Het ritme van
s
421 consument
huisarts
Een goede huisarts
zaterdag 20 oktober 2012
door Jos van Bemmel
Langzaamaan gaat het min
der met mijn moeder. Ze
is 91 jaar en woont nog op
zichzelf. Het begon, pas
send bij de leeftijd, met een rolla-
tor. Twee kunstheupen volgden.
Toen de nieuwe scharnieren weer
naar tevredenheid functioneer
den, bleken haar knieën de zwak
ste schakel.
Oefenen op de hometrainer lukte
niet meer en het obstakel kreeg
een plekje in de kringloopwinkel.
Haar bovenbenen worden allengs
dunner omdat er niets meer van
ze wordt gevraagd. Door toene
mende slijtage van haar handen is
de rollator moeilijk hanteerbaar.
Ze gebruikt wat bloeddrukpillen,
iets voor de botten en een handje
pijnstillers, alles keurig door de
apotheek in plastic zakjes op da
tum aangeleverd. Ze eet warme
maaitijden - volgens de beschrij
ving volwaardig - uit de magne
tron, zonder tussenkomst van een
Scherpe kamkterkantjes
lijken eerst opgegeten te
worden door de dementie
bord. Zo uit de verpakking, die ze
op haar rollator zet terwijl ze met
een lepel de eenheidshap vanuit
haar sta-op-stoel naar binnen
werkt. Als het aan haar lag, at ze
liever de hele dag koekjes en cho
colaatjes.
Tot zover haar lichaam. Ze klaagt
nooit en noemt elke hulp in de
huishouding of elastische kousen
aantrekker steevast schat of lie
verd. De laatste tijd gaan haar cog
nitieve functies sterk'achteruit. In
gewoon Nederlands betekent het
dat ze aan het dementeren is. Alle
scherpe kantjes van haar karakter
lijken als eerste opgegeten te wor
den door dit proces. Ze is lief voor
alles en iedereen. Oude deuntjes
die ze vroeger voor ons zong,
speelt ze op de mondharmonica
of een enkele keer op de piano.
Automatisch vinden haar krom
me vingers de toetsencombina
ties van weleer. Ze is ontwape
nend. Alleen als ze de regie te
veel kwijt is, raakt ze in paniek en
belt ze een van de kinderen.
We zoeken een plekje voor haar
in een of ander tehuis. Zelfs voor
mij als huisarts zijn de toelatings
regels ondoorzichtig. „Bij een
door het CIZ vastgestelde zzp3 is
het moeilijk meerzorg te krijgen,
tenzij ze met behulp van Demen
tie D een zzp4 krijgt", vertelt de
wachtlijstbeheerster me. „Maar in
2013 worden alle regels weer an
ders", besluit ze het telefonische
gesprek. Ik vrees 2013.
Recent heb ik haar huisarts, die ik
persoonlijk goed ken, in het bij
zijn van mijn moeder maar eens
gebeld. Ik vroeg haar hoe zij tegen
haar lichamelijke en geestelijke af
takeling aankijkt. „Ze gaat inder
daad hard achteruit, misschien
wel door die val onlangs. Af en
toe is ze goed de kluts kwijt. Ver
der heeft ze lichte bloedarmoede
en is haar bezinking iets te hoog.
Haar bloeddruk is prima. Ik ben
al bloeddrukpillen aan het minde
ren", hoor ik haar de gezondheids
toestand van mijn moeder samen
vatten.
Ze oppert om haar eens naar de
geriater te sturen, zodat die alles
op een rijtje kan zetten. Ik vraag
haar wat ze van die verwijzing
precies verwacht. „Nou ja, dat al
les...", reageert ze wat onzeker.
„Dat er ct-scans en dat soort din
gen gemaakt worden", val ik haar
in de rede. „Dat is toch niks voor
jou?" „Nee, dat klopt, doe ik ook
nooit, maar..." Opnieuw onder
breek ik haar. „Of wil je haar de
beste zorg geven die er is, omdat
ze de moeder van een collega
huisarts is?", vraag ik. „Ach ja, je
hebt gelijk, wat een flauwekul,"
reageert ze nu met de no-nonsen-
se flair die ik zo goed van haar
ken. „Zal ik dan maar gewoon
doorgaan met luisteren naar haar
verhalen van vroeger, als ik bij
haar langsga? En een stukje op de
piano voor haar spelen? Dat vindt
ze altijd zo mooi?"
Tevreden hang ik op. Ik ben blij
met deze huisarts, die mijn moe
der de beste zorg geeft die er is.
Zou het niet prachtig zijn als er een
moment op de dag blijkt te bestaan
waarop inname van een geneesmid
del het beste resultaat en de minste
bijwerkingen geeft? Hoogleraar Bert
van der Horst over onderzoek naar
de biologische klok.
door Gerhen StoSk/Erasmus MC
illustratie Helen van Vliet
tel: een piloot vliegt van Amster
dam naar Bali. Zijn huidcellen
hebben een dagelijkse cyclus met
vaste perioden van rust en vaste
momenten van DNA-vermenigvuldiging en
celdeling. Die cadans wordt verstoord door
de overschrijding van tijdzones. Mogelijk
gaat de piloot zonnebaden in Bali. Tijdens
de eerste dagen, wanneer de klok nog niet
afgestemd is op de plaatselijke tijd, bestaat
dus de kans dat het DNA van zijn huidcel
len vermenigvuldigt op de Nederlandse en
dus de verkeerde tijd. Misschien is dat wel
het moment waarop de cellen het gevoeligst
zijn voor uv-straling en en de kans op het
krijgen van huidkanker wordt vergroot."
Vraag Bert van der Horst (55) naar de bete
kenis van de biologische klok en het ene na
het andere voorbeeld volgt. De bijzonder
hoogleraar Chronobiologie en Gezondheid
onderzoekt de werking en de rol van de bio
logische klok, met onder meer als doel de
ontstaanswijze van ziekten te begrijpen en
behandelingen te verbeteren.
De klok bestaat uit een cluster van ongeveer
20.000 zenuwcellen in de hersenen, net bo
ven het punt waar beide oogzenuwen el
kaar kruisen. Deze opeenhoping mag dan
niet groter zijn dan een speldenknop, als
biologische klok is haar functie essentieel
voor een organisme. Van der Horst: „Ieder
mens heeft zijn eigen interne tijdgenerator.
Zijn interne Rolex, met een omlooptijd van
Muizenstewardëssen
grofweg 24 uur. Die klok zorgt ervoor dat
bijvoorbeeld de bloeddruk, lichaamstempe
ratuur en stofwisseling netjes zijn afge
stemd op het moment van de dag en kun
nen anticiperen op de dingen die gaan ko
men. Gedurende de nacht zijn de lichaams
temperatuur en hartslag laag, maar een half
uur voordat jij wakker wordt, zijn ze op peil
gebracht. Zo komt ook de stofwisseling
weer op gang, om vervolgens na het ontbijt
energie vrij te kunnen maken uit de voe
dingsstoffen die zijn opgenomen via de dar
men."
Mensen en dieren beschikken over een bio
logische klok die garant staat voor dagelijkse
regelmaat van al die processen. Iemand
krijgt bijvoorbeeld altijd min of meer op
hetzelfde moment van het etmaal slaap en
heeft, eenmaal onder zeil, een weinig actie
ve stofwisseling. Tijdens die rustperiode
heeft het lichaam de tijd om te herstellen
van alle stressvolle gebeurtenissen en om be
schadigde moleculen te vervangen of te re-
pareren. De biologische klok bevindt zich
weliswaar in de hersenen, maar feitelijk is
hij verspreid door het hele lichaam.
Van der Horst: „Met uitzondering van de ro
de bloedcellen, die geen kern meer hebben,
heeft elke cel een eigen moleculair klok-
werkje, dat draait op een set van klokgenen
en ldokeiwitten. Al die individuele cellen re
gelen hun vaste ritme zelf, daar is geen klok
in de hersenen voor nodig. Op het niveau
van onze organen is het anders. Denk bij
voorbeeld aan de lever. Daar is de hersen-
klok - via ritmische afgifte van signaalmole
culen aan de bloedbaan - noodzakelijk om
de klokken van alle levercellen met elkaar in
de pas te laten lopen. Een soort dirigent, die
signalen aan de orkestleden geeft om gelijk
tijdig te spélen."
De bijzonder hoogleraar stelt dat de biologi
sche klok meer aandacht verdient. „Het is
een verschijnsel dat met zó veel lichamelijke
processen samenhangt. Voor veel mensen
uit de medische en farmaceutische wereld is
het verhaal over de impact van de klok een
eyeopener. De industrie zou er rekening
mee kunnen houden bij ontwikkeling van
Vergroot een chronische jetlag of langdurig werken in ploegendienst de kans op kanker? De onder
zoeksgroep van Bert van der Horst bestudeert het in samenwerking met het Rijksinstituut voor
Volksgezondheid en Milieu (RIVM).
De bijzonder hoogleraar Chronobiologie en Gezondheid: „Het RIVM heeft een borstkankermuismo-
del ontwikkeld waarbij vrouwtjesmuizen binnen veertien maanden spontaan borstkanker krijgen.
Bij deze dieren wordt in Bilthoven wekelijks het lichtschema verschoven, terwijl de muizen in Rot
terdam in roterende schema's gedwongen actief blijven op het moment dat zij liever slapen. Be
spoedig je bij deze surrogaatstewardessen en -verpleegsters het ontstaan van mutaties die nodig
zijn om een kankercel te krijgen en treedt de ziekte daardoor eerder op? En zo ja, zijn er
dienstroosters waarbij dit risico het minst groot is?"
Hormoontherapie beter al
beginnen in de menopauze
Vrouwen die al tijdens de over
gang starten met hormoonthera
pie, verminderen daarmee hun
kans op hart- en vaatziekten zon
der dat dit gepaard gaat met nade
lige effecten als een verhoogde
kans op borstkanker. Eerder is
aangetoond dat hormoontherapïe
op latere leeftijd (60-jarige leef
tijd) vooral nadelige effecten
(borstkanker) heeft.
http://bit.ly/QfOqKS
Menstruatiecydus
beïnvloedt kniegewricht
De sterkte waarmee zenuwbanen
tijdens kniebuigingen bij vrou
wen spieren rondom de knie prik
kelen, varieert tijdens de menstru
atiecydus. De variatie beïnvloedt
mogelijk de stabiliteit van het
kniegewricht en zo gevoeligheid
voor knieblessures. Dit verklaart
(mede) waarom vrouwelijke spor
ters makkelijker een knieblessure
oplopen dan mannelijke sporters.
http://bit.ly/Rc52mq
Oudere hersenen zetten
tandje bij om bij te blijven
Ouderen zijn nog lang in staat al
lerlei hersentaken even goed uit
te voeren als jongeren. Maar oude
ren schakelen daarbij wel meer
hersengebieden in dan jongeren,
blijkt uit Nijmeegs onderzoek. Dit
toont aan dat de hersencapaciteit
bij het ouder worden weliswaar
achteruitgaat, maar dat dit een
tijd lang valt te compenseren
door een tandje bij te zetten.
http://bit.ly/VTV2o5
Koffie na darmoperatie
versnelt de darmwerking
.Patiënten die na een operatie
waarbij een stuk dikke darm is
weggenomen, koffie drinken in
plaats van water, vertonen daarbij
een sneller herstel van de wer
king van de darmen. De spijsverte
ring komt door de koffie eerder
op gang, zo heeft onderzoek aan
getoond, waardoor de patiënt eer
der weer een normale stoelgang
vertoont.
http://bit.ly/RzhTjx
Gebrek aan slaap is
slecht voor tienerhart
Te weinig of slecht slapen heeft
bij tieners niet alleen een negatief
effect op hun humeur en school
prestaties, het is ook slecht voor
hun hart. Dat concluderen Cana
dese onderzoekers. Slecht slapen
de tieners hebben vaker dan goe
de slapers een hoge bloeddruk en
te veel cholesterol in het bloed,
twee risicofactoren voor het krij
gen van hart- en vaatziekten.
http://bit.ly/PTNgpa
