spectrum 4
schrijft geschiedenis
Achttiende-eeuwse boeken zijn vaak fraai
gebonden. Soms brachten eigenaren daar
in de loop der tijd allerlei aantekeningen in
aan. Enige tijd terug trof ik zo'n bijzonder
drukwerk in een particuliere collectie aan
en ik ging op onderzoek uit.
Zaterdag 5 januari 2013
|f3£j..P.TAN 3*E SPIECEL||!
IN van HoltawcLf
Laurens Pieter van de Spiegel.
Ingekleurd titelvignet in het boek.
door Ruud Paesie
Goese Satisfactie
Op 28 augustus 1776
maakt de oud-bur
gemeester van
Goes en de latere
raadpensionaris
van Zeeland en Holland, Laurens
Pieter van de Spiegel, het Goese
stadsbestuur erop attent dat de
tweehonderdjarige gedenkdag
aanstaande is waarop de stad en
Zuid-Beveland zich van de Span
jaarden afkeerden en zich aan de
zijde van Prins Willem van Oran
je schaarden. Deze dag staat be
kend als de Satisfaaie van Goes
en Zuid-Beveland op 22 maart
1577. Van de Spiegel meent dat de
ze historische dag, in navolging
van andere Zeeuwse steden waar
de opstand tegen de Spanjaarden
feestelijk is herdacht, ook in Goes
gevierd zou moeten worden. Bo
vendien verklaart hij zich bereid
om de Satisfaaie te beschrijven
en in druk uit te brengen. Het
stadsbestuur gaat akkoord en Van
de Spiegel krijgt toestemming om
de oude stadspapieren te raadple
gen, mits hij het boek aan de
stadsbestuurders zal opdragen.
De tijd dringt en Van de Spiegel
gaat met grote voortvarendheid
aan de slag. Om zo min mogelijk
onderzoekstijd te verliezen, heeft
hij de archiefstukken vermoede
lijk mee naar huis genomen. En
naar het zich laat aanzien, zijn
die daar gebleven. Want sinds
dien is het resolutieboek van de
stad Goes over het jaar 1572 name
lijk verdwenen.
Op zaterdag 22 maart 1777 is het
dan zover. Goes is veranderd in
een vlaggende stad. Na de drukbe
zochte kerkdienst in de Grote
kerk volgt een maaltijd voor een
selea gezelschap van 37 hoog
waardigheidsbekleders in het
stadhuis. Alle stadsbestuurders
zijn in het zwart gekleed en dra
gen een sabel aan hun zijde. Ook
de stadspredikanten zijn uitgeno
digd, evenals de gecommitteer
den van het eiland, de garnizoens
commandant en de kapiteins van
de burgerij. Allen 'in behoorlijke
uniformen'. De oudste predikant
spreekt het gebed uit voor de
maaltijd. Zijn jongste collega, de
27 jarige Jacob Hendrik van den
Doorslag, verzorgt de dankzeg
ging na het feestmaal.
Vervolgens overhandigt Van de
Spiegel het eerste exemplaar van
zijn in een zeer fraaie rood maro
kijnen band gestoken boek aan
het stadsbestuur. Dit boek met
opdracht bevindt zich nog steeds
in het Gemeentearchief van
Goes. Een tweede exemplaar
wordt later aan de stadhouder
aangeboden en dat boek wordt
tegenwoordig in de Koninklijke
Bibliotheek te Den Haag be
waard. Verder is er nog een derde
boek in marokijn bekend, afkom
stig uit de bibliotheek van het uit
geversgeslacht Tjeenk Willink.
De Zeeuwse Bibliotheek in Mid
delburg wist daar in 1995 de hand
op te leggen.
Na de officiële presentatie krijgen
Kalfslerenband met stadswapen
van Goes.
alle aanwezigen een 'keurlijk
Fransch' exemplaar van het boek.
Ook die zijn gedrukt op zwaar pa
pier en zijn evenals de marokij
nen boeken door de Middelburg
se boekbinder Jan Dane gebon
den. Op de kalfsleren band prijkt
in goudstempeling het nieuw ge
sneden wapen van de stad. Bo
vendien is het door Simon Fokke
gegraveerde wapenschild op de
titelpagina ingekleurd en zijn in
alle schutbladkaternen een voor
gedrukte en door de Goese ge
meentesecretaris ingevulde op
dracht voor de genodigden mee
gebonden. Door deze opdracht
kom ik op het spoor van de oor
spronkelijke eigenaar, want dat is
de hiervoor genoemde predikant
Jacob Hendrik van den Doorslag.
Een halfjaar na de feestelijke ge
beurtenis in Goes vertrekt Van
den Doorslag naar Dordrecht
waar hij door zijn innemende per
soonlijkheid en zijn welbespraakt
heid als predikant zeer geliefd
wordt. Zijn huwelijk met Magda-
lena Cornelia Buck blijft echter
kinderloos en wat er na zijn dood
in 1826 met het boek gebeurt, is
onduidelijk. Daarmee lijkt het
spoor ten einde.
Maar het boek verraadt nog een
herkomst. Op het gemarmerde
schutblad aan de binnenzijde van
de band zit een rechthoekig stuk
je papier geplakt met de gedrukte
tekst 'Ex Bibliotheca J.W. Six'.
Het is de ex libris van de in 1871
geboren jonkheer Jan Willem Six
de Vromade, een telg uit het
steenrijke Amsterdamse patri-
ciersgeslacht. Door vererving en
aankoop heeft de jonkheer in de
loop der tijd een unieke biblio
theek opgebouwd met vele kost
bare en uiterst zeldzame oude
boeken, atlassen en manuscrip
ten. Zijn collectie was zo omvang
rijk dat voor de veiling van zijn
bibliotheek, die tussen 1925 en
1930 in Den Haag plaatsvond, wel
geteld achttien dagen waren uit
getrokken. In het eerste deel van
de drie in het Frans uitgegeven
veilingcatalogi tref ik het betref
fende boek onder lotnummer
1185 aan. Als ik de catalogi nog
wat verder doorblader, vind ik
nog een exemplaar dat in 1926
werd geveild. Is hier sprake van
hetzelfde boek, dat bij de eerste
veiling niet is verkocht en op
nieuw is ingebracht, vraag ik me
zelf af Of had Six de Vromade
nog een exemplaar? Het ant
woord op die vraag vind ik in de
Zeeuwse Bibliotheek waar ver
scheidene presentie-exemplaren
worden bewaard. In een van de
boeken, gebonden met de op
dracht voor de Goese regent Pie
ter Ossewaarde, tref ik dezelfde
ex libris aan. Six de Vromade be
zat dus twee exemplaren.
Historici die zich in de afgelopen
decennia in de boekwetenschap
pen hebben gespecialiseerd, kwa
men tot de ontdekking dat Jan
Dane nog een serie boeken over
de Satisfaaie op zwaar papier in
kalfsleer had gebonden. Daarop
ontbreekt het goudbestempelde
stadswapen van Goes. Een van de
ze exemplaren schonk de auteur
aan het Koninklijk Zeeuwsch Ge
nootschap der Wetenschappen,
dat enkele jaren daarvoor in Vlis-
singen was opgericht. Door de
fraaie boekbanden, die Dane in
opdracht van de Goese stadsbe
stuurders liet binden, kreeg zijn
atelier onder de boekwetenschap
pers grote bekendheid. Om deze
binderij, die aan de Lange Burg te
Middelburg was gevestigd, een
naam te geven, vernoemden zij
die toepasselijk naar de Goese ge
beurtenis. Zodoende staat Danes
werkplaats tegenwoordig in de
naslagwerken geboekt als de Satis
factie-binderij.
