„In de praktijk bestaat er een sterke neiging zaken te ontkennen,
de feiten te verdoezelen, zelfs onder het bekende vloerkleed te
schuiven, of de gang van zaken behoorlijk af te zwakken."
2 SPECTRUM
actueel
Koning van de strijd
door Anne Boer
Nooit is hij prins ge
worden, maar wel
de ongekroonde
koning van de
strijd voor een vei
liger Nederland.
Mr. Pieter van Vol
lenhoven (73) maakte er zijn levens
werk van, met als kroon op het werk
de oprichting van de Onderzoeksraad
voor de Veiligheid in 2005, waarvan
hij tot zijn eigen verrassing de eerste
voorzitter mocht worden. 'Eind goed,
al goed' zou je denken. Maar Van Vol
lenhoven, die in 2011 de Raad verliet,
is er allesbehalve gerust op. Hij vreest
nieuwe bedreigingen voor onafhanke
lijk onderzoek en de veiligheid in Ne
derland.
Hij beschrijft zijn zorg in het boek
Hier Onveilig? Onmogelijk. Het is een
onthutsend relaas over zijn soms bitte
re 'strijd', compleet met intriges en ru
zies, met tegenwerking, manipulatie
en onkunde.
„In de praktijk bestaat er een sterke
neiging zaken te ontkennen, de feiten
te verdoezelen, zelfs onder het beken
de vloerkleed te schuiven, of de gang
van zaken behoorlijk af te zwakken."
U laat in het boek diverse veiligheidspro
blemen de revue passeren. Wat zou het
eerst moeten worden geregeld?
„Mijn grootste zorg ligt op het terrein
van de eigen verantwoordelijkheid
voor veiligheid bij ondernemingen en
organisaties. Vroeger werd de veilig
heid lang gezien als een taak voor de
overheid alleen, maar deze veiligheids
filosofie wijzigde fundamenteel - na
tionaal en internationaal - in de jaren
tachtig en negentig van de vorige
eeuw. De veiligheid werd toen voor
het eerst een gedeelde verantwoorde
lijkheid. Weliswaar bleef veiligheid
een kerntaak van de overheid, maar
burgers, ondernemingen en organisa
ties werden medeverantwoordelijk.
Op zich heb ik dit altijd een logische
beslissing gevonden, omdat de over
heid alleen natuurlijk nooit de veilig
heid kan garanderen of waarborgen.
Maar de overheid had als veiligheids
regisseur - veiligheid was immers
haar kerntaak - duidelijk moeten ma
ken: 'Waaruit bestaat dan die mede-
of eigen verantwoordelijkheid voor
veiligheid, wat mogen wij - als samen
leving - daarvan verwachten én hoe
verhoudt zich deze verantwoordelijk
heid tot die van de overheid?' Maar he
laas heeft de overheid deze regie
nooit op zich genomen, omdat het on
derwerp - ook binnen de overheid -
een versnipperd en een verkokerd on
derwerp is. Daarom ontstond er eigen
lijk van meet af aan onduidelijkheid
op de beide veiligheidsterreinen, zo
wel bij het onderwerp safety, de fysie
ke veiligheid, als bij security, de socia
le veiligheid. Deze onduidelijkheid
over wat wij eigenlijk op dit gebied
mogen verwachten, wreekt zich voor
de samenleving des te meer, omdat
wij nu leven in het tijdperk van de
zelfregulering. Het tijdperk van bij
voorbeeld 'Laat de veiligheid aan de
sector zelf over' en geen betutteling
meer door de overheid. Nogmaals, ik
vind het prima de veiligheid aan de
sector zelf over te laten, maar alleen
als er duidelijkheid is over 'waf wij ei
genlijk aan de sector overlaten. Want
zelfregulering betekent voor de veilig
heid dat deze minder wordt vastge
legd in wet- en regelgeving en meer
wordt overgelaten aan de normen en
richtlijnen van de sector zelf. Dit zijn
allereerst geen verbindende voor
schriften en deze onttrekken zich
daarom aan het toezicht van de over
heidsinspecties. Kortom, de samenle
ving is voor haar veiligheid veel afhan
kelijker geworden van het eigen veilig
heidsbeleid van de organisatie en van
het interne toezicht op eigen regels.
Mijn voorstel is die beginselen van
wat wij van die eigen verantwoorde
lijkheid mogen verwachten, in een
veiligheidswet vast te leggen. Met
zo'n wet ontstaat niet alleen duidelijk
heid in slechts één sector, maar in alle
sectoren. Tevens maakt een wet het
mogelijk te controleren of ook daad
werkelijk inhoud wordt gegeven aan
die eigen verantwoordelijkheid, het
geen nu in de meeste gevallen niet
mogelijk is."
Wat zou de belangrijkste boodschap in
de veiligheidswet moeten zijn?
„De belangrijkste boodschap in die
veiligheidswet moet zijn dat het risico
management bij de organisaties op or
de moet zijn. Je moet je risico's inven
tariseren en aangeven welke risico's je
wilt beheersen en hoe. Vervolgens
maak je duidelijk wie verantwoorde
lijk is voor wat. De organisatie regelt
haar eigen interne toezicht en het vei
ligheidsbeleid moet intern duidelijk
worden gecommuniceerd. Het gaat
mij niet om het bewerkstelligen van
VEILIGHEIDS-CV
Bijna het hele leven van Pieter van
Vollenhoven staat in het teken van
de veiligheid.
1965-196 dienstplicht bij
Koninklijke Landmacht, onder meer
bij het ongevallenonderzoek
1974 directeur Stichting
Periodieke Veiligheidskeuringen
Motorvoertuigen
1974: bestuurslid Veilig Verkeer
Nederland (toen telde Nederland
jaarlijks nog 3.300 verkeersdoden en
50.000 gewonden op 2,5 miljoen
personenauto's)
197' voorzitter Raad voor de
nul risico's, maar wij moeten wel kri
tisch met het onderwerp bezig zijn.
Uit de vele onafhankelijke onderzoe
ken bleek dit risicomanagement hele
maal niet op orde te zijn. Of het was
niet compleet. Of wel compleet, maar
men hield zich niet aan de eigen af
spraken. Eveneens ontbrak veelal een
kritisch intern toezicht hierop, terwijl
het externe toezicht ook al ontbrak en
ten slotte waren de verantwoordelijk
heden niet helder toebedeeld."
Economie en veiligheid houden elkaar ge
vangen. Daarom moeten we juist nu op
letten, vindt u. Bespaar je met meer vei
ligheid, minder rampen, ongelukken, do
den en gewonden, niet juist veel meer
geld? Is dat ooit zo onderzocht?
„Economie en veiligheid zijn inder
daad onderwerpen die elkaar gevan
gen houden. Geregeld kwam ik tegen
dat men zich om efficiencyredenen
niet aan de regels hield. Zelfs inder
tijd bij het spaceshuttle-programma.
Men wist dat de spaceshuttle Challen
ger lekkende sluitingen kende, maar
er was nog nooit iets gebeurd! Na de
ontploffing in de ruimte verscheen
een vernietigend onderzoeksrapport,
waarin stond dat de veiligheidscul
tuur het bij Nasa aflegde tegen budget-
eisen en lanceerschema's. Zelf heb ik
nooit onderzocht of veiligheidsinves
teringen een enorme besparing bete
kenden vergeleken met de kosten ver
bonden aan rampen. Ik heb ook nooit
een studie gevonden die dat aantoon
de."
Bent u tevreden met de effecten van de
onderzoeken?
„Absoluut ben ik - tot op heden -
tevreden geweest met de effecten van
de onafhankelijke onderzoeken. Nog
nooit heeft één van onze onderzoe
ken ter discussie gestaan en dat geeft
mij grote vreugde. Met onze onderzoe
ken hebben wij tevens het veiligheids
debat weten te stimuleren."
U pleit voor nader onderzoek naar het
recht op de waarheid en of dat kan wor-
Verkeersveiligheid (tegen de zin van
premier Den Uyl)
1984: voorzitter
Spoorwegongevallenraad
1986: voorzitter Stichting
Maatschappij, Veiligheid en Politie
1989: Van Vollenhoven richt samen
met ANWB en Landelijke Organisatie
Slachtofferhulp het Fonds
Slachtofferhulp op
1993: voorzitter International
Transportations Safety Association
2095: Voorzitter Onderzoeksraad
voor de Veiligheid
2006 Praktijkhoogleraar
Risicomanagement Universiteit
Twente
den beschouwd als mensenrecht. Wie
zou dat moeten doen?
„Inderdaad heb ik in eerste instantie
gezegd dat burgers in het algemeen
recht op de waarheid zouden mogen
hebben, gelet op het gegeven dat alles
in eerste instantie glashard wordt ont
kend. Maar later zag ik in dat deze for
mulering te breed was. Nu is mijn uit
gangspunt dat slachtoffers van welke
gebeurtenis dan ook het recht op de
waarheid zouden moeten hebben.
Het recht om te weten wat er zich pre
cies heeft afgespeeld. Met dat proces,
dat hopelijk zou kunnen uitmonden
in een mensenrecht, ben ik nu bezig.
Dat onderzoek voer ik uit met de
Stichting Maatschappij en Veiligheid
en met de Universiteit van Tilburg."
U pleit voor meer onderzoek in de ge
zondheidszorg en een studie naar welke
voorvallen verplicht onderzocht zouden
moeten worden. Wie zou die studie moe
ten uitvoeren?
„Inderdaad vond ik dat de Onder
zoeksraad voor Veiligheid meer aan
dacht zou moeten besteden aan het
onderwerp patiëntveiligheid, omdat
in deze sector toch iedere keer weer
sprake is van ernstige misstanden.
Maar mijn pleidooi hiervoor in mijn
boek is reeds in goede aarde gevallen,
want de Raad heeft bekendgemaakt
meer onderzoeken op dit terrein te
gaan ondernemen. Het probleem bij
de Raad is dat er al veel onderzoeks-
verplichtingen bestaan en daarom
kunnen andere voorvallen niet wor
den onderzocht."
Waarom adviseert u een meldpunt als
vangnet voor tekortkomingen bij markt
partijen? Is het niet logisch dat ook bij
de Onderzoeksraad voor de Veiligheid
te doen?
„Bij de ongevallen met torenkranen
viel het de Raad op dat alle ongeval
len individueel werden afgehandeld.
Nooit werden andere torenkraanbezit-
ters over de verschillende voorvallen
geïnformeerd. Ons voorstel voor de
sector zelf was toen: maak hiervoor
een meldpunt, zodat de torenkraanbe-
zitters kunnen kennismaken met de
ongelukken en waarom zij waren ge
schied."
Heeft de opbrengst van uw boek een spe
cifieke bestemming gekregen?
„De opbrengst van mijn boek? De eer
lijkheid gebiedt mij op te merken dat
ik zelfs nog nooit een contract hierom
trent heb getekend. Eerst moest het
boek maar eens af zijn en daarna ging
ik wel eens kijken naar het contract.
Dat was mijn opvatting. Dus voorlo
pig heb ik geen idee wat het boek gaat
opleveren."
reageren?
spectrum@depersdienst.nl
