18,3
26,9
27,6
io wetenschap
Ondanks alle bezui
nigingen van het ka
binet is er voor de
wetenschap ook
goed nieuws: een
flinke pot geld voor
onderzoek met een
lange adem.
'Dat levert vernieu
wingen op die onze
fantasie te buiten
gaan.'
Nieuw ontdekte vormen van
materie krijgen eigen uitleg
miljoen euro
Zelfhelende materialen die zich
aanpassen aan hun omgeving
De rol van het brein in
het leren van een taal
miljoen euro
vrijdag 16 november 2012
Fundamenteel geld
door Annemieke van Dongen en
Freke Remmers
In het lab van Bert Meijer,
hoogleraar organische che
mie aan de TU Eindhoven,
was het gisteren feest. Net
als op veel andere universi
teiten, zoals die van Nijme
gen, Delft en Utrecht Zes onder
zoeksteams krijgen een grote zak
geld waarmee zij de komende 10
jaar onderzoeksprogramma's gaan
opzetten. Onder die zes groepen
verdeelt het ministerie van Onder
wijs, Cultuur en Wetenschappen
(OCW) 167 miljoen euro. Het gaat
om de crème de la crème van de
Nederlandse wetenschap, zegt mi
nister Bussemaker. „Onderzoek
dat tot de wereldtop behoort of de
potentie ervoor heeft."
Het geld moet de universiteiten sti
muleren om hun krachten te bun
delen. De beste onderzoekers krij
gen zo de gelegenheid om met el
kaar samen te werken bij onder
zoek naar bijvoorbeeld kanker, na-
notechnologie en de werking van
de hersenen (zie hieronder).
In de. groep die Meijer leidt, wer
ken onderzoekers van de TU
nauw samen met collega's van de
universiteiten van Nijmegen en
Groningen. De 26,9 miljoen euro
subsidie die ze krijgen is een enor
me opsteker, zegt de hoogleraar.
„Het stelt ons in staat om onze we
tenschappelijke voorsprong te be
houden, doordat we voor de ko
mende jaren samen honderden
jonge onderzoekers kunnen aan
stellen en nieuwe onderzoeksappa
ratuur kunnen kopen."
Volgend jaar en in 2016 zijn er
nieuwe subsidierondes met nieu
we kansen voor onderzoeksgroe
pen die nu naast het net vissen. In
totaal kwamen bij de Nederlandse
Organisatie voor Wetenschappe
lijk Onderzoek (NWO), die het mi
nisterie over de toekenning van de
subsidie adviseerde, 42 aanvragen
binnen voor deze ronde.
Met het potje van 167 miljoen
moeten de zes uitverkoren onder
zoeksgroepen in principe tien jaar
vooruit.
Omgerekend hebben ze samen
dus een kleine 17 miljoen euro per
jaar beschikbaar. Zet dat zoden
aan de dijk, op het miljardenbud
get van de totale wetenschap in
Nederland? Alleen al de Rijksover
heid pompt daar zo'n drie miljard
euro per jaar in; het bedrijfsleven
en (Europese) fondsen zijn goed
voor nog eens ruim 4,5 miljard.
Volgens NWO-voorzitter Jos Enge
len maakt de subsidie wel degelijk
verschil „Het is niet alleen een mo
rele steun voor de onderzoekers,
'Echte, radicale innovatie
komt voort uit
fundamenteel onderzoek'
maar ook zeker een significante
materiële stimulering. Van het to
tale budget voor wetenschap gaat
ook veel geld naar bijvoorbeeld la
boratoria en andere vaste kosten.
Met dit geld kunnen de onder
zoeksgroepen voor de langere ter
mijn hun eigen koers uitstippelen
en jong talent aannemen."
Dat beaamt directeur Hans Chang
van de Koninklijke Academie van
Wetenschappen (KNAW). „Inter
nationaal erkende toponderzoe
kers krijgen met dit geld de kans
om hun nieuwsgierigheid te bevre
digen op een aantal heel interes
sante onderwerpen. De kans is
groot dat die samenwerkingsver
banden toponderzoek opleveren."
Hij wijst erop dat het budget voor
fundamenteel wetenschappelijk
onderzoek de laatste jaren sterk on
der druk staat. Jarenlang kon de
wetenschap rekenen op een deel
van de opbrengsten van de gasbel
in Slochteren via het Fonds Econo
mische Structuurversterking
(FES). Maar vorig jaar is dat fonds
opgeheven. De crisis en de bezuini
gingen van het vorige kabinet kwa
men daar bovenop.
Begin september brachten de we
tenschappelijke organisaties van
Nederland samen met het bedrijfs
leven (VNO-NCW en MKB-Ne-
derland) een manifest uit Daarin
riepen ze het nieuwe kabinet op
om meer te investeren in 'nieuws
gierigheidsgedreven', fundamen
teel onderzoek op alle weten
schapsgebieden. Als Nederland bij
de wereldtop van kenniseconomie
ën wil horen, moet de klap van
het wegvallen van de FES-gelden
volgens hen worden opgevangen.
Dat het ministerie gisteren met
167 miljoen euro over de brug
kwam, was geen gevolg van die
noodkreet. Het beleidsprogramma
'Zwaartekracht', waar het geld uit
afkomstig is, was al door het vori
ge kabinet opgezet.
KNAW-directeur Chang bena
drukt dat onderzoek de motor is
voor de toekomstige economische
welvaart en het welzijn van Neder
land. „Echte, radicale innovatie
komt voort uit fundamenteel on
derzoek. Dat levert vernieuwingen
op die buiten onze fantasiewereld
liggen. Het www, het wereldwijde
web, is voortgekomen uit onder
zoek op het gebied van hogere
energiefysica. De zoektechniek
van Google is gebaseerd op een alg
oritme dat wiskundig onderzoek
van de Amerikaanse National
Science Foundation heeft voortge
bracht. Zelfs onderzoekers kunnen
vooraf niet altijd bedenken waar
hun fundamentele onderzoek toe
zal leiden."
De Eindhovense hoogleraar Bert
Meijer weet wel dat de ontdekkin
gen van zijn onderzoeksgroep di
recte kansen bieden voor bedrij
ven als ASML, Philips, Akzo Nobel
en DSM, waar al mee wordt sa
menwerkt. „Wij houden ons bezig
met de assemblage van moleculen.
Dat doet Akzo in feite ook bij het
maken van verf. Ook om steeds
kleinere chips te kunnen maken,
die in elke telefoon zitten, komt
onze techniek straks mogelijk van
pas." Binnen het onderzoeksge
bied van Meijer lopen Nederland
se onderzoekers wereldwijd voor
op. Zonder de nieuwe subsidiepot
waren ze die voorsprong snel
kwijt geweest, zegt de hoogleraar.
„Dat had gevolgen gehad voor het
Nederlandse bedrijfsleven."
Theoretische natuurkundi
gen gebruiken wiskunde
om de oorsprong en op
bouw van materie van ato
men en moleculen tot ster
ren en sterrenstelsels te be
schrijven. Nieuw ontdekte
vormen van materie, zoals
'donkere materie', passen
echter niet in de bekende
wiskundige modellen. Daarmee gaat de Universiteit van Am
sterdam, samen met de Universiteit Leiden en de Universi
teit Utrecht aan de slag. De wetenschappers onderzoeken de
toestanden van juist die materie. „Pas als we ontdekken waar
deze donkere materie uit bestaat, kunnen we voorspellen
hoe ons sterrenstelsel en zelfs het heelal als geheel zich ont
wikkelen", aldus de betrokken Utrechtse hoogleraar Gerard
't Hooft.
Hoe repareert het lichaam
cellen en zorgt het ervoor
dat de juiste stof op de juist
plek komt op het juiste mo
ment? Door te begrijpen
hoe moleculen zich organi
seren tot een grote, com-
- plexe structuur (moleculai-
re zelfassemblage) denken
de wetenschappers van de
Radboud Universiteit Nijmegen, de Rijksuniversiteit Gronin
gen en de TU/Eindhoven materialen te maken die zichzelf
kunnen repareren. „Grote uitdaging in de chemie is om voor
het eerst materialen te maken die zich blijven aanpassen aan
hun omgeving, zoals dat in het lichaam ook gebeurt. Bijvoor
beeld zelfhelende materialen," legt hoogleraar Organische
Chemie Jan van Hest van de Radboud Universiteit Nijmegen
Iedereen kan een taal leren,
zelfs al in de eerste jaren
van ons leven. Er zijn ech
ter grote individuele ver
schillen in hoe goed ie
mand een taal kan leren.
En waar komen toch al die
zesduizend talen vandaan?
Spelen genen hierin een
rol? „We onderzoeken
waarin mensen gelijk zijn, hoe ons brein geschikt is voor
taal, en waarin we verschillen", legt hoogleraar psycholinguïs
tiek Peter Hagoort van de Radboud Universiteit Nijmegen
uit. „Er zijn aanwijzingen dat er subtiele genetische verschil
len zijn waardoor bepaalde groepen mensen bijvoorbeeld
eerder een toontaal (woorden of lettergrepen moeten met
een bepaald toonverloop worden uitgesproken, red.) ontwik
kelen dan een niet-toontaal."
