Meisjes, adellijke
dames en bejaar
de grootmoe
ders passeren in
een rijk geïllus
treerd boek de
revue. Eén ding
hebben ze
gemeen: een
levensverhaal
dat de moeite
waard is om na
te vertellen.
10 SPECTRUM
geschiedenis
Trijn van Leemput
Elisabeth Jacobsdr. Bas
Anna Maria van Burmania
Marie Cornélie Wassenaer
Clara de Vries
66 Het boek is een
monument voor
Nederlandse
vrouwen
(ca. 1530-1607)
Gaf in 1577 de aanzet tot de
sloop van kasteel Vredenburg in
Utrecht. Gewapend met een hou
weel ging ze de burcht te lijf. Lan
ge tijd hadden daar Spaanse sol
daten gewoond die onze landge
noten in bedwang hielden of op
sloten.
Onder aanvoering van Trijn van
Leemput sloopten opstandige
burgers het gehate kasteel.
Utrecht eert de heldin met een
standbeeld op de Zandbrug dicht
bij haar woonhuis op Oude
Gracht 17.
(1571-1649)
Elisabeth Bas leidde na het over
lijden van haar man in 1627 de
chique herberg Prince van Oran-
gien aan de Nes in Amsterdam.
Ze was een echte onderneem
ster.
De herbergierster is bekend van
twee afbeeldingen: op een zeven-
tiende-eeuws schilderij van Ferdi
nand Bol dat in het Rijksmuseum
hangt en op het sigarenbandje
dat haar beroemd maakte. Het
schilderij geldt nog steeds als
een van de topstukken van het
Rijks.
(1733-1808)
Trad in 1759 toe tot abdij Leeu
wenhorst bij Noordwijkerhout,
een 'jufferengesticht'. Ze schreef
gelegenheidsgedichten, waarvan
enkele bewaard zijn gebleven.
Op Dekema State, een kasteeltje
bij Leeuwarden hangt haar ge
schilderde portret, waar de be
kende detectiveschrijver Havank
verliefd op werd. Hij schreef re
gelmatig op Dekema State en
voert Anna Maria op als de ro
manfiguur Anne Marie de Passy.
De schrijver werd begraven met
het portret van Anna Maria.
(1799-1850)
Was hofdame en schrijfster van
reisdagboeken. In 1824 reisde ze
mee in het gevolg van prinses An
na Paulowna die de tsarenfamile
in het Russische Sint-Petersburg
ging bezoeken. Marie Cornélie
gaf in haar dagboek een uitge
breide beschrijving van de heen-
en terugreis. Ook schreef ze over
visites, diners, soupers en bals
aan het hof. De overstroming van
Petersburg en bezoeken aan kin
derhuizen en fabrieken legde ze
eveneens in haar dagboek vast.
Na terugkeer werd ze hofdame.
(1915-1942)
Speelde al op 16-jarige leeftijd
trompet in het damesorkest Blue
Jazz Ladies. In 1934 richtte ze
haar eigen orkest op, Clara de
Vries and her jazz-ladies. Louis
Armstrong prees haar spel tij
dens een bezoek aan ons land.
De joodse afkomst werd Clara fa
taal. De Duitse bezetters voer
den haar in oktober 1942, samen
met haar ouders, af naar kamp
Westerbork. Vier dagen later
volgde de deportatie naar Ausch
witz waar zij en haar ouders die
zelfde maand werden vermoord.
Beroemde,
beruchte en
vergeten
vrouwen
■uwr
door Jozefien Haagen
n haar boek 1001 vrouwen
uit de Nederlandse geschie
denis wandelt auteur Els
Kloek met reuzenstap
pen door tien eeuwen va
derlandse geschiedenis.
Kloek laat veel bijzonde
re vrouwen de revue passeren. Sa
men met een team van deskundi
gen haalde ze de vrouwen tevoor
schijn uit de archieven.
Elke vrouw die wordt geportret
teerd is bijzonder in de betekenis
van beroemd of berucht, opmerke
lijk, inspirerend, vroom of geliefd
en ga zo maar door.
Het boek begint in de vroegste
middeleeuwen met de heilige Cu-
nera (sterfjaar 337) en eindigt met
vakbondsvrouw en politica Karin
Adelmund die in 2005 overleed.
Alle levensverhalen worden chro
nologisch verteld en besloten met
een typerende beschrijving of ge
beurtenis uit haar leven. Voor de
ene vrouw was dat haar reputatie,
j;oor de andere haar standvastig-
heid of een bijzondere prestatie.
Een kleine greep uit die ruim dui
zend beschreven levens: Trijntje
Keever die als reuzin een
kermisattractie was; Elsje Christi-
aens, een dienstmeisje dat na een
moord de doodstraf kreeg en door
Rembrandt werd veeeuwigd; de
als soldaat verklede Aal de
Dragonder en twee stoere Friese
vrouwen, Ats Bonninga en Bauck
Poppema, die meevochten bij de
verdediging van belangrijke ge
bouwen. Elke vrouw is onderge
bracht in een categorie, zoals
'avontuur en sensatie', 'bedrijfsle
ven' of'onderwijs en wetenschap
pen'.
Sommige levens raakten een ge
voelige snaar bij Kloek. Zoals dat
van Wendelmoet van Monnicken-
dam die in 1527 als ketter op de
brandstapel belandde„Een erg
emotionerend verhaal", zegt ze.
Of het korte leven van de joodse
trompettiste Clara de Vries die
grote bekendheid genoot met
haar orkest de Jazz-Ladies. Clara
de Vries werd op 27-jarige leeftijd
'ïfftlgS
vermoord in Auschwitz. „Dat
greep me erg aan."
Marie du Moulin, 17e eeuwse
schrijfster en directrice van een
Frans meisjesinternaat in Haar
lem, was een van haar favorieten.
„Ik kan wel een heel boek over
haar schrijven, zoveel correspon
dentie kwamen we tegen. Ze-pu
bliceerde niet onder eigen naam,
want dat hoorde in die tijd niet.
Vrouwen hoorden te zwijgen en
traden niet in de openbaarheid."
Het verzamelen van al deze le
vensverhalen ziet Kloek als een
historische inhaalmanoeuvre,
want ze wilde deze vrouwen aan
de vergetelheid ontrukken en tot
leven brengen. „Gewoon, omdat
hun levens de moeite waard wa
ren." In 2005 legde ze al de basis
voor het boek en lanceerde ze
vrouwenlexicon.nl, een website
met korte biografische schetsen
van vrouwen door de eeuwen
heen.
Van dit digitale naslagwerk wilde
Els Kloek, die verbonden is aan
het Huygens Instituut voor Ge-
Elsje Christiaens (1646-1664) was
een dienstbode die ter dood werd
veroordeeld wegens moord op haar
hospita. Ze had de vrouw met een
bijl doodgeslagen na een ruzie over
de huur. Elsje stierf door wurging
aan een paal, waarna haar lichaam
tentoon werd gesteld met het
moordwapen boven haar. Elsje dankt
haar bekendheid aan Rembrandt, die
een tekening van haar maakte. Mar
griet de Moor schreef een roman
over haar: De schilder en het meisje.
foto The Metropolitan Museum of Art
schiedenis, dolgraag een écht
boek maken, een 'monument
voor Nederlandse vrouwen'. Sa
men met de internationaal be
faamde, grafisch ontwerpster Ir
ma Boom maakte ze 1001 vrouwen
uit de Nederlandse geschiedenisdat
deze week werd gepresenteerd.
Een vuistdik boek van 1524 pagi
na's, voorzien van een zwarte kaft
en roze pagina's, gelardeerd met
tientallen kleurenfoto's.
Tegelijkertijd werd de gelijknami
ge tentoonstelling geopend in het
gebouw van Bijzondere Collecties
van de Universiteit van Amster
dam. De expositie is te zien tot en
met 20 mei. Op 25 maart verschij
nen postzegels met een aantal
vrouwen uit het naslagwerk.
Els Kloek (red.) -1001 vrouwen
uit de Nederlandse geschiedenis.
39,50 euro (na 14 mei 49,50
euro), www.1001-vrouwen.nl
©reageren?
spectrum@depersdienst.nl
