GEZOND 7
Verzamel uw urine van een dag en een nacht en ik vertel u hoe ge
zond u bent. Ik vertel u of u genoeg beweegt, voldoende eet of dat
u het over een andere boeg moet gooien. De nierartsen Cerjan
Navis en Stephan Bakker gebruiken urine niet alleen als diagnose
middel bij nierziekten, maar ook als informatiebron over leefstijl.
Vroeger dachten
we: als iemand
ziek is, heeft-ie
rust nodig. Maar
dat is niet zo.
LIFELINES
DINSDAG 5 FEBRUARI 2013
Onderzoeker Gerjan Navis (1956)
Werkgever Universitair Medisch
Centrum Groningen (UMCG)
Opleiding Medicijnen, daarna de op
leiding tot internist-nefroloog (nier
arts)
Huidige functie Nierarts in het
UMCG, program director Food en
Health onderzoek UMCG, tevens lid
van de Gezondheidsraad
Duur onderzoek Navis: „Dat we
echt bezig zijn met systematisch on
derzoek: ongeveer sinds vijfjaar."
Cerjan Navis.
Stephan
Bakker.
Belangrijkste medeonderzoeker
dr. Stephan Bakker (1963), inter
nist-nefroloog.
Navis: „Hij ging, als arts betrokken
bij niertransplantaties, op zoek naar
'risicomarkers' voor transplantatiepa
tiënten en de relatie met voeding. Ik
ging bij 'gewone' nierpatiënten op
zoek naar risico's van zout in voe
ding. Dat vormde het begin van wat
nu een multidisciplinair samenwer
kingsverband is."
Proefpersonen Suikerziekte: 1.800.
Niertransplantatie: 600. Nierpatien-
ten: 400. Gezonde proefpersonen:
150 (mensen die voor een bepaald
doel zijn gekeurd en fit bevonden).
Algemene bevolking: 8.000 (alles
door elkaar, er zitten ook mensen in
met kwalen en kwaaltjes).
Vervolgonderzoek
Algemene bevolking In
Noord-Nederland loopt
het onderzoeksproject
Lifelines (zie kader).
Nierpatiënten Bij nier
transplantatiepatiënten is
inmiddels een vervolgproject ge
start, ondersteund door onder meer
de Nierstichting. Daarin wordt met
dieetadvies en een trainingsprogram
ma daadwerkelijk aan een gezonde
re levensstijl gewerkt.
Kwetsbare ouderen Een onderzoek
naar de voedingstoestand van kwets
bare ouderen is in voorbereiding.
De pot op
voor fit-test
door Moniek Hüsken
Arts Gerjan Navis is gespecia
liseerd in nierziekten. Ze
gebruikte urine in de dage
lijkse praktijk, zoals in haar
vak gebruikelijk, voorname
lijk om te kijken naar het
verloop van de nierziekte.
Bepaalde stoffen in de menselijke plas zijn
hiervoor goede indicatoren.
Urine heeft echter meer te bieden. Het is
niet alleen te gebruiken als diagnostisch
instrument, maar ook als hulpmiddel om
iemands levensstijl bij te sturen, ontdekte
ze samen met collega Stephan Bakker. Dit
kan met name belangrijk zijn voor kwets
bare groepen, zoals zieken en ouderen.
Navis en Bakker hebben de afgelopen ja
ren verschillende groepen onderzocht, zo
als niertransplantatiepatiënten, suikerpa
tiënten en een doorsnede van de algeme
ne bevolking Daarbij onderzochten ze sys
tematisch welke verborgen informatie-
schatten urine herbergt. „We maken daar
bij gebruik van 24-uurs-urine", vertelt ze.
„Onze proefpersonen vingen daarvoor een
etmaal lang hun eigen urine op. Werkte ie
mand, dan kon dat lastig zijn en dan deed
zo'n persoon dat in het weekend. Het lijkt
een heel gedoe. Maar als je, zoals onze pa
tiënten, aan den lijve ondervindt hoe nut
tig het is, kijk je er anders naar."
Om gezond te blijven, hebben we bepaal
de hoeveelheden van onder meer zout, ka-
Gerjan Navis, nefroloog
lium, eiwit en fosfaat nodig. Die stoffen
krijgen we binnen door voeding. In urine
is te zien of we genoeg binnenkrijgen.
Heb je bijvoorbeeld te weinig kalium, dan
kan dat komen omdat je te weinig groente
en fruit eet. In urine is nog een ander af
braakproduct te zien: creatinine. „Creatini
ne is een afbraakproduct van de spieren",
zegt Navis. „Te weinig creatinine in de uri
ne duidt op een te lage spiermassa en
geeft aan of er wellicht sprake is van te
veel spierafbraak. Dat duidt meestal op
kwetsbaarheid van de patiënt."
Volgens haar is de objectieve informatie
die wordt verkregen met een urinetest be
langrijk omdat het harde gegevens ople
vert. „Stel een arts, verpleger, diëtist of ie
mand uit de thuiszorg denkt van een
cliënt dat deze niet voldoende eet. Dan ga
je natuurlijk na wat iemand gegeten heeft.
Dan kan het best zijn dat iemand alles op
somt en het genoeg lijkt. Maar dat hoeft
helemaal niet zo te zijn. Je weet bijvoor
beeld niet hoe de voeding wordt opgeno
men door het lichaam* Bovendien kan ie
mand zeggen: 'ik heb twee boterhammen
gehad'. Maar dan weet je natuurlijk niet
exact wat er in dat brood zit, bijvoorbeeld
aan zout. Het fijne aan de urinetest is dat
deze niet vraagt, maar meet. In de praktijk
gebruiken we het al om onze patiënten te
helpen bij het volgen van een dieet. Maar
het kan in feite worden gebruikt voor ie
dereen voor wie een gezonde leefstijl van
belang is: wij allemaal dus!"
De test kan zowel binnen als buiten zie
kenhuizen worden toegepast. „Het is een
onderschat medium, terwijl het heel vei
lig is en bijna niets kost. Ook artsen gaan
af en toe de mist in bij patiënten. Soms
neemt hun conditie na een operatie af
door slecht eten of te weinig beweging,
maar dan valt het een arts niet op."
Met de exacte gegevens van de urinetest
in handen wordt het volgens Navis makke
lijker leefstijladviezen te geven. Die zullen
meestal neerkomen op aanpassen van de
voeding of op meer bewegen. Voeding en
beweging kunnen niet zonder elkaar, stelt
De sgore van de urinetest geeft een soort totaalplaatje: alle elementen die voor de conditie van een
persoon van belang zijn, hebben daarin een eigen gewicht foto Hollandse Hoogte/Corbis
ze. Beweging bevordert de verbranding
van voeding en zorgt ervoor dat voedings
stoffen door het lichaam worden opgeno
men. „Vroeger dachten we: als iemand
ziek is, heeft-ie rust nodig. Maar dat is
niet zo", zegt Navis. „De mens is gemaakt
om te bewegen. Daarom is het belangrijk
na bijvoorbeeld een operatie zo snel moge
lijk het bed weer uit te komen."
Ook een toepassing buiten het ziekenhuis
lonkt. Wellicht kun je in de toekomst de
piastest zelf thuis doen. Of bij de huisarts
of bij een fitnesscentrum. „Bij een Cooper-
test, die wordt gebruikt om je conditie te
meten, loop je twaalf minuten en wordt
gekeken welke afstand je hebt afgelegd.
Dit is eigenlijk net zoiets. De score van de
urinetest geeft daarbij een soort totaal
plaatje: alle elementen die voor de condi
tie van een persoon van belang zijn, heb
ben daarin een eigen gewicht."
reageren?
gezondheid@depersdienst.nl
Binnen LifeLines worden gedurende 30 jaar
165.000 inwoners van Noord-Nederland ge
volgd: kinderen, ouders en grootouders. De
ze driegeneratie-aanpak is uniek in de we
reld. De deelnemers worden eens in de vijf
jaar opgeroepen voor een onderzoek. In dit
onderzoek krijgen zij op gezette tijden uitge
breide vragenlijsten voorgelegd over ziek
ten, leefstijl, gezondheid, medicijngebruik,
voedingsgewoonten en dergelijke. Daar
naast worden zaken gemeten als bloeddruk,
gewicht, lengte, longfunctie, hartfiinctie en
bloed- en urinewaarden. Er is inmiddels
door meer dan 100.000 mensen 24-uurs-
urine verzameld. Noord-Nederland her
bergt daarmee de grootste urineverzameling
ter wereld. Centraal staat de vraag waarom
de één al relatief vroeg in het leven een chro
nische ziekte ontwikkelt, terwijl een ander
tot op hoge leeftijd vitaal blijft.
