VERDIEPING 9
WOENSDAG 6 FEBRUARI 2013
rugkeer in Rusland alleen een boete wacht
(van 12,50 euro) vanwege deelname aan de de
monstratie. Op 12 december beslist de IND de
finitief negatief.
Dat de IND de asielaanvraag afwijst omdat
Rusland een veilig land is, stuit op onbegrip.
Dolmatov was de dans net ontsprongen, zeg
gen vrienden en collega's. Hij liep groot ge
vaar, en zou voor lange tijd achter de tralies
verdwijnen wanneer hij naar Rusland terugge
stuurd zou worden. De straffen op ongeoor
loofd demonstreren, zijn inmiddels vele ma
len strenger.
De 85-jarige Ljoedmila Aleksejeva, een van de
meest gerespecteerde Russische mensenrech
tenactivisten, begrijpt er niets van. „Weten ze
in Nederland soms niet wat die Bolotnajazaak
inhoudt? Snappen ze niet dat alle verdachten
lange celstraffen gaan krijgen?"
Het is deze periode in 's Gravendeel dat de
Rus verandert. Hij gaat opeens vaak naar een
Russisch-orthodoxe kerk in Rotterdam. De
vriendenkring van Dolmatov begrijpt niet
waarom de optimistische en opgewekte Alek-
sandr zich plots afsluit en steeds minder con
tact opneemt. Dimitri Netsjajev groeide met
hem op in Koraljov, een Moskouse voorstad.
„We hadden contact toen hij in Nederland
was. Hij was altijd vrolijk. Maar opeens veran
derde dat. Hij liet stuk voor stuk zijn vrien-
v den links liggen en verbrak later het contact
met zijn familie."
Zijn advocaat Marq Wijngaarden ziet ook een
verandering: bij een afspraak op 15 november,
4 waar ze het waarschijnlijke afwijzen van de
asielaanvraag bespreken, is Aleksandr geslo
ten en terughoudend en wil hij niet meer ver
klaren over de keren dat hij contact heeft ge
had met de FSB in Rusland. Wijngaarden ver
moedt dat de Rus in Nederland ook is bena
derd en onder druk is gezet door de Russi
sche geheime dienst. En nu bang is. Ook zijn
vrienden denken dat. Dat de Russische gehei
me dienst zeer actiefis in Nederland en geïn
teresseerd in haar landgenoten hier, weet ook
de Nederlandse inlichtingendienst AIVD. Die
dienst waarschuwde onlangs nog voor de aan
wezigheid van de Russen. Ook wijzen velen
op de absolute verwevenheid tussen de Russi
sche politiek en FSB: president Poetin was
voor zijn aantreden het hoofd van de geheime
dienst, de huidige FSB-baas is een voormalig
politicus.
Zijn werk in een rakettenfabriek zou zich nu
tegen Dolmatov kunnen keren. Hij kende
geen staatsgeheimen, maar het is voor de Rus
sische machthebbers een mooie kans een acti
vist in de media af te schilderen als landverra
der: hij zal in het buitenland vast raketgehei
men hebben losgelaten.
Uitzetcentrum Rotterdam
17 januari 2013, 07.00 uur
Achter de bakstenen muren van het uitzetcen
trum Rotterdam vinden de bewakers het le
vensloze lichaam van Aleksandr Dolmatov.
Hij heeft zichzelf opgehangen in zijn cel.
Het ging slecht met de Rus in de weken daar
voor. Hij kwam niet opdagen voor het kofïïe-
schenken in 's Gravendeel. „En dat was niets
voor hem." Voor de eerste keer haalde hij niet
zijn wekelijkse stempel, zoals asielzoekers
moeten doen, op het azc 's Gravendeel.
Hij kwam 8 januari niet opdagen voor een af
spraak met zijn advocaat in Amsterdam. „Ik
heb hem op 9,10 en 11 januari gebeld en ge-
sms't, maar hij reageerde niet", zegt Wijngaar
den. Daarop besluit hij zonder overleg met
zijn cliënt beroep aan te tekenen tegen de be
slissing van de IND. Dat moet binnen vier we
ken na 12 december. „De fax is verstuurd op
vrijdag 11 januari, 18.09 uur."
Op zondag 13 januari belt Dolmatov vanaf het
azc in 's Gravendeel met de politie om te mel
den dat er iets ergs is gebeurd. Hij zou een
zelfmoordpoging hebben gedaan. De Rus
wordt naar het politiebureau in Dordrecht ge
bracht. Daar wordt hij op maandag onder
zocht door een arts. Volgens Wijngaarden oor
deelt de arts dat zijn cliënt niet meer voor
zijn eigen veiligheid hoeft te worden vastge
houden. Toch wordt Dolmatov op woensdaga
vond overgebracht naar het uitzetcentrum
naast Rotterdam Airport. De volgende och
tend is Aleksandr Dolmatov dood.
Amsterdam
30 januari
In de Russisch-orthodoxe kerk in Amsterdam
is een herdenkingsdienst voor Aleksandr. Ook
Dimitri Netsjajev is nu in Nederland, om de
terugkeer van het lichaam van zijn vriend
naar Rusland te begeleiden.
De dood van Dolmatov is in Rusland voorpa
ginanieuws. In Nederland heeft staatssecreta
ris Teeven een onderzoek aangekondigd naar
het overlijden.
De moeder van Aleksandr heeft een brief ge
schreven aan koningin Beatrix met het ver
zoek de zaak tot op de bodem te laten uitzoe
ken. De koningin, en dat is uitzonderlijk, rea
geert in het openbaar en spreekt van een 'gro
te tragedie' en een 'ingewikkelde zaak'.
In de afscheidsbrief van Dolmatov aan zijn
moeder, die in het uitzetcentrum werd gevon
den, schrijft de activist dat hij 'niet wil terug
keren als verrader'. „Ik heb de veiligheid van
mijn vaderland verraden." In een laatste blaad
je van de brief, dat deze week opdook, zou
staan dat hij de laatste jaren van zijn leven
'stom en zinloos' vond. Ze stonden in het te
ken van 'drugs en losbandigheid'.
Volgens vrienden rookte hij hooguit zo nu en
dan een joint Dat Dolmatov vrijwillig een ein
de aan zijn leven gemaakt zou hebben, gaat er
bij Dimitri Netsjajev niet in. „Niemand ge
looft dat. Zijn vrienden niet, de familie niet.
We gaan er vanuit dat hij onder druk is gezet,
misschien wel door de Nederlandse veilig
heidsdiensten. Misschien hebben ze hem ge
dreigd, misschien hebben ze hem onder medi
camenten gezet, chemisch beïnvloed, mis
schien zelfs gemarteld. We weten het niet.
Maar uit zichzelf zou hij dit nooit gedaan heb
ben. Er zijn meer vragen dan antwoorden.
Niemand weet wat er aan de hand is. We ho
pen dat tenminste een deel van de waarheid
naar boven komt."
De Russische vrienden denken ook dat Dol
matov zou worden uitgezet om de verhoudin
gen tussen Nederland en Rusland niet onder
druk te zetten. De economische banden zijn
hecht en Vladimir Poetin komt in april naar
Nederland omdat 2013 het Nederland-Rus
landjaar is. Advocaat Wijngaarden heeft vier
A4-tjes vol vragen opgestuurd aan staatssecre
taris Teeven. Hij wil onder meer een onder
zoek door een onafhankelijke instantie. Ook
de SP, Christenunie, Amnesty International
en Vluchtelingenwerk springen Teeven op
zijn nek. Het onderzoek van het ministerie
van Justitie wordt over een week of zes ver
wacht. In een opiniestuk in The New York Ti
mes schrijft de bekende journalist Oleg Kasj-
in dat er zorgen zijn over mensenrechten in
westerse landen. „Tijdens de Koude Oorlog
was de publieke opinie in het westen aan de
kant van de dissidenten. Maar hoe dichter de
Europese Unie naar Rusland kruipt, hoe min
der interesse er is in mensenrechten. Wan
neer de deuren van het Westen gesloten blij
ven, zullen nog meer mensen het slachtoffer
worden van de repressie onder Poetin - of
zelfs in het Westen de dood vinden."
Moskou
6 februari
Aleksandr Dolmatov is terug in Moskou. Van
daag wordt hij begraven.
Voor dit verhaal is gesproken met vele betrok
ken en is geput uit artikelen in binnen- en bui
tenlandse bladen.
J W* O.
