3 spectrum
Mb,
Zaterdag 20 oktober 2012
18-eeuws Middelburgs fregat.
werd hij een doelwit van streng gerefor
meerde predikanten. Die strijd leidde uit
eindelijk tot zijn verbanning uit Middel
burg. Rusteloos, eigenzinnig en soms zelfs
onhandelbaar, zo werd en wordt de ont
dekkingsreiziger omschreven. Yolgens
Van Gelder was hang naar respect voor
Roggeveen één van de belangrijkste per
soonlijke drijfveren om op 62-jarige leef
tijd aan een riskante reis om de wereld te
beginnen.
De reis in het boek van Ruud Paesie werd
veel meer als een commerciële ontdek
kingstocht opgezet. In de inleidende hoofd
stukken laatde schrijver mooi de nimmer
aflatende concurrentie tussen Zeeland en
Holland voorbij komen; Want wat was
het geval? Amsterdamse ondernemers had
den zich in 1723 door Antwerpse bankiers
laten overhalen om een expeditie naar Chi
li en Peru op te zetten. De Amsterdam
mers vroegen,- zo ontdekte Paesie - of de
Middelburgse Commercie Compagnie
(MCC) daarin wilde participeren. De
Zeeuwen gingen daar niet op in, maar be
sloten in allerijl een eigen expeditie uit te
rusten. Het doel was om te onderzoeken
of er met de Spaanse koloniën in
Zuid-Amerika een lucratieve smokkelhan
del op te zetten zou zijn. Dat was aantrek
kelijk, omdat die landen rijk aan zilver wa
ren. Zo vertrokken er in 1724 in het diepste
geheim, onafhankelijk van elkaar, twee vlo
ten vanuit de Republiek, elk bestaande uit
twee fregatten en een bevoorradingsschip.
Een van de rede van Rammekens, en één
van de rede van Texel. Met bestemming
westkust van Zuid-Amerika.
Werd de reis van Roggeveen al geplaagd
door averij, slechte communicatie tussen
de schepen en ziekte, bij de Middelburgse
onderneming van drie jaar later verliep
het allemaal nog net iets desastreuzer. De
Zeeuwse schepen hadden met het oog op
hun illegale handelspraktijken Spaanse na
men gekregèn: Don Louis, Don Carlos en
Patache el Mercurio. De laatste twee slaag
den er niet in om Kaap Hoorn te passeren
en werden op de terugweg in de haven
van Rio de Janeiro door de Portugezen in
beslag genomen. De bemanning kwam in
Lissabon in de bemchte Limoeiro-gevange-
nis terecht. De MCC werd over die gebeur
tenissen pas in april 1726 ingelicht.
Met de Dón Louis ging het al niet veel be
ter. Die belandde weliswaar in de Stille
Zuidzee, maar stormen teisterden schip en
bemanning. De kapitein overleed, de eer-
ste stuurman legde het loodje, ze verspeel
den een jol. Uiteindelijk vond het schip
een veilige ankerplaats in wat Baai de Blij
de Hoop werd genoemd. Dat was, zo blijkt
uit later onderzoek, bij wat we nu kennen
als het Chileense schiereiland Skyring. Na
een verblijf van maar liefst vijf maanden
voer de Don Louis op 10 november 1725
verder. Na nog wat tussenstops kwamen
ze op 23 december aan ter hoogte van de
kust iets ten zuiden van Lima. Daar viel
het doek. Een deel van de bemanning
sloeg aan het muiten. Voor de Spanjaar
den was het een koud kunstje om het
schip in de oudejaarsnacht van 1725 te ne
men.
Paesie heeft het bewaard gebleven jour
naal van Hubregt Kempe, de derde waak -
vierde stuurman - van de Don Louis, ge
transcribeerd. Die tekst wordt na de inlei
dende hoofdstukken integraal gepresen
teerd. De uit Zierikzee afkomstige stuur
man kwam in 1727 temg in Zeeland. Alle
doorstane ontberingen waren voor hem
geen reden om niet opnieuw het zeegat
uit te gaan. Nog datzelfde jaar voer hij
voor de WIC als onderstuurman uit op
het compagnieschip Phenix.
De MCC had na dit kostbare avontuur wel
even genoeg van expedities naar het Zuid-
land. Pas honderd jaar later zou er weer
een in Nederland uitgereed schip Kaap
Hoorn ronden. De Zuidzeekoorts was na
de expedities van Jacob Roggeveen en de
MCC voorgoed voorbij.
Boek - Roelof van Gelder: Naar het aards pa
radijs, het rusteloze leven van Jacob Rogge
veen, ontdekker van Paaseiland (1659-1729) -
Uitgeverij Balans, verschijnt in de Sleutelfgu-
renreeks (Prins Bemhard Cultuurfonds en Uit
geverij Balans), 340 pagina's, 29,95 euro.
Presentatie - dinsdag 23 oktober in het
Scheepvaartmuseum in Amsterdam (aan
vang 12.45 uur), symposium met lezingen van
Henk den Heijer, Diederick Wildeman, Peter
Altena en Roelof van Gelder en vertoning
van de film L'Ile de Paques van John Fem-
hout uit 1934.
Boek -Ruud Paesie: Voor zilver en Zeeuws be
lang, de rampzalige Zuidzee-expeditie van de
Middelburgse Commercie Compagnie
1724-1727 - Uitgeverij Walburgpers, ver
schijnt als deel. 111 in de Reelzs Werken van de
Linschoten-Vereeniging, 272 pagina's, 29,50
euro.
Presentatie - zaterdag 3 november in de
Zeeuwse Bibliotheek in Middelburg (aan
vang 13.30 uur) tijdens een Historische Studie
middag onder de titel: De Nederlandse Zuid-
zee-expedities en de Zeeuwse betrokkenheid
in de vroegmoderne tijd,-met lezingen van
Henk den Heijer, Roelof van Gelder en Ruud
Paesie. Aanmelden via
wchzeeland@gmail.com
Stille
Oceaan
