boeken115
Papegaai als 'redder' verhaal
Kwetsbaar met weerhaakjes
Een optimistische activist
boeken kort
POTLODEN Een boek geheel ge
wijd aan potloden en punten
slijpers. Nadat de Hongaar Lasz-
lo Biro in 1938 de balpen had
uitgevonden, verdrong deze het
potlood als veelgebruikt schrijf-
middel. Kinderen, ontwerpers
en kunstenaars bleven het pot
lood wél trouw. In het rijk geïl
lustreerde 'Potloden 8c punten
slijpers' tref je het potlood aan
in allerlei toepassingen: stern-
potlood, timmermanspotlood
(meestal felrood), kopieerpot
lood, vulpotlood, oogpotlood
en het dermatographpotlood
(voor chirurgen).
0 Paul Dirks en Toon Kessels -
Potloden Sr puntenslijpers.
Met 'Telegraph Avenue' schreef
Michael Chabon een van de meest
spectaculaire romans van 2012.
„Een hoofdstuk met één zin van
vierduizend woorden, daar ben ik
wel trots pp."
zaterdag 5 januari 2013
Leonard Cohen is
geen Keith Richards of Ozzy Os-
bourne. Van de wilde achtbaan
aan sappige rock-'n-roll-verha-
len moet een biografie over
hem het dus niet hebben. Hoe
wel Cohen het wat vrouwen be
treft nooit rustig aan heeft ge
daan, is 'I'm your man' vooral
een kijkje in het hoofd van een
intelligente, poëtische denker.
Met al zijn depressies en obses
sies erbij. Wat in theorie een
gortdroog boek kan opleveren,
groeit in de handen van de Brit
se popjournalist Sylvie Sim
mons uit tot een van de leukste
hedendaagse biografieën.
0 Sylvie Simmons - I'm your man,
het leven van Leonard Cohen.
Nijgh Ditmar, 19,95 euro.
Picture Publishers, 14,95 euro.
CA ft ft I Het Koninklijk Theater
Carré bestaat 125 jaar. Mariëtte
Wolf beschreef de geschiedenis
ervan. In 1830 droeg de onge
huwde Adriana de Gast haar
6-jarige dochtertje Cornelia
over aan een groep rondtrek
kende circusartiesten. Zij werd
later de moeder van grondleg
ger Oscar Carré. Na zijn dood
bleef het theater een zelfstandi
ge onderneming, met veel varié
té, toneel, revue, opera en ope
rette en omgeven door talloze
anekdotes en legendes. In Carré
kon alles,
o Mariëtte Wolf -
Een plek om lief te hebben.
Boom, 29,90 euro.
door Theo Hakkert
Hij moet glimlachen bij de term 'rol
lercoaster ride'. Een ander woord
om de roman Telegraph Avenue van
Michael Chabon te karakteriseren is
er niet. 'Achtbaan' is nog te zwak
uitgedrukt.
„Om mijzelf geïnteresseerd te houden, heb ik
nu eenmaal een hoog minimum aantal elemen
ten nodig. In een vorig boek schreef ik over
stripboeken, de golem van Praag, Antarctica,
schaken en de cultuur van indianen. In het be
gin was het kleurenpalet van Telegraph Avenue
te klein."
Michael Chabon (49), winnaar van de Pulitzer
Prize voor De wonderlijke avonturen van Kava-
lier Clay, hoopte een televisieserie te schrij
ven. De onderhandelingen waren al redelijk
ver. Maar na de synopsis van de tweede afleve
ring verwees de zender het idee naar de prul
lenbak. Daar zat hij met zijn basisverhaal.
„Het moest een serie worden over twee echtpa
ren. Een zwart stel en een blank stel. De man
nen runnen samen een platenzaak in tweede
hands vinyl; de vrouwen vormen een kleine
maatschap in de kraamzorg. Dan komt een
enorm rijke ex-quarterback die ook vinyl gaat
verkopen in zijn megastore. Bij de vrouwen
loopt een bevalling slecht af."
Waar hij, als het een tv-serie was geworden, in
elke episode extra verhalen zou hebben inge
bracht, moest dat nu in één keer in het boek.
„Daar heb ik me vreselijk op verkeken. Ik
moest opnieuw beginnen, maar dat kon pas na
dat ik allerlei andere verhaallijnen en persona
ges had bedacht."
De zoons van de echtparen kregen een promi
nente plek, evenals jazzorganist Cochise Jones.
Behalve een Hammond B3-orgel heeft Mr. Jo
nes ook een papegaai. Die kreeg hij echter pas
toen het boek op de helft was.
„Halverwege het boek dacht ik: nu heb ik wel
erg veel objecten in de lucht. De personages wa
ren uitgezwermd. Iedereen was overal. Ik kon
zelf amper overzien waar ze uithingen. Ik had
het gevoel dat ik, nu het richting de finale van
het boek ging, even moést nagaan waar ieder-
Toen een tv-serie niet doorging, herschreef Michael Chabon zijn script voor 'Telegraph Avenue' tot
een boek. foto Wim Corduwener
een zich bevond. Even
het tableau stilzetten.
De lezer zou het ook
wel willen weten."
Hij dacht aan een came
ra die overal langs
vliegt. „Een vogel zou
dat kunnen doen. Ik
had al eens met een vo
gel 'gewerkt'. In mijn
boek The final solution
was dat de papegaai
Bruno. Waarom zou ik
hem niet opnieuw op
voeren? Papegaaien worden nu eenmaal oud.
Hij zou mijn camera zijn. Alleen, ik had geen
papegaai in TelegrapPi Avenue."
Hij keerde terug naar het manuscript en ging al
le personages langs. Bij wiens karakter paste
een papegaai?
„Bij Mr. Jones. Maar natuurlijk! Hoe kon hij
geen papegaai hebben? Ik vond zijn karakter
een beetje bleek. Opeens begreep ik hem. Ik be
greep zijn leven, zijn rouw, alles. Elke scène
waar ik de vogel aan toevoegde, knapte er met
een van op. En dit had ook invloed op andere
verhaallijnen. Ik gaf iemand een allergie voor
vogels. Ik kwam op het punt dat ik besefte, ook
al zou ik dat vliegende camerashot niet schrij
ven, dat het boek met de papegaai al beter was
dan het was geweest."
Het camerashot schreef hij wel. Het werd het
derde en daarmee middelste hoofdstuk van Te
legraph Avenue. Twaalf pagina's. Wat het bijzon
der maakt: het hoofdstuk bestaat uit één zin.
„Geen onderbreking, geen punt. Ik liet de pape
gaai langs de personages vliegen, tot ik had la
ten zien waar ze waren."
Hij schreef de vierduizend woorden in twee da
gen. „Het moest een echte zin zijn en niet een
verzameling korte zinnen, verbonden door
komma's of'en'. Maar ik ben er wel trots op. Ik
houd van die zin. Dat is het enige deel van het
boek dat ik weieens herlees."
In Telegraph Avenue wilde hij schrijven uit het
perspectief van een vrouw, een zwarte jongen
en een zwarte vrouw die zwanger is en een be
valling ingaat. „Het moet dan perfect zijn.
Want elke vrouw die een bevalling heeft mee
gemaakt, zal enorm kritisch zijn bij die scène
en bij het minste of geringste zal ze het hoofd
schudden om te zeggen: 'hij vat het niet'."
Michael Chabon - Telegraph Avenue.
Vertaling Wim Scherpenisse, Gerda Baardman
en Tjadine Stheeman. Anthos, 19,95 euro.
O Elma van Haren -
Walsen.
De Harmonie,
17,90 euro.
door Sonja de Jong
Ze schrijft over vrouwen
die wat wereldvreemd
lijken, eenlingen.
Kwetsbaar, maar wel met klei
ne weerhaakjes. Dichteres El-
ma van Haren (1954), die zich
met deze verhalenbundel na
vijfentwintig jaar poëzie voor
het eerst aan proza waagt,
toont zich een scherp observa
tor met een geheel eigen
stem. Dat lijkt op het eerste
gezicht laconiek en tegelijker
tijd grappig. Maar onder die
humor gaat vaak een diepe
wanhoop schuil. Zoals in Het
raam, waarin een vrouw op
het oog alles heeft wat haar
hart begeert: een kind, een
aardige man en boeiend
werk. Toch voelt zij soms de
neiging om op de snelweg
haar stuur krachtig naar links
te gooien. Dan weet zij dat
het weer tijd is voor een 'Be
langrijke Afspraak', haar ma
nier om zo nu en dan even te
ontsnappen. Subtiel, zonder
ook maar een seconde senti
menteel te worden, maakt
Van Haren duidelijk wat deze
Claudia zo wanhopig maakt.
In heldere, uitgebalanceerde
zinnen, waarin de dichteres
duidelijk is te herkennen, zet
Van Haren haar personages
neer. Vlijmscherp fileert zij
de onderlinge relaties. Het
zijn mensen, vrouwen vaak,
die het op het oog niet slecht
hebben en toch het ware ge
luk net buiten handbereik we
ten. Kora, die na haar schei
ding op zoek gaat naar een
vroegere minnaar, Jeanne die
dolgraag een kind wil, Peggy
die telkens weer op de ver
keerde man valt. En steeds
weet Van Haren een onver
wachte draai aan haar verhaal
te geven, waardoor alles op
eens in een heel ander dag
licht staat. Verhalen die een
feestje zijn om te lezen.
0 Margo Coesèl -
Wanhoop nooit aan
vooruitgang. Brieven
van jac. P. Thijsse
Boom, 19,90 euro.
WANHOOP NOOIT
AAHVOORÜifQAfIG
BRIEVEN VAM
JAC.P. THIJSSE
door Mario Molegraaf
Wie zou de grootste
Nederlander van de
vorige eeuw zijn? Er
valt veel voor te zeggen om
Jac. P. Thijsse (1865-1945) die
eretitel toe te kennen. Hij
heeft veel natuurgebieden ge
red, om te beginnen het Naar-
dermeer waarin de gemeente
Amsterdam in 1904 de ideale
locatie zag voor een vuilstort
plaats.
Thijsse was vooral groot in
zijn optimisme. Daarom is
Wanhoop nooit aan vooruit
gang zo'n goed gekozen titel
voor het boek met Thijsse's
brieven dat biologe en bewon
deraarster Margo Coesèl
maakte. Hij bezigt de woor
den, die van zijn oprechte ge
loof in de goedheid van de
mens getuigen, in een brief
uit 1939 aan Arnold Verkade:
de directeur van de Verkadefa-
brieken. Thijsse en Verkade
zijn namen die steevast in
één adem worden genoemd.
Wie heeft er nooit een van
de twintig Verkade-albums
in handen gehad? Vooral de
plaatjes herinnert iedereen
zich, maar lees ook eens de
teksten van Thijsse. Die zijn
zo helder en persoonlijk, dat
je meteen begrijpt waarom
ook bekende literaire figuren,
onder wie Jan Wolkers en
Hans Warren, met hem
dweepten. Wolkers heeft
Thijsse alleen gelezen, War
ren heeft hem gekend en uit
gebreid met hem gecorrespon
deerd.
De lezer van dit boek krijgt
het gevoel even contact te
hebben met de dorpsonder
wijzer, die een van de bekend
ste Nederlanders van zijn tijd
werd. Het geheel begint met
brieven aan onder anderen
Frederik van Eeden en ein
digt met berichten uit de oor
logsjaren.
