141 i>o
'Woorden krijg je vaak cadeau'
H
Paulus de Boskabouter als opgewekt vehikel van donker gemoed
ook een creatie. Je zet een denkbeweging in
gang om dingen aan de weet te komen die
je nog niet wist."
Wie was Leonard Nolens nou eigenlijk in
1979, vroeg hij zich af. „Je bent 32, je hebt
een aantal bundels gepubliceerd waarvan je
vindt dat ze te weinig respons hebben gekre
gen. Je verliest kennissen en vrienden die
op de klassieke manier, een baan enzo, een
identiteit verwerven. En jij vereenzaamt.
Rond je dertigste wordt van je verwacht dat
je de aanzet tot een functioneren in de sa
menleving hebt bereikt. Ik had het gevoel
dat ik niemand was. Vanuit dat gebrek aan
identiteit ben ik, denk ik, begonnen aan dat
dagboek. Wat wil je nou eigenlijk met je le
ven? Je bent 32 en je staat nergens."
Vijfjaar geleden sloot hij het af. „Ik wilde
dat dagboekachtige, als het zich aandient of
voordoet, integreren in mijn gedichten. Met
tertijd i's het mijn droom geworden om zo
veel mogelijk disciplines bij elkaar te bren
gen in mijn gedichten. Ik vind weinig gene
ratiegenoten die dat ook proberen: laten
zien dat een gedicht niet alleen poëtisch is,
maar veel meer. Dat het gedicht je aan het
denken zet, een verhaal vertelt."
„Ik schrijf ergens in een gedicht dat ik het
persoonlijk voornaamwoord het voornaam
ste woord vind. Toch kun je nooit alleen
voor jezelf spreken. Op het moment dat je
woorden gebruikt, neem je automatisch die
van andere mensen in de mond. Op het mo
ment dat ik praat, gebruik ik woorden die ik
van andere mensen cadeau heb gekregen.
Dus als ik die gebruik, richt ik me automa
tisch ook tot an
deren."
Het woord 'afge
rond' valt. Leo
nard Nolens kan
er niets mee.
„Een kunste
naar kan niet
achterover leu
nen en zeggen:
'Nu is het vol
tooid'. Ik kan
me niet voorstel
len dat mensen
overleven zon
der te schrij
ven."
Dat de auteur Philip Roth nu is gestopt, ver
raste hem. „Ik wist niet wat ik las. Het werk
is nooit af. Je staat het af, omdat je het beu
bent. Het heeft altijd te maken met doorge
ven. Ik heb het sterke besef van een traditie.
Dichten doe je onder de koepel van de voor
gangers waar je hoe dan ook onder zit. Je
wilt iets maken dat jou overleeft."
©Leonard Nolens - Manieren van leven. Gedich
ten 1975-2011. Querido, 39,95 euro.
De Vlaamse dichter Leonard
Nolens kreeg de belangrijkste litera
tuurprijs van het Nederlandse taal
gebied: de Prijs der Nederlandse Let
teren. Volgens hem kun je zonder
schrijven niet overleven,
door Theo Hakkert
De schrijfkamer van Leonard
Nolens (65) in Antwerpen heeft
iets van een monnikencel. Een so
bere ruimte is het. Vierkant, witte
muren met een boekenkast Een houten ta
fel, zijn eenvoudige stoel. Niets leidt de dich
ter af Hij is blij met de Prijs der Nederland
se Letteren die hij vrijdag 30 november
kreeg uitgereikt, maar ook bang voor de aan
dacht
„Die aandacht houdt mij weg van deze tafel
en hier moet het gebeuren. Leven als een
dichter houdt voor mij in dat je elk mo
ment van de dag bereid bent om iets te ma
ken. Dat niemand jou van je tafel weg
houdt. Ik had nooit kunnen denken dat dit
mijn leven zou worden. Ik heb een beetje
gestudeerd en ontdekt dat ik niet in staat
was in deze samenleving een beroep uit te
oefenen. Dichter zijn is bijna door elimina
tie van de andere mogelijkheden het enige
geworden dat overbleef."
In 1980 ontmoette hij in een hotelbar in
Chicago een dame. Toen hij zich 'dichter'
noemde, zette ze haar glas op de toog en
liep schaterend weg. „Voor mij is het dich
terschap een realiteit. Voor de meeste men
sen niet."
Leonard Nolens praat over zijn werk graag
in termen van ambacht.„In Manieren van le
ven, de bundel met gedichten van 1975 tot
nu, zijn de eerste twee bundels niet opgeno
men. Dit omdat ik toen te weinig afstand
had tot mijn woorden en mijn leven. Mijn
eerste bundel heb ik gepubliceerd toen ik 22
was. De liefde voor de woorden was nog kal
verliefde. Ik had wel woorden, maar geen
taal, nog geen eigen stijl. Ik had mijn poot,
zoals de schilders zeggen, nog niet gevon
den. Maar ik heb die nog altijd niet gevon
den. Dat is goed, want anders ga je op routi
ne werken. Dan zeg je: 'Ik maak straks wel
een sonnetje'."
Groepen gedichten hebben bij hem soms
een repeterende, vaste vorm. „Je brengt zelf
een vorm aan, niet een door de traditie aan
gereikte vorm. Het ene gedicht zet een me
chaniek in werking waardoor vijf zeven,
tien, soms twintig gedichten ontstaan. Als
ik straks een gedicht krijg en als ik vind dat
er verder nog muziek in zit, ontstaan ze ach
woensdag 5 december 2012
De Vlaamse dichter Leonard Nolens kreeg de Prijs der Nederlandse Letteren.
foto GPD/Nick Hannes
ter elkaar. In een periode van weken, soms
maanden."
Op tafel liggen twee bijna even dikke boe
ken. Het ene is'rood, het andere blauw. Het
rode is het dagboek dat Leonard Nolens
heeft bijgehouden tussen 1979 en 2007. Het
blauwe is Manieren van leven. Zijn gedich
ten. Hoe ziet hij zelf het verband?
„Het bijhouden van de dagboekpagina's heb
ik lang beschouwd als incubatietijd voor de
gedichten. Het was een manier om de aan
dacht gaande te houden. Wat Ida Gerhardt
noemt: de aandachtigheid. Een dagboek bij
houden is ook een manier om vorm te ge
ven aan je leven. Het is niet de anekdotische
neerslag van wat ik heb meegemaakt, het is
door Jos Bloemkolk
I Dorinde van Oort -
Paulus de Boskabouter
of Het dubbelleven
van Jean Dulieu.
Cossee, 29,90 euro.
et vervelende van cultuur
goed is dat het vervliegt. Zo is
Jean Dulieu, de geestelijk va
der van Paulus de Boskabouter en
schepper van het Grote Bos, vermoe
delijk bij veel jonge mensen onbe
kend. Het Grote Bos, waarin de
goeiige kabouter het moest opne
men tegen de heks Eucalypta, daar
bij geholpen door de pedante uil Oe-
hoeboeroe en de bezorgde raaf Salo
mo, werd door Dulieu tot leven ge
wekt in krantenstrips (Het Vrije
Volk sinds 1946), boeken,
hoorspelen en een tv-serie. Dulieu
kon niet alleen ongehoord goed teke
nen en schrijven, hij beschikte ook
over het talent om al zijn personages
in razendsnelle opeenvolging een
stem te geven. Dulieu was tevens ac
teur en stemkunstenaar. Je moet de
jaren vijftig en zestig hebben meege
maakt om te weten dat alle kinderen
met hun ouders toen genoten van
het openingsmuziekje en de wereld
van Paulus. Jongere generaties kon
den later kennismaken met die we
reld dankzij VPRO's Wim Noord-
hoek. Die organiseerde begin jaren
negentig Paulusuitzendingen.
Dan zijn er nog de boeken met de te
keningen, zoals Paulus en de Eikel
mannetjes, Dulieu's meesterwerk.
Deze Jean Dulieu verdient een vol
wassen biografie. Die is er nu, ge
schreven door zijn dochter, de
schrijfster Dorinde van Oórt.
Jean Dulieu is het pseudoniem van
Jan van Oort (1921-2006). Zijn doch
ter beschrijft haar vader als een ge
kweld, obsessief mens, wiens leven
met pijnlijke raadselen is omgeven.
Dorinde van Oort had de beschik
king over duizenden dagboekbladen,
maar nog moest zij de raadselen
soms de raadselen laten, omdat Du
lieu in tijden van depressie niet
schreef of omdat hij dagboekbladen
vernietigde. Maar met gegronde ver
onderstellingen weet zij veel van die
zwarte gaten te vullen.
Jan van Oort werd in Amsterdam ge
boren als zoon van de concertzanger
Hendrik van Oort en Mien Braaken-
siek, dochter van de beroemde poli
tieke tekenaar Johan Braakensiek.
Met beiden zou hij een hevig ver
stoorde relatie krijgen. Een band op
bouwen was zijn hele leven overi
gens een probleem. Jan leed onder
'de opdringerige liefde' van zijn moe
der. Hij voelde spanningen in huis,
omdat zij een relatie had aange
knoopt met een leerling van zijn va
der, Wim Felderhof Die zou terugke
ren in de Paulusverhalen als de glui
perige Rein de Vos. Eucalypta is een
samenstel van vooral zijn overheer
sende moeder en zijn grootmoeder,
die een hoge, schelle stem had.
Jan leed ook onder zijn strenge va
der, die hem dwong tot een muzika
le carrière, hoewel Jan zich liever be
zighield met marionetten. Die moei
lijkheden werden versterkt door Jans
dramatische persoonlijkheid.
Er waren veel heftige gebeurtenis
sen. Jan liet zijn vader, die later met
An Beets trouwde, gedwongen opne
men in een inrichting. Schuldgevoel
overheerste bij hem.
Paulus de Boskabouter was het opge
wekte vehikel voor zijn donkere ge
moedsbewegingen. Zijn dochter
heeft dat leven stijlvol, onbarmhar
tig, maar ook liefdevol beschreven.