zorgt voor
koorts
spectrum 2
MIDDELBURG
Zaterdag 20 oktober 2012
Zuidzee
Zeeuwse
De komende weken verschijnen er twee indrukwekkende studies over
Zeeuwse avonturiers in de Stille Oceaan of 'Zuijdzee'. Boek nummer één:
het levensverhaal van Jacob.Roggeveen (1659-1729), ontdekker van het
Paaseiland in 1722. Met dank aan historicus en NRC-journalist Roelof van
Gelder. Boek nummer twee: het journaal van stuurman Hubregt Kempe, die
aan boord van een Zeeuws fregat in 1725 Kaap Hoorn rondde. Met dank aan
maritiem historicus Ruud Paesie uit Middelburg. Twee boeken, met ook nog
eens twee symposia binnen twee weken na elkaar. Alsof de Zuidzeekoorts
van toen opnieuw de kop opsteekt.
door Jan van Damme
ook nog het tekort aan vrije handelsgebie
den. De compagnieën VOC en. WIC had
den het alleenrecht in hun territoria in
Oost en West. Wie wereldwijd wilde on
dernemen, werd bijna gedwongen in het
door Spanje beheerste Zuid-Amerika con
tacten te leggen. Dat mocht niet, maar
nood brak wet, ook toen.
En zo komen we op de twee rampzalige
reizen, die in de nieuwe boeken uitvoerig
uit de doeken worden gedaan.
Roelof van Gelder schrijft het levensver
haal van Middelburger Jacob Roggeveen.
Diens vader Arent stelde al in 1676 - drie
jaar voor zijn dood - een plan op voor een
expeditie naar het Onbekende Zuidland.
Jacob en zijn broer Johan kregen voor dat
plan in de jaren 1720 de handen op elkaar
van de bewindvoerders van de West Indi
sche Compagnie. Twee fregatten - waar
van er één de Arend heette, naar Jacobs va
der - en een bevoorradingsschip vertrok
ken in juli 1721 van de rede van Texel. Het
ronden van Kaap Hoorn kostte door het
slechte weer veel moeite en tijd. Eenmaal
in de Stille Oceaan werd de ontdekking
van Paaseiland op 5 april 1721, 'het meest
afgelegen stukje bewoonde aarde', het ab
solute hoogtepunt van de reis. Hoewel
Roggeveen dat achteraf zelf niet zo voelde,
omdat hij het echte Zuidland niet had ge
vonden.
Van Gelder kleurt de persoon van Jacob
Roggeveen levendig in. Behalve aan zijn
ontdekkingsreis besteedt hij ruim aan
dacht aan leven en werk van de geboren
Middelburger. Roggeveen was een gepro
moveerd jurist, die door tijdgenoten om
schreven werd als 'één der sleutelfiguren
van dit tijdperk'. Als vrijzinnig protestant
We kennen Atlantis. En El
Dorado. Fantastische lan
den, paradijzen eigen
lijk, die nooit hebben be
staan. Onze verre voor
ouders voegden aan dat rijtje nog een land
toe: het Onbekende Zuidland. Zoals wij nu
denken dat er ooit ergens leven op Mars of
nog verder weg zal worden gevonden, wa
ren zij er lang van overtuigd, dat er in de
Stille Oceaan een groot nog onontdekt con
tinent lag. Het Onbekende Zuidland, of Ter
ra Australis, ergens in die eindeloze water
plas tussen Azië en Zuid-Amerika. Tot Ja
mes Cook in de jaren 1770 de Stille Oceaan
REGULEMENT
Van de
COMMERCIE
COMPAGNIE,
Der STAD
I N
ZEELAND.
volledig in kaart bracht was er volop ruim
te voor fantasie.
Het is amusant, om in het boek van Van
Gelder op de resolute redenering van soms
bijna verlichte geesten te stuiten over het
Zuidland en het aardse evenwicht. Pagina
15: „Een oude theorie beweerde dat zo'n
continent wel moest bestaan. Immers, op
het noordelijke halfrond lagen ook grote
landmassa's (Noord-Amerika, Europa en
het noordelijk deel van Azië). Om in ba
lans te blijven, zo ging de gedachte, moest
de aarde daarom ter compensatie op het
zuidelijke halfrond een vergelijkbare land-
massa hebben; anders zou de aarde in de
kosmos uiteenvallen."
Het Onbekende Zuidland hield de gemoe
deren eeuwenlang bezig. De Portugees in
Spaanse dienst met de onvergetelijke
naam Pedro Femandes de Queirós blies de
mythevorming na zijn ontdekkingsreis in
1605 op tot mythische proporties. Hij stuit
te op een eilandengroep - tegenwoordig
Vanuatu geheten - en dacht de oostkust
van het gezochte continent gevonden te
hebben. In zijn nagelaten geschriften komt
hij superlatieven tekort: vreedzame inwo
ners, schone lucht, schitterende vegetatie,
geen moerassen, geen hinderlijke dieren,
zilver en goud in overvloed. Dat paradijs
beeld zou ruim anderhalve eeuw standhou
den.
Vanuit de Republiek als welvarende han
delsnatie werden ook ontdekkingsreizen
ondernomen. Met die van de Zuidzee
Compagnie in Hoorn onder leiding van
Isaac le Maire in 1615 als één van de succes
volste. De namen Kaap Hoorn, Statenei
land en Straat Le Maire herinneren tot de
dag van vandaag aan die onderneming. In
i'i
,V;;"
de loop van de 17e eeuw luwde het enthou
siasme voor zulke avontuurlijke en risi
covolle reizen. Om vanaf 1697 weer volop
de kop op te steken, toen de Engelse piraat
William Dampier zijn verslag A new voya
ge round the World publiceerde. Sinds
dien - om Van Gelder te citeren - waarde
de geest van de Stille Zuidzee door Euro
pa.
In dat licht moet de Zeeuwse Zuidzee
koorts vanaf 1720 in de boeken van Van
Gelder en Paesie worden bezien. De Zuid
zee betoverde. En er was meer aan de
hand. Wij hebben het wel eens over opge
klopte beursactiviteitën, nou, die kenden
ze toen ook. Vooral in Frankrijk en Enge
land werd er begin 18e eeuw driftig op los
gespeculeerd om staatsschuld weg te sane
ren. Die 'bubble' barstte vrij snel. In de Re
publiek liep de speculatiedrift minder uit
de hand, en kwam er ruim geld - ruimer
dan voor die tijd - beschikbaar voor avon
tuurlijke reizen. Paesie koppelt daaraan
M' WSLHOS' va;-? Ï'ITTSRS,
-A-: TU-ad;
'•'BK \'AW ES2..
