Noors comité kiest de winnaar, geen Zweeds
H f
3 7
3 H
rassim
mm
'Ik had vaak tijdens mijn huisarrest het gevoel alsof ik geen deel
meer uitmaakte van de echte wereld'
II
vrijdag 12 oktober 2012
Aung San Suu Kyi, winnares in 1991
is de vredesprijs?
N ihArCLTI-TI:,
die India vreed
zaam naar onaf
hankelijkheid leid
de, werd genomi
neerd in 1937, -
1938,1939,1947 en
1948, toen hij
werd vermoord.
Hij kreeg de No
belprijs nooit; de
grootste misser
uit de historie van
de prijs, zei Nobel-
comitévoorzitter
Geir Lundestad in
2006.
Aung San Suu Ky
won de prijs in
1991. Ze is de leid
ster van de ge
weldloze bewe
ging voor de men
senrechten en de
mocratie in Bir
ma. Ze had vijf
tien jaar huis
arrest voordat ze
in november 2010
werd vrijgelaten.
De Birmese junta
heeft aan de dicta
tuur officieel een
eind gemaakt.
Ellen Johnson-
Sirleaf, presidente
van Liberia, won
de vredesprijs vo
rig jaar. Ze raakte
in opspraak toen
medewinnares
Leymah Gbowees
zei dat ze corrup
tie onvoldoende
bestrijdt en haar
zonen bevoor
deelt die hoge po
sities bekleden.
Gbowees treedt te
rug uit een verzoe
ningscomité.
gen passen beter in het script van
een film noir.
Of er ooit nog een film wordt ge
maakt over het trio dat de prijs vo
rig jaar won, is nog maar de vraag.
De Liberiaanse presidente Ellen
Johnson Sirleaf, haar landgenote
Leymah Gbowee en Tawakkol Kar
man uit Jemen werden toen be
loond voor hun rol in het oplos
sen van conflicten. Maar Gbowee
beschuldigde Sirleaf er onlangs
van de corruptie in haar land niet
goed te bestrijden. Sirleaf zou zelfs
banden onderhouden met de be
ruchte krijgsheer Charles Taylor.
In 2010 ging de prijs naar de Chi
nese mensenrechtenactivist Liu
Xiaobo, 'voor zijn lange en niet-ge-
welddadige strijd voor fundamen
tele mensenrechten in China'. Hij
moet tot 2020 een gevangenisstraf
uitzitten wegens zijn rol bij het op
stellen van Charta 08, een mani
fest voor democratisering. China
was na de toekenning van de No
belprijs woedend op Noorwegen.
Noorse bedrijven en diplomaten
lijden nog steeds onder deze
toorn.
Om de aandacht af te leiden van
Liu Xiaobo kwamen de Chinese
machthebbers met een eigen prijs,
de Confïiciusprijs voor de Vrede.
De'eerste winnaar was de Taiwane
se oud-premier JLien Chan, omdat
hij de banden tussen China en Tai
wan aan wilde halen.
Het jaar daarvoor was Barack Oba-
ma aan de beurt om de Nobelprijs
te winnen, 'voor zijn buitengewo
ne pogingen om de internationale
diplomatie en de samenwerking
tussen mensen te versterken'. De
Amerikaanse president stond toen
nog aan het begin van zijn eerste
ambtstermijn, had weliswaar hoge
verwachtingen gewekt, maar op
nog geen enkel front opmerkelijke
resultaten geboekt. Het leidde tot
kritiek op de keuze van het Nobel-
comité.
In 2008 ging de prijs naar Martti
Ahtisaari, de Finse oud-president
en diplomaat bij de Verenigde Na
ties. Hij ontving de prijs 'voor zijn
belangrijke pogingen, op verschil
lende continenten en gedurende
meer dan drie decennia, om inter
nationale conflicten te voorko
men'.
Hij was onder meer actiefin Irak,
Kosovo en de Hoorn van Afrika.
Sommigen zagen de toekenning
van de prijs als een politiek state
ment van het comité richting de
VS. Ahtisaari uitte na de eerste
Golfoorlog kritiek op de Verenigde
Staten en zou daardoor geen secre
taris-generaal van de Verenigde
Naties zijn geworden.
Al Gore en het Intergovernmen
tal Panel on Climate Change kre
gen de prijs in 2007, voor hun aan
dacht voor de opwarming van de
aarde door het versterkte broeikas
effect. Critici vonden toen dat het
klimaatprobleem wel erg ver weg
staat van de wereldvrede.
Bengaal Muhammad Yunus en
diens Grameen Barik gingen Gore
en het IPPC voor, en ook zij oogst-
'Het winnen van de
prijs gaf me weer het
gevoel dat ik bestond'
ten kritiek. Yunus' microkredieten
stellen armen in staat met een le
ning een zaakje te beginnen zon
der dat ze onderpand hebben.
Maar de Wereldbank stelde in
1998 vast dat de Grameen Bank
maar liefst 20 procent rente reken
de en dat slechts 5 procent van de
leners aan hun armoede weet te
ontsnappen. Ook de medezeggen
schap bij de bank zou slecht gere
geld zijn. Critici zeiden cynisch
dat de Nobelprijs voor de Econo
mie in dit geval passender zou zijn
geweest.
De Nobelprijs voor de Vrede kent
een lange lijst 'omstreden' geval
len. Henry Kissinger, veiligheidsad
viseur en later minister van Buiten
landse Zaken van de VS, kreeg de
prijs in 1973 voor de Parijse Ak
koorden, die een eind maakten
aan de oorlog tussen de VS en
Noord-Vietnam. Maar Kissinger
was tevens verantwoordelijk voor
de 800.000 burgerdoden bij bom
bardementen op Cambodja in
1969 en 1970.
In 1994 won Yasser Arafat, voor
zijn rol in de toenadering tussen
Palestijnen en Israël. Maar voor
veel mensen bleef hij een terrorist.
De grootste misser van het Noorse
Nobelcomité is volgens velen het
feit dat dé vredesengel van de
twintigste eeuw, Mahatma Gand
hi, weliswaar een aantal keren
werd voorgedragen, maar de prijs
nooit kreeg, ook niet postuum.
De meest bizarre voordracht was
die van Adolf Hitier door de
Zweedse politicus Erik Brandt, in
1939. Brandt protesteerde daarmee
op zijn eigen cynische wijze tegen
de kandidatuur van de Britse pre
mier Neville Chamberlain, die in
zijn ogen het Tsjechoslowaakse Su-
detenland opofferde aan Duits
land, in een vergeefse poging de
Tweede Wereldoorlog te voorko-
Het zijn Zweedse institu
ten die de Nobelprijzen
voor literatuur, econo
mie, fysiologie of ge
neeskunde en natuur- en schei
kunde toekennen. Alfred Nobel,
chemicus en uitvinder van het dy
namiet, met wiens testament het
jaarlijkse prijzencircus in 1895 be
gon, was immers een Zweed.
Nobel liet 32 miljoen Zweedse kro
nen na. Elk jaar op zijn sterfdag
(10 december) moesten er vijf
naar hem vernoemde prijzen wor
den uitgereikt door een op te rich
ten Nobelstichting, geadviseerd
door deskundigen per vakgebied.
Dus bepaalt de Zweedse Rijks
bank wie op economisch gebied
de hoogste ogen gooit, een prijs
die overigens pas in 1968 is toege
voegd. De Zweedse Academie
kiest wie als dichter of schrijver
wint, het Karolinska Instituut de
besten op het gebied van fysiolo
gie o'f geneeskunde. De Koninklij
ke Academie voor de Wetenschap
pen wijst de schei- en natuurkun
digen aan. De 10 miljoen Zweedse
kronen die aan de prijs verbonden
zijn (tegenwoordig zo'n 1,1 mil
joen euro) mogen zij voor verder
onderzoek in hun vakgebied aan
wenden.
Slechts één Nobelprijs, die voor de
vrede, is in handen van de vijf le
den van een Nóórs Nobelcomité
en wordt derhalve sinds 1901 niet
in Stockholm maar in Oslo uitge
reikt. De vijf leden worden aange
wezen door het parlement van
Noorwegen, het Storting. Dat had
Alfred Nobel in zijn testament be
paald.
De reden daarvoor dateert uit de
tijd dat Zweden en Noorwegen
staatsrechtelijk een 'personele
unie' vormden. Het Zweeds parle
ment was toen verantwoordelijk
voor het gezamenlijke buitenland
se beleid. Het Storting voor het
binnenlandse beleid van alleen
Noorwegen.
Om te voorkomen dat buitenland
se mogendheden zich met de toe
kenning van de Nobelprijs voor de
Vrede gingen bemoeien, werd het
Noorse comité ingesteld. Noorwe
gen kon immers door niemand on
der druk worden gezet en de neu
traliteit van het comité leek daar
mee gewaarborgd.
Leden worden voor zes jaar be
noemd, het aantal prominente po
litici met opzet beperkt. Rege
ringsleden mogen geen lid zijn, en
de posten worden over de grootste
partijen in het Storting verdeeld.
Het comité bestaat momenteel uit
een bisschop, drie oud-politici en
een advocaat. Thorbjorn Jagdland,
voormalig premier en minister
van Buitenlandse Zaken, is voorzit
ter. Met name zijn persoon lag de
laatste jaren onder vuur.
De vredesprijzen zouden volgens
critici te politiek gekleurd zijn. Dit
jaar zouden de Noren zich wei
eens de woede van de Russen op
de hals kunnen halen, stellen inge
wijden. Jagdland is ook secretaris
generaal van de Raad van Europa.
Daar is Rusland ook lid van. Een
Russische winnaar zou benadruk
ken dat de twee petten Jagdland
niet in de weg zitten.
De selectieprocedure gaat gepaard
met de nodige geheimzinnigheid.
Onder anderen parlementsleden,
professoren en oud-commissiele
den dragen kandidaten aan.
Die lijst blijft vijftig jaar geheim.
De commissie maakt uit die lange
lijst een shortlist, die wél open
baar is.
september
De nominatie voor een Nobelprijs
verloopt via voordracht. De Nobelprijs
organisatie nodigt duizenden individuele
wetenschappers en andere betrokkenen
uit om met een voordracht te komen.
f—
1 februari
Sluitingsdatum voor de inzending van
nominaties. Hierna worden de inzendingen
door een groep experts op de diverse
gebieden c.q. disciplines beoordeeld.
De commissies maken een selectie van
de nominaties, waarover de instituten
vervolgens stemmen. Hierna worden
de kandidaten bekend gemaakt.
maart/mei
Nobelprijs commissies
beoordelen het werk van
de kandidaten en stellen
shortlists samen.
juni/augustus
De shortlists worden
beoordeeld door
adviseurs gespecialise'erd
in het vakgebied van de
genomineerden.
begin oktober
Na stemming worden
alle Nobelprijswinnaars
bekendgemaakt.
De beslissing is
definitief en er is geen
beroep mogelijk.
10 december
(sterfdag Nobel) Uitreiking
Nobelprijs voor de Vrede in
de Noorse hoofdstad Oslo.
Andere Nobelprijzen worden
in de Zweedse hoofdstad
Stockholm uitgereikt.
SEPT.
OKT. NOV.
DEC.
JAN.
FEBR.
MAART APRIL
MEI
JUNI JULI
AUG.
SEPT.
OKT.
NOV.
DEC.
2011
2012
