rol amarantis
En weer ligt er een
vernietigend
rapport. Dit keer
over scholenkoepel
Amarantis, het
zoveelste voorbeeld
van een verziekte
organisatie. Met
angstcultuur en
gebrekkig toezicht
als kenmerkend
symptoom.
dinsdag 4 december 2012
Het
van
belang
door Hans Coossen
Illustratie Vanda Crigorovic
De Eindhovense
hoogleraar organi
satiekunde Ma-
thieu Weggeman
is er de man niet
naar om een blad
voor de mond te nemen. De top
van onderwijskolos Amarantis
noemt hij een typisch voorbeeldje
van 'gsm-verzamelaars'. Waarbij
gsm niets te maken heeft met mo
bieltjes, maar in dit geval de afkor
ting is van geld, status en macht.
„Gsm is hun drive. Met onderwijs
hebben ze niet zo veel, ze komen
vooral binnen om de boel te mana
gen en voelen zich ontzettend be
langrijk."
Die eigendunk neemt alleen maar
toe, naarmate organisaties groter
en groter groeien. „Als je iets te
vertellen hebt over duizenden do
centen en nog meer leerlingen,
moet iedereen tegen je opkijken.
Dan ga je je ook daarnaar gedra
gen", vervolgt Weggeman zijn wei
nig vleiende karakterschets.
Nu is het Amarantis, maar het had
ook een woningcorporatie kun
nen zijn. Vestia of het Brabantse
Laurentius. Of neem het Centraal
Orgaan opvang Asielzoekers
(COA). Nog zo'n organisatie waar
bij de top is losgezongen van de
werkelijkheid. Een top, die boven
dien niet gecorrigeerd wordt. Niet
van buitenaf, maar zeker ook niet
van binnenuit. In dit soort organi
saties wordt kritiek met hele Hei
ne en angst met hele grote letters
geschreven.
Zo'n angstcultuur - waarvan ook
bij Amarantis sprake was - mag je
de top als eerste zelf aanwrijven.
Bestuurs- en organisatieadviseur
Jan de Vuijst haalt de hofnar van
vroeger aan. „Die mocht als enige
aan het hof de koning ongege
neerd de maat nemen en opmer
kingen maken die anderen zich
niet konden permitteren."
De Vuijst houdt daarmee geen
pleidooi voor de herintroductie
van de ouderwetse nar, maar wel
voor een moderne equivalent.
„Een goed bestuurder organiseert
zijn eigen tegengas."
Maar alleen met de vinger naar bo
ven wijzen, vindt De Vuijst wat al
te gemakkelijk. „Als die angstcul
tuur er eenmaal is, zijn mensen
bang om iets te zeggen omdat an
ders hun kop er afgehakt wordt
Het begint vaak al veel eerder, met
een gebrek aan betrokkenheid bij
de organisatie. Daardoor wordt die
top ook de ruimte gegeven om
zijn gang te gaan."
Een beetje organisatie heeft toch
een ondernemingsraad en een
'Typisch voorbeeld van
gsm-verzamelaars: geld,
status en macht'
raad van toezicht? Weggeman laat
een wat smalend lachje horen.
„Ondernemingsraden zijn vaak te
braaf en hebben veelal niet de nei
ging om topmanagers te controle
ren. Ze zijn vooral bezig met ar
beidsvoorwaarden, met cao's. Nog
los van de vraag of ze wel weten
hoeveel auto's hun bestuurders
van de zaak rijden."
En de raad van toezicht? „Die
komt toch vaak uit het old-boys-
netwerk. De onafhankelijkheid is
in veel gevallen te gering. Ik was
laatst als adviseur bij een gezamen
lijke vergadering van de directie
en een raad van commissarissen.
Na een half uur had ik nog niet in
de gaten wie nu de directeur en
wie de toezichthouder was. Dan
weet je dat het niet goed zit."
Organisatiedeskundige Peter Mul
der van adviesbureau GITP ziet de
oplossing vooral in 'betere monito
ring' van bestuurders. „Een raad
van toezicht concentreert zich op
beleidsnotities en financiële stuk
ken, maar het functioneren van de
bestuurder zelf komt veel te wei
nig aan de orde. Wat doet zijn per
soonlijkheid met een organisatie?"
Bij de werving van een nieuwe
topman of-vrouw zouden volgens
Mulder ook de risico's van ie
mands karakter beter in beeld ge
bracht moeten worden. „Neigt hij
naar narcisme? Is het iemand die
graag grenzen oprekt? Daar hoefje
hem niet bij voorbaat op af te wij
zen, maar dan weet je wel waar de
mogelijke gevaren zitten en kun je
dat beter in de gaten houden."
Blijft de vraag of organisaties anno
nu vaker ontsporen dan vroeger.
Volgens Mulder en De Vuijst ko
men vooral meer zaken boven wa
ter, maar zijn verziekte organisa
ties van alle tijden.
„Ik heb niet de illusie dat de per
soonlijkheid van mensen in de
loop der eeuwen veel is veran
derd", zegt De Vuijst.
Hoogleraar organisatie
kunde Weggeman is
er nog niet zo zeker
van. „Het zal best
zijn dat het vroeger
ook gebeurde. Maar
toen waren er toch
echt niet van die enorme instel
lingen als nu. Een hoofd van een
kleinere school zou zich echt niet
kunnen permitteren wat nu bij
Amarantis is gebeurd."
