141 Beatrix treedt af
dinsdag 29 januari 2013
Het maakt niet uit of je je werk goed
doet, of slecht: aan de troon wordt
toch wel gezaagd. Dat is althans de
ervaring die koningin Beatrix heeft
opgedaan in al die jaren als
regeringshoofd.
Laatste jaren
waren extra moeilijk
door Hans Jacobs
Het maakt niet
uit of je je werk
goed doet, of
slecht: aan de
troon wordt
toch wel ge
zaagd. Dat is al
thans de erva
ring die koningin Beatrix heeft opgedaan
in haar nu tot een einde komende rege
ringstijd. Haar drang naar perfectie en het
afleggen van een foutloos parcours, deden
parlement en kabinet halverwege de rit
zuchten en klagen over 'Beatrixisme'. Het
mocht allemaal wel wat minder, en de be
zoekjes van ministers aan de koningin
moesten geen 'overhoring' zijn. Het vol
gen van de spelregels werd haar bij de
voorlaatste kabinetsformatie ook niet in
dank afgenomen: PW, WD en CDA regel
den het eigenlijk liever zelf, zonder de ko
ningin in haar ongeschreven rol van pro
cesbewaker. Vandaar ook de breed gesteun
de wens van de Tweede Kamer om het tij
dens de laatste kabinetsformatie, afgelopen
zomer, zonder rondje 'Noordeinde' te
doen.
De laatste jaren van de regering van konin
gin Beatrix zijn minder geruisloos verlo
pen dan de vorstin zich zal hebben ge
wenst. De verdachtmakingen in een deel
van het parlement en een deel van de pu
blieke opinie over machts(mis)bruik bij de
kabinetsformatie moeten pijn hebben ge
daan. Alleen als de souffleurs elkaar tegen
spreken, moet het staatshoofd knopen
doorhakken; en dan gaan partijen mokken
en vingerwijzen, terwijl de al sinds 1971 be
staande mogelijkheid om alles in eigen
huis te regelen, tijdens de lange regeerpe
riode van Beatrix nooit is benut.
Maar er was niet alleen gekrakeel rond de
laatste formatie. Ook het respect voor de
monarchie is verminderd, hetgeen leidde
tot ongekend felle uithalen naar de konin
gin - ook van fractieleiders - en ongekend
felle discussies over zaken met betrekking
tot het koningshuis. Van onderhoud van
de koninklijke boot tot het aantal te ma
ken vlieguren. Heel normaal om zulke re
gelingen tegen het licht te houden, maar
het zal Beatrix hebben verrast met welk ve
nijn het gebeurde.
Discussie en debat horen echter bij de
baan. De bedreigingen, groot en klein, zijn
toch veel meer van de laatste jaren. Het
drama van Apeldoorn, de theelichtgooier,
kleinere incidenten, omdat ze kort na el
kaar gebeurden samengeraapt en uitver
groot, zorgden voor een angstige en onaan
gename sfeer en soms draconische veilig
heidsmaatregelen bij koninklijke optre
dens, zoals op Koninginnedag. Toeganke
lijkheid en veiligheid zijn eikaars natuurlij
ke vijanden, en koningin Beatrix heeft dat
als geen ander de laatste jaren moeten erva
ren. Ze had er natuurlijk ook eerder een
streep onder kunnen zetten. Haar aftreden
was voor het zilveren regeringsjubileum in
2005 al zo vaak voorspeld en door hijgeri
ge media aangekondigd, dat de bekendma
king ervan geen verrassing zou zijn ge
weest. Maar dat druiste in tegen het
plichtsbesef, de wens om Willem-Alexan-
der en Maxima tijd te gunnen met hun jon
ge kinderen, en waarschijnlijk ook het -
ondanks alles - plezier in het werk. Beatrix
heeft zich er immers een leven lang ijverig
op voorbereid, er mee stoppen is heel defi
nitief. Zo definitief zelfs dat de Grondwet
de afgetreden koning als dood bestempelt.
Beatrix wilde haar werk als koningin goed
doen. Bij haar aantreden in 1980 stelde ze
in het paleis en de hofhouding meteen or
de op zaken. Zo losjes en chaotisch als ten
tijde van de regering van Juliana, mocht
het onder Beatrix niet worden. De 'me
vrouw' werd weer 'majesteit'. Zakelijk
heid, een zekere afstandelijkheid en naar
de geest van die tijd 'no nonsense' voer
den de boventoon, waarbij Beatrix de gren
zen van haar bevoegdheden kon opzoe
ken, dankzij haar generatiegenoot en
langstdienende minister-president Ruud
Lubbers. Maar hij had kennelijk ook min
der last van haar - zoals sommige minis
ters het omschreven - overmatige punctua
SNEEKWEEK It AUGUSTUS 2010
liteit en gedrevenheid. Het was zeker ook
niet gemakkelijk om tegenover een worka
holic te staan met een ijzeren geheugen
die tot diep in de nacht al haar stukken
leest. Degenen die zich betrapt voelden op
eigen tekortkomingen, spreken dan al
gauw over de bemoeizucht van de konin
gin. Veel van het handelen van de konin
gin wordt afgedekt door het 'geheim van
paleis Noordeinde'. Zolang gesprekspart
ners niets naar buiten brengen over het
geen daar wordt besproken, geniet het
staatshoofd een grote vrijheid. Op die ma
nier kon Beatrix haar mening spuien en
zich informeren. Problemen ontstonden
tijdens haar regeerperiode toen haar opvat
tingen wél naar buiten kwamen. Door Ka
merleden die de afspraken over een paleis-
bezoek niet nakwamen, loslippige minis
ters of gewoon omdat de gesprekspartner
de spelregels niet kent. Zoals gebeurde in
1983 bij het bezoek van de Amerikaanse do
minee Jesse Jackson. Na een audiëntie zei
hij doodleuk: „Beatrix zit in haar maag
met de kruisraketten die de Navo in Euro
pa wil plaatsen. Ze is voor uitstel, er moet
eerst verder worden gepraat met de Sovjet
unie." Premier Ruud Lubbers, die te ma
ken had met enorme weerstand tegen zijn
plannen om de nucleaire wapens in Neder
land op te stellen, probeerde de schade te
repareren. Jackson had het verkeerd begre
pen, luidde de corrigerende boodschap in
Den Haag.
De grootste heibel ontstond echter pas de
laatste jaren. De opvattingen en waarden
van Beatrix blijken constant gebleven,
maar de samenleving is opgeschoven. Een
op het oog onschuldige koninklijke op
roep in de kersttoespraak tot verdraag
zaamheid en tolerantie en een veroorde
ling van grof verbaal geweld, werd in 2007
door Geert Wilders afgedaan als 'multicul-
ti onzin'. Hij wilde de koningin meteen uit
de regering halen en haar rol beperken tot
het doorknippen van lintjes. Helemaal
toen ze tijdens haar staatsbezoek aan
Oman een hoofddoek droeg. Ironisch ge
noeg zorgde het feit dat ze zich steeds min
der van de wispelturigheid van politici aan
trok voor toenemende populariteit onder
het volk. Het tragische ski-ongeluk van Fri-
so, nu bijna een jaar geleden, en het leed
dat de Koninklijke familie daarvan onder
vond maakte van Beatrix nog meer mens
dan majesteit. Beatrix heeft het extra moei
lijk gehad om schadevrij te opereren ten
einde kroon en troon zonder krassen over
te dragen aan Willem-Alexander. In die op
dracht lijkt ze toch geslaagd. In die zin
komt de trooonsafstand niet als verrassing.
