spectrum 4
met Nieuwjaar
Oude wijn in nieuwe zakken
Decembertradities veranderen
Zaterdag 29 december 2012
Kerkvorsten, keizers en andere machthebbers zetten
in de afgelopen twintig eeuwen graag de datum van
Nieuwjaar naar hun hand. Door deze en talloze
andere ingrepen in de kalender probeerden ze grip
te houden op hun bevolking.
door Imco Lanting
Gesjacher
Als op 31 december
om 24.00 uur plaat
selijke tijd de kur
ken van miljoenen
champagneflessen
d.e lucht in schieten, beseffen wei
nig feestvierders de willekeur van
dat moment. We hebben het aan
historische figuren als keizer
Julius Caesar, de Spaanse leger
aanvoerder Requesens en paus
Gregorius XIII te danken dat het
nieuwe jaar op 1 januari begint.
Nieuwjaarsdag in Nederland ver
schoof in de loop van de geschie
denis geregeld. De datum varieer
de grofweg in de periode tussen
midden december en eind maart,
afhankelijk van wie de macht
had.
Allereerst waren er de Germa
nen, de verschillende Germaans
sprekende stammen die een paar
duizend jaar geleden in ons ge
bied woonden. Ze hadden geen
kalender en vierden hun nieuw
jaarsfeesten - Joelfeesten zoals ze
het noemden - verdeeld over
twaalf nachten, beginnend in de
nacht van de eerste volle of nieu
we maan volgend op de kortste
dag van het jaar. Die noemen wij
dus nu 21 december. Tijdens dit
zonnewendefeest dwaalden, on
der leiding van oppergod Wo-
dan, de voorouderlijke geesten
rond en brachten de Germanen
door veel kabaal te maken de zon
weer op gang.
Toen kwamen de Romeinen.
Voor hen begon het nieuwe jaar
op 1 maart met het feest ter ere
van het begin van de lente en de
daarbij behorende god Mars, naar
wie onze maand maart is ge
noemd. In onze huidige kalender
zijn meer Romeinse namen terug
te vinden: september (van sept of-
wel 7), oktober (8), november (9)
en december (10).
In het almaar uitdijende Romein
se rijk bleek het praktischer de
nieuwjaarsfeesten samen te laten
vallen met het begin van de
ambtsperiode van hoge Romein
se functionarissen (prefecten) en
van het begin van het financiële
jaar. Verantwoordelijk voor de in
grijpendste verandering was kei
zer Julius Caesar die in 45 voor
Christus de Juliaanse kalender in
voerde. Hij vernoemde de voor
heen vijfde maand van het jaar,
Paus Gregorius XIII leidt de vergadering die in 1582 een nieuwe kalender invoerde met 1 januari als nieuwjaars
dag. foto De Agostini/Getty Images
quintilis, naar zichzelf, vandaar
juli. Het nieuwjaarsfeest werd ver
volgens gekoppeld aan de vere
ring van Janus, de god met de
twee gezichten, die het begin en
de einde symboliseerde. Onze
maand januari is dus naar deze
god genoemd.
In het jaar 325, toen de Romei
nen al lang en breed geen wereld
rijk meer waren, deed de katholie
ke kerk tijdens het Concilie van
Nicea een geslaagde poging de
heidense feesten rond de winter-
wende te kerstenen. Eerst omarm
den de katholieken de Juliaanse
kalender en vervolgens bepaal
den ze de geboortedag van Jezus
op 25 december, de viering van
zijn besnijdenis op 1 januari en
het bezoek van de drie koningen
aan de stal in Bethlehem op 6 ja
nuari. Zo hadden ze in één keer
alle heidense tradities vervangen,
dachten de kerkleiders.
Maar ondanks de invoering van
de nieuwe katholieke kalender
bleven veel mensen de heidense
feesten in december vieren. Daar
om ging in 576, het christendom
was inmiddels de overheersende
godsdienst, nieuwjaarsdag weer
naar 1 maart. Volgens de nieuwe
kalender was 25 maart de dag van
Maria Boodschap. Die katholieke
feestdag refereerde aan een
'nieuw begin', dat werd verbeeld
door de verschijning van de engel
Gabriël. De aartsengel zou negen
maanden voor Kerstmis namens
God aan Maria de komst van Je
zus hebben aangekondigd.
Het duurde vervolgens zevenhon
derd jaar, voordat 1 januari bij de
seculiere machthebbers weer in
beeld kwam als nieuwjaarsdag.
Hoewel Nederland tot 1575 moest
wachten, toen de Spaanse land
voogd, Luis de Requesens, Nieuw
jaar op 1 januari bepaalde.
Niet veel later, in 1582, ging ook
paus Gregorius XIII om. Met de
invoering van zijn Gregoriaanse
kalender werd 1 januari als nieuw
jaarsdag definitief verankerd. Het
calvinistische noorden van Neder
land had daar natuurlijk geen
boodschap aan, dat accepteerde
pas in 1701 de nieuwe datum.
reageren?
spectrum@depersdienst.nl
leder z'n eigen Nieuwjaar
Nieuwjaarsdag op 1 januari lijkt van
zelfsprekend, voor andere volken is
dat allerminst zo. Dat geldt ook
voor het jaar waarin we leven.
Het 'begin van onze jaartelling' is uit
gerekend door monnik Dionysius
Exiguus in de zesde eeuw. Een aan
tal andere nieuwjaarsdagen in 2013:
Chinees nieuwjaar
10 februari vieren Chinezen het
begin van het jaar 4710
Joods nieuwjaar
6 september is de eerste dag van
het Joodse jaar 5774
Thais nieuwjaar
13 april is het in Thailand 2556
Islamitisch nieuwjaar
5 november vieren moslims 1435
Koptisch Nieuwjaar
11 september is voor Kopten het
begin van 1730
Hoewel de kerstening van onze de
cembermaand ruimschoots slaagde,
zijn er nog genoeg voorbeelden van
heidense tradities. Zo is de kerstkrans
die bij veel mensen aan de deur hangt,
te herleiden tot het Germaanse zonne-
rad. De kerstboom stamt waarschijn
lijk ook uit die tijd maar kreeg, na oor
spronkelijk te zijn geweerd, van de
kerk een religieuze betekenis en
mocht blijven. De driehoeksvorm sym
boliseert de bekende drie-eenheid van
God, de Zoon en Heilige Geest.
Ook vuurwerk is niets nieuws onder
de zon. De mens maakt al duizenden
jaren in de donkere decembermaand
herrie om de goden tevreden te stem
men.
En de aloude Germaanse midwinter
hoorn is in Twente en de Achterhoek
nog steeds in zwang Op de eerste dag
van de Advent is het anbloazen en op
Driekoningen op 6 januari begint het
ajbloazen.
Niet alleen de datum van nieuwjaarsdag
veranderde geregeld, ook de ons bekende
decembertradities veranderden met de
tijd. Vroeger gingen arme mensen tijdens
de wintermaanden bij de boeren langs,
die hen wat te eten gaven. Later kregen
ook fabrieksarbeiders iets lekkers mee
voor de kerstdagen en zo ontstond lang
zamerhand het hedendaagse kerstpakket.
De gewoonte om elkaar kerstkaarten te
sturen, is ontstaan uit de vroegere nieuw
jaarswens die in eerste instantie monde
ling werd overgebracht. De nieuwjaars
receptie is al lang niet meer, zoals vroe
ger, op 1 januari, maar later in de maand.
Oud en nieuw is meer en meer een
privé-aangelegenheid geworden die je
met vrienden en familie viert Ook iets
van de laatste jaren is het oprukken van
de commercie die zich steeds nadrukkelij
ker op het nieuwjaarsfeest stort Daaruit
zijn relatief nieuwe tradities ontstaan, zo
als de Unox Nieuwjaarsduik.
<$CJP!0 TVRAMiltiJVi CREJCCNTO fitVIS CV FVfRiT MACISTRaTV.? BlULf-tP N/C
Jt 1N.FBRPETVAH H^VS RCf MEMDR.UM HAN' rABOLA .ETNG-LRL FEC tl Ay-
