tuur 129
Besliste toeval over levens op Utoya?
Zodat de zee van den bloede geverwert was
agenda
Wieringa leest in
Cadzand voor uit
nieuwe roman
Regisseur vond Ritah in asielzoekerscentrum in Goes
woensdag 14 november 2012
Meer agendanieuws en het
complete bioscoopprogramma
zijn te vinden op de website
van deze krant.
OP PAD
Burgh-Haamstede
Dorpsraad over o.a. toekomst Beatrix-
weide.
Dorpshuis, 19.30 uur
Hulst
Lezing over expressionisme.
La Vie en Rose, 19.30-21.30 uur
Zierikzee
Muziekproject Keet in de Kerk met
verkiezing mooiste instrument.
Theater De Weverij, vanaf 09.00 uur
Prinsessenmiddag.
Gebouw de Driehoek, 14.00-16.00 uur
PODIUM
Middelburg
Cabaretvoorstelling 'De Cultuuropti
mist1 door Vincent Bijlo.
Schouwburg, 20.00 uur
Bluessessie.
Desafinado, 21.00 uur
Oostburg
Akoestisch concert Claude Bourbon.
The Lane, 20.00 uur
Terneuzen
'Cabaret voor beginners' door Brigitte
Kaandorp.
Scheldetheater, 20.00 uur
Vlissingen
Session met zangeres Romy Coomans.
Café Popeye, 22.30 uur.
CADZAND - Auteur Tommy Wierin
ga leest zaterdag 17 november op
uitnodiging van Stichting Johan
Hendrik van Dale voor uit zijn
nieuwe roman Dit zijn de namen.
Hij doet dat in de Nederlands Her
vormde kerk in Cadzand. Aan
vang: 15.00 uur.
Wieringa's boek gaat over een
commissaris van politie in Michai-
lopol, een perifere grensstad in de
steppe. Als de winter invalt, wordt
er een groep uitgeteerde vluchtelin
gen gesignaleerd. In hun bagage
wordt het bewijsstuk van een gru
welijke misdaad gevonden.
Wrong time wrong place van John
Appel (53) opent vanavond het
documentairefestival IDFA in
Amsterdam. Het is het verhaal
van enkele overlevenden van de
aanslagen van Anders Breivik in
Oslo. De film is gelijktijdig te
zien in Vlissingen en Terneuzen.
door Mark Moorman
VLISSINGEN - John Appel heeft
twee premières deze week. Zon
dag zat hij bij Hij gelooft in mij, de
musical over André Hazes. De na
tionale omhelzing van de volkszan
ger is precies vast te pinnen op
een moment: een novemberavond
in 1999, toen Appels documentaire
Zij gelooft in mij als opening van
het IDFA in première ging. De
film won de hoofdprijs van het fes
tival en boekte vervolgens een on
gekend succes in de bioscoop, als
wegbereider van vele documentai
res die sindsdien op het grote
doek waren te zien.
Vanavond, dertien jaar later, opent
John Appel voor de tweede maal
het IDFA, de 25e editie nog wel,
met Wrong time wrong place. Het
contrast kan niet groter zijn. In
een sobere, ingetogen film keert
Appel terug naar 22 juli 2011, toen
bij aanslagen in Noorwegen 77
mensen hun leven verloren.
Het gaat Appel niet om de aanslag
zelf, of de verwrongen ideologie
van de moordenaar. Hij is gefasci
neerd door de vraag waarom som
mige mensen het overleefden en
anderen niet. Welke rol speelde
het toeval? Of moeten we conclu
deren dat toeval niet bestaat?
„Mijn eerste idee, een jaar of ze
ven geleden al, was een film die zo
toevallig moest zijn, dat er geen en
kele aanleiding was. Dat bleek een
onverkoopbaar plan." De fondsen
vonden dat een dergelijk filmessay
juist gebaat zou zijn bij een specta
culaire aanleiding. En om het on
eerbiedig te formuleren: het wach
ten was op een goeie ramp. „Waar
'wrong time wrong place' over le
vens beslist."
Toen Appel hoorde over de aansla
gen in Noorwegen hoorde, had hij
niet meteen het idee dat dit zich
voor zijn project leende. „Maar ik
ben het wel blijven volgen. En na
twee weken ben ik er toch heenge
gaan. Eigenlijk om te onderzoeken
welke rol het noodlot had ge
speeld."
Scène uit Wrong time wrong place: de Georgische Natia terug op Utoya.
Hij kwam de Noorse jongen Ha-
kon tegen, die op dezelfde boot als
moordenaar Anders Breivik naar
het eiland Utoya overstak en over
leefde door zich samen met een
Koerdisch en een Oegandees meis
je in een toilet te verstoppen. „De
hele wereld kwam in dat hokje sa
men. Dat leek me een geschikt uit
gangspunt. Dus ik ben verder gaan
zoeken."
Dat viel nog niet mee. Zeker de
Noorse overlevenden en hun fami
lie werden al vrij snel van elke pu-
blicteit afgeschermd. Appel kwam
wel op het spoor van het verhaal
van twee Georgische vriendinnen.
De een had het overleefd. De an
der, die niet kon zwemmen, was
op het strand vermoord. Hun we
gen werden gescheiden vanwege
een toiletbezoek dat besliste over
leven en dood.
Appel reisde af naar Georgië en
sprak met de ouders, dramatisch
hoogtepunt van de film. Het feit
dat de ouders nooit hebben door
gezet om hun dochter te leren
zwemmen, krijgt in het licht van
de gebeurtenissen een bijna on
draaglijk gewicht. Want had ze het
anders gehaald, wellicht?
Toeval bestaat wel, natuurlijk, zegt
Appel, ondanks het feit dat het te
gendeel veel vaker wordt beweerd.
De filmmaker keert met het Geor
gische meisje Natia, dat de aanslag
overleefde, terug naar het eilandje
Utoya. „En zij concludeert daar,
op de plek waar haar vriendin is
vermoord, dat het geen zin heeft
om te zoeken naar het antwoord
op de vraag waarom zij er nog is
en haar vriendin niet meer. Het is
gebeurd, zo is het gegaan. Ik ging
naar de wc, zij niet, zegt ze."
Wrong time wrong place' is vanavond
(bij Film by the Sea) te zien om 21.00
uur in CineCity Vlissingen en CineCity
Terneuzen.
Bij het maken van Wrong time
wrong place speelde toeval zelf ook
een rol. Toen John Appel hoorde
van het verhaal van de drie jonge
ren die 'Utoya' hadden overleefd
door zich samen in een toilet te
verstoppen, ging hij op zoek naar
Ritah, het Oegandese meisje dat op
het moment van het drama twee
maanden zwanger was.
Uiteindelijk ontdekte Appel tot
zijn verbazing dat ze dichterbij
was dan vermoed. Hij vond haar in
het asielzoekerscentrum in Goes,
hoogzwanger inmiddels.
Na de gebeurtenissen op Utoya
was ze teruggekeerd naar Oeganda.
Ritah
Daar bleek dat ze, vanwege haar po
litieke activiteiten, haar leven niet
zeker was. Ze besloot te vluchten
en vroeg asiel aan in Nederland.
Op kalme maar ook ontroerende
wijze doet ze in de film haar ver
haal, onder meer over de Noorse
jongen Hakon die haar op Utoya
het toilet in trok en daarmee het le
ven redde. „Wat als hij dat niet had
gedaan? Het was niet onze eigen
keuze. Er is altijd een hand die ons
leidt."
Ze spreekt ook over haar vlucht uit
Oeganda. „Ik ben in feite twee keer
aan de dood ontsnapt: op Utoya en
in mijn eigen land."
Ritah is inmiddels bevallen van
een zoontje: Michael. „De naam
van een engel", verklaart ze. „Op
Utoya had ik immers ook een en-
Op het PZC-weblog 'Zeelandge-
boekt' worden nieuwe boeken en tijd
schriften over Zeeland gesignaleerd.
Wekelijks wordt één van de titels in
de krant in de schijnwerpers gezet.
door Jan van Damme
Het is'een boek dat al enke
le jaren boven de markt
hangt. De plannen voor
een gedrukt eerbetoon aan de
Zeeuwse zeehelden in de 16e en
17e eeuw werden pas afgelopen
jaar verwezenlijkt. Nu ligt er een
boek met harde kaft waaruit de
kruitdampen opstijgen.
Vorige week werd het eerste exem
plaar gepresenteerd op het fregat
De Zeven Provinciën, dat toevallig
op dat moment voor een grote on
derhoudsbeurt in Vlissingen-Oost
lag. Naast de Leidse emeritus hoog
leraar Jaap Bruijn is het boek een
samenwerkingsproduct van vier
Zeeuwse maritieme historici: Doe-
ke Roos, Tobias van Gent, Ruud
Paesie en Johan Francke. Zij por
tretteerden Zeeuwse bevelhebbers
in de periode 1566-1713. Aan de
hand van die levensverhalen krij
gen we een beeld van de krijgshaf
tige geschiedenis op het water.
Afgezien van enkele weggevallen
letters en spaties en een 'kruidka
mer' in een onderschrift hebben
we een verzorgd uitgegeven boek
in handen. Het is behalve een
lees- ook een kijkavontuur. Opval
lend is dat de Vlissingse kunste
naar Jan de Quelery zo ruim is ver
tegenwoordigd met zijn schilde
rijen. Zijn recente 'portretten' van
historische oorlogsbodems en zee
slagen passen in een traditie.
Veel bekende namen komen voor
bij. Joos de Moor, Justinus van Nas
sau, Johan en Cornelis Evertsen,
Abraham Crijnssen en - uiteraard
- Michiel de Ruyter. Grappig dat er
een apart hoofdstuk is gewijd aan
Maayken Jans, de moeder van de
Evertsens. Pierre de Boisot heb ik
nog niet genoemd. Hij wordt - mis
schien meer dan de meeste andere
helden - als een mens van vlees en
bloed neergezet. Lichtzinnig en ij-
del was hij - bij het ontzet van Lei
den in 1574 liet hij met gouden en
zilveren passementen en knopen
versierde wambuizen aanschaffen,
om toch maar als een voornaam
heer de stad binnen te kunnen
schrijden.
Ewout Pietersz. Worst, Cornelis
Leynssen Leest, Laurens Jacobsz.
Alteras, Marinus Hollaer, Pieter
Adriaanszoon Ita, Maerten Thijs-
sen, Carel van de Putte - hun na
men worden nu aan de vergetel
heid ontrukt. Net als die van de
Veerse admiraal Sebastiaan de Lan
ge. Hij liet een lont in de kruitka
mer gooien toen hij moest buigen
voor een Spaanse overmacht.
„Overvloedige dooden sach men
dryven. Ja eenige seyden, dat de
zee van den bloede geverwert
was."
Jan van Speyk deed het hem in
1831 na en werd veel beroemder.
Jaap Bruijn e.a.: Zeeuwse zeehelden
- Uitgeverij den Boer de Ruiter, 160
pagina's, 29,90 euro.
