spectrum
Zaterdag 12 januari 2013
droompolder
daarom duidelijk een streepje voor.
Geloofsovertuiging speelde ook mee: bij
de samenstelling van de Noordoostpolder
moest een derde van de bewoners protes
tant, een derde katholiek en een derde vrij
zinnig zijn. Een ander puzzelstuk bij de se
lectie was het zoeken naar goede combina
ties. Zo speelde het type bedrijf mee: was
de kandidaat gericht op akkerbouw, vee
teelt of had hij een gemengd bedrijf? Was
hij thuis op zand- of kleigrond?
Daar kwam nog bij dat er na 1953 voorrang
verleend moest worden aan Zeeuwse boe
ren die in dat jaar waren getroffen door de
watersnoodramp. Ook diende de nieuwe
polder plaats te bieden aan 'ruilverkave
lingsklanten' die op het oude land bunders
achterlieten die nodig waren voor zo'n ver
kavelingsproject. Liever hadden ze die cate
gorie niet, lees je tussen de regels door.
Maar ja, politiek...
In het onderzoek voor haar boek belicht
Vriend de harde, autoritaire aanpak van de
rijksdienst die de selecties deed. Zo sprak
ze met een man die zeven keer voor een
boerderij solliciteerde en net zo vaak werd
afgewezen, zonder te weten waarom. Ook
anderen die ze opspoorde, vonden steeds
opnieuw een brief op de mat met de woor
den 'niet in aanmerking'. Of een epistel
met een dooddoener als 'we raden u aan
om vooral uw best te blijven doen'. En ie
dere keer als de envelop openging, bleef
die ene vraag hangen: waarom anderen
wel en wij niet?
Een antwoord kwam er nooit, want over
de redenen van een afwijzing deed de
'rijksdienst' geen mededelingen. Verzoe
ken om een gesprek hierover werden stee
vast afgewezen. De dominee die in haar
boek aan het woord komt, onderstreept
waarom het ongemotiveerde 'nee' zo hard
aankwam: „Je werd afgewezen op iets fun
damenteels. Je capaciteiten, je persoonlijk
heid, je gezin."
Door die geheimzinnigheid kregen de afge
wezen kandidaten het idee dat er op de
man is gespeeld en dat een blik in hun lin
nenkast of op een stoffige plint in de
woonkamer een reden was voor de afwij
zing.
Of dat écht zo was? Bijna alle beoordelings
formulieren van de selectie-ambtenaren
('een clubje eigengereide doeners', meent
Vriend) zijn vernietigd, maar in de archie
ven dook de schrijfster er toch nog een sta
peltje op. Zo ontdekte ze redenen waarom
kandidaten werden afgewezen. 'Stugge per
soonlijkheid', vermeldt een papier. En:
'Tenger. Een zielige figuur die een zeer ti
mide indruk maakt'.
„In deze tijd zou je je afVragen wat iemand
het recht geeft om over anderen te mogen
oordelen, maar in die tijd was dat niet on
gebruikelijk", zegt ze. Daar komt bij dat
hun observaties niet doorslaggevend wa
ren. „Als iemand met een matige persoon
lijke beoordeling werd afgewezen, klopte
de rest van het plaatje vaak ook niet. Dan
was het meestal geen moderne agrariër,
was zijn opleiding middelmatig, de boek
houding niet op orde of was hij niet actief
In het verenigingsleven."
De selectie kon subjectief en hard zijn
maar was ook integer en nauwgezet, vindt
ze. Daarbij was haast geboden. De rijks
dienst was daarom gericht op doelmatig
heid en bestond uit types van 'niet praten
maar heien'. Heren die lastig Den Haag
handig op afstand wisten te houden. Door
de toenmalige regels - nauwelijks in
spraak, geen bezwaarprocedures - konden
ze hun gang gaan. „Om de polder op tijd
af te krijgen, was een dictatoriale opzet no
dig, maar door hun dadendrang er is soms
gegoocheld met mensen."
Vanuit agrarisch oogpunt is het nieuwe
land een groot succes geworden. De op
brengst per hectare ligt ver boven het ge
middelde. Maar is de poldergemeenschap
ook die krachtige bevolkingsgroep gewor
den die het moest worden? „Aanvankelijk
wel. Het duurde tientallen jaren voor de
politie in de Noordoostpolder te maken
kreeg met een groot misdrijf. Werkloos
heid en armoede kwamen er de eerste tijd
niet voor en de huisarts had er vrijwel al
leen werk aan bevallingen, want de bevol
king was zo gezond als een vis. Zwakkelin
gen kwamen er niet in."
Maar noem het geen ideale samenleving.
„Veel polderbewoners kampten met heim
wee naar hun geboortegrond. Daarnaast
riep de selectie een enorme competentie
drift op. De boeren wilden uitblinken met
de beste suikerbieten, de meeste aardappe
len, de grootste tractor en de mooiste au
to."
Vriend signaleert een groot standsverschil
in de beginjaren waarbij de boer neerkeek
op zijn knecht en de 48-hectare boer zich
verheven voelde boven de kleinere collega.
Het voorbeeld dat de 'grote' boerinnen bij
een feestavond je van de kerk aan de 'klei
ne boerinnen' vertellen hoe ze slingers
moeten ophangen, is veelzeggend. Ook bij
het koffierondje na kerktijd klitten de gro
te boeren in de beginjaren samen en wa
ren er lang aparte tafels voor de collega's
met 24 en 12 hectare. „Het verdriet bij dege
nen die zijn afgewezen voor een boerderij,
werd bij menigeen groter, omdat de goed
gekeurde boeren er zo mee te koop lopen
dat zij het wél hebben gered."
De kunstmatig samengestelde polder is
daarom zeker in de beginjaren het decor
van kliekjesvorming en jaloezie. Nee, het
selecteren van bewoners op gemeenschaps
zin is daarom geen garantie voor succes,
vindt Vriend. „In die zin dat de geselecteer
den niet vanzelfsprekend hartelijk zijn
voor hun medemens."
Inmiddels heeft de tijd de kliekjesvorming
en de klassenstrijd toegedekt. „Jongere ge
neraties weten nauwelijks meer wie er een
grote boer is en wie niet. Ook speelt mee
dat er inmiddels veel nieuwe polderbewo
ners van buiten bij kwamen. Er staat nu
eenmaal geen hek omheen. Door die im
port is het effect van de selecties verwa
terd."
De schrijfster (geboren in 1973) kent de
Noordoostpolder door en door. Haar va
der nam de veehouderij van haar grootva
der op de poldergrond in Luttelgeest over
en woont daar nog steeds. Zo groeide ze
op tussen de koeien. Daarna studeerde ze
geschiedenis in Groningen en filosofie in
Frankrijk en werd ze journaliste voor on
der meer de Leeuwarder Courant en Om
roep Flevoland. Nu is ze docente aan de
School voor Journalistiek in Zwolle. Zou
ze - net als haar grootouders - geschikt
zijn om naar een denkbeeldige nieuwe pol
der te verhuizen? „Nee, zeker niet. Ik
hecht veel te veel aan mijn familie om
mijn vertrouwde grond achter te laten."
Het nieuwe land van auteur Eva Vriend ver
schijnt bij uitgeverij Balans. Prijs: 18,95 euro.
Het tv-programma Andere Tijden belicht mor
gen, 13 januari, het onderzoek van Eva Vriend
naar de geschiedenis van de IJsselmeerpolders.
Nederland 2, 21.20 uur.
reageren?
spectrum@depersdienst.nl
j
f
