4l
Ttuuï I4t
NLetuviïorp
De KdvcU Hoeve
dinsdag 18 december 2012
Een koude, heldere ochtend. Het is markt op het Oranjeplein
in Nieuwdorp - drie kramen, met vlees, kaas en aanverwante
artikelen. We beginnen de wandeling bij het kunstwerk op de
hoek van het plein en de Prinses Margrietstraat. Gemaakt door
Sander Littel, horen we later, het heet 'Twee eilanden', en is
onderdeel van de kunstroute van de gemeente Borsele.
Mevrouw Van Antwerpen
heeft net boodschappen
gedaan. Ze loopt in de
richting van het woon
zorgcomplex in de nieuw
bouwwijk Lancaster.
Lancaster, inderdaad, de wijk waar nog veel
meer moet worden gebouwd is genoemd naar
de bommenwerper, die daar is neergestort
aan het eind van de Tweede Wereldoorlog.
De wandelaarster is van 1933. Ze woonde in
1944 op het eind van de Havendijk en zag het
brandende vliegtuig overkomen. Ze vindt het
zelf ook wel bijzonder dat ze nou in die wijk
haar thuis heeft.
Het is een beetje zoeken naar een geschikte
route. Welke richting je ook opgaat, de
omvang van Nieuwdorp is zodanig, dat het
omliggende platteland zich overal aandient.
We stappen naar de Ring, de oude kern. De
vijf balkons en voordeuren in de zijgevel
geven aan dat het daar gesitueerde godshuis
niet meer als zodanig in gebruik is. Geert van
der Berg is één van de kerkbewoners, sinds
2005. Na een poosje merk je niet dat je in een
kerkgebouw woont, zegt hij. Glazenier Bart
Rentmeester huist verderop aan de Ring en
karakteriseert de verbouwing van de kerk als
een perfecte oplossing voor de leefbaarheid.
Leegstand leidde tot verwaarlozing. Nu is alles
tiptop, vindt hij. Ook de tuin die nu voorzien
is van bankjes. In de voet van de van een
leeuw voorziene zuil staan de namen van de
negen slachtoffers van het oorlogsgeweld in de
jaren 1940-1945 gebeiteld. Aan één zijde is een
plastic plaatje met nog eens twee namen toe
gevoegd. Elly Kopmels, die de herdenkingen
organiseert, vertelt dat dat twee jaar geleden is
gedaan, omdat familie van de uit Nieuwdorp
afkomstige slachtoffers van de oorlog in Indo
nesië ook een herdenkingsplek wilde.
Bart Rentmeester (28) laat met gepaste trots de
recente uitbouw van zijn bedrijfsruimte zien.
Samen met zijn vader maakt hij glas in lood;
ze verzorgen ook kunstglaswerk. Het dorp is
vertrouwd, Bart woont er sinds zijn derde. En
wil er niet weg. Ach, er zijn geen toeristische
attracties, het café is - denkt hij - alleen in het
weekeinde open, maar zijn vrienden wonen
er, hij voelt zich een echte Nieuwdorper.
Over glas in lood gesproken: het ronde raam
met bijbel en kaars boven de ingang van de
kerk is bewaard gebleven. Prachtig, zegt Mar
griet Baert. Ze heeft een ruim onderkomen
in de oude smidse, op de hoek van de ring.
Geboren en getogen in Nieuwdorp, dat klopt.
Op haar negentiende had ze het helemaal
gehad met het dorp. Maar zestien jaar geleden,
toen ze met haar man over kinderen begon te
denken, keerde ze terug. Nu wil ze er niet meer
weg. „Het is een levend dorp, als je hier iets
opzet - een rommelmarkt, een klompenrace,
een halloweenviering- dan krijg je de mensen
hier gelijk mee."
„Omstreeks het midden
O van de 15e eeuw moet de
stroom van de Honte ter
hoogte van Biezelinge zijn
loop hebben gewijzigd. De
oorzaak is niet duidelijk.
De polders (in de Honte) tussen de inham van
de Biezelingse ham en Oostende (verdronken
dorp), de polders van Bakendorp en het eiland
Stuivezand moesten één voor één worden
prijsgegeven". Aldus professor C. Dekker in
zijn standaardstudie over Zuid-Beveland van
1971. Een min of meer laconiek neergeschreven
mededeling: de stroom verlegt zich, de oor
zaak daarvan is niet duidelijk! En zo is het al
tijd gegaan met de stromen bij ons en overal en
zo zal het ook altijd wel blijven. Ondertussen
was, die zich verleggende stroom, desastreus
voor de nieuwe polders in de Westerschelde
(Honte). Ze zijn allemaal blijvend verdwenen
en verworden tot stroomgeulen en schorren.
Maar de één zijn dood is de ander zijn brood.
Ook toen. Want de grote zeewaardige kreek
Het Zwake die bij de Biezelingse Ham zich
van de Honte of Westerschelde afscheidde,
ging door de zich verleggende stroom fluks
verlanden. Dat was jammer voor de scheep
vaart, die altijd via het Zwake, dwars door de
Zak van Zuid-Beveland langs 's-Gravenpolder,
Nisse, 's-Heer Arendskerke naar Middelburg
ging. Maar het was een zegen voor de land-
aanwinners en de boeren die op zoek waren
naar vruchtbare nieuwe grond. Want in de
monding van het Zwake kwam de Oosterzwa-
kepolder, nadat eerst bij 's-Gravenpolder een
grote dam dwars door het Zwake was gelegd.
Aan de andere kant kwam dan de Middel-
zwakepolder, en nog meer naar het westen
kwam 50 jaar later de Kruiningenpolder.
Dat kon allemaal, zij het met pijn en moeite,
door de verlanding van het Zwake, die weer
hoofdzakelijk te danken was aan de stroom
geulen in de Westerschelde die van bedding en
snelheid veranderd waren. In de Middelzwa-
kepolder liggen drie juwelen van hoeves: de
Roode Hoeve, de hoeve Het Middelzwake en
Quistenburg. Duidelijk stammen ze alle drie
uit de 17e eeuw. Dat was de tijd dat de Zeeuwse
landbouw excelsior ging. Van zelfvoorzienend
tot exporterend naar de naaste en verdere
omgeving. De oudere, laatmiddeleeuwse
gebouwen voldeden niet meer en werden
vervangen door nieuwe, grote gebouwen met
ruimte voor graanopslag en stallen voor vee,
maar vooral voor de (trek)paarden. De hoeves
liggen vrijwel direct aan de restkreek van het
oude Zwake. Lang heeft het er op geleken dat
de grootste boerderij, de Roode Hoeve, het
loodje zou leggen. Langdurige verwaarlozing
van de gebouwen en verkeerd beheer door een
natuurorganisatie brachten de boerderij aan de
NIEUWDORP
Prinses
Kunstwerk 'Twee Eilanden' op Oranjeplein
Zuil met namen slachtoffers 1940-1945
Raam in voormalige kerk
Glazenier Bart Rentmeester
Propeller van neergestort vliegtuig
't Winkeltje
