel
maar klaar", zegt een meneer
tegen een mevrouw.
Gelukkig staat daar veel te
genover, vooral de thrillerach
tige spanning van het boek.
Jan van Aken is bepaald niet
de eerste schrijver die zich in
Julianus de Afvallige en zijn
tijd heeft verdiept.
Gore Vidal schreef zijn
Julian, in Vlaanderen was er
Maria Rosseels. Een hoogte
punt is de reeks gedichten
die de Griek K.P. Kavafis
(1863-1933) aan hem wijdde.
Poëzie die een grote betrokkenheid bij Juli
anus verraadt, de machthebber die onmach
tig is de loop der dingen te veranderen.
Poëzie die door Jan van Aken aandachtig is
gelezen.
In november 362 liet Julianus in Antiochië
het graf ruimen van een christelijke heili
ge, een actie om het terrein van een tempel
voor Apollo te zuiveren. Een paar dagen la
ter ging die tempel in vlammen op.
Kavafis wijdde er zijn laatste gedicht aan,
het klinkt alsof hij het incident zelf heeft
meegemaakt en is in volkomen ongedwon
gen taal geschreven.
Van Aken gaat ook uitgebreid in op de
brand, maar zijn proza lijkt met de hoge
hoed op geschreven.
„Zo vergaat de praal van valse goden", be
weert iemand. „Weg is het chryselefantine
en de juwelen; vergaan het dure hout en de
reukstoffen uit Arabië."
