boekenig
Het lijk dat Europa redde
Market Garden zonder spanning
BOEKEN KORT
donderdag 4 oktober 2012
Een collageportret van het
stadsleven. Zadie Smith laat
in NW met aanstekelijk ple
zier en groot literair vernuft
zien hoe je een moderne ro
man hoort te schrijven.
door Dirkjan Arensman
In haar vierde roman, NW,
keert de Britse Zadie Smith
(i975) topografisch gezien te
rug op vertrouwd terrein - de
titelletters staan voor het
noord-westen van Londen dat in
haar panoramische besteller
debuut White Teeth (2000) ook het
decor was. Wat stijl en compositie
betreft, is dit evenwel een com
pleet ander land. Een sprong in
een dappere, nieuwe(re) wereld.
Want, ja, Smiths proza klonk altijd
modern, lyrisch en hip ironisch.
Maar haar literaire wortels bleven
tot nu toé nadrukkelijk traditio
neel: toegankelijke, multiculturele
(familie)verhalen schreef ze, met
zorgvuldig opgebouwde plots en
vol echo's van Charles Dickens en
E.M. Forster.
Zeven jaar na haar laatste 'well-
made novel', On beauty, is vanaf
de eerste pagina duidelijk dat die
oude leermeesters hier resoluut
zijn ingeruild. NW is géén remix
van een klassieke negentiende-
eeuwse roman, maar eerder een
2ie-eeuwse ode aan het modernis
me. Een boek als een uitdagend
collageportret van het moderne
stadsleven, waarin alles, van de
'stream of consciousness'-techniek
van Virginia Woolf tot de vorm
experimenten van James Joyce,
met aanstekelijk plezier nieuw le
ven wordt ingeblazen.
Centraal staan jeugdvriendinnen
Leah Hanwell en Natalie Blake die
samen opgroeiden in dezelfde ar
moedige 'council estate' in Willes
den en zich, inmiddels in de 30, ie
der op hun eigen manier aan hun
milieu lijken te hebben ontwors
teld.
Leah, de vertelster van openingsaf
deling Visitation, werkt na een stu
die filosofie bij een stichting die
fondsen verdeelt onder goede doe
len, als enige blanke in een team
van Afro-Caribische vrouwen die
haar half grappend verwijten dat
zij zo'n zeldzame 'goeie zwarte
Zadie Smith.
foto Harmen de Jong
man' heeft ingepikt: Marcel, een
Franse immigrant van Afrikaanse
afkomst met een baantje als kap
per die vastbesloten is hogerop te
komen.
Een sappelend maar aangenaam
bestaan dat niettemin door een
paar dingen wordt verstoord. Uit
angst voor 'de volgende stap' in
haar relatie blijft Leah stiekem de
pil slikken. Ze wordt pijnlijk met
haar verleden geconfronteerd als
ene Shar, een junkie met wie ze
op school heeft gezeten, aan de
deur verschijnt en haar met een
slappe smoes 30 pond aftroggelt
(Een voorval dat verstrekkende ge
volgen zal hebben.) En dan is er
nog haar stille afgunst op Natalie.
Een succesvolle advocate, ge
trouwd met een Italiaanse bankier
en de trotse bezitster van een Vic
toriaanse villa en twee reclame
spotkinderen, die tegelijk vlakbij
en in een ander universum woont.
Meesterlijke scène: dat chique eten
tje, doorsneden met flarden tafel
conversatie, waar Leah zich schrij
nend niet op haar plaats voelt en
Natalie haar onbedoeld neerbui
gend doodknuffelt als haar eigen
schattige trofeeproletariër.
Later in het boek, als Smith in 185
genummerde snipperhoofdstukjes
haar complete geschiedenis
schetst, blijkt het droomleven van
de gastvrouw, uiteraard, een glos
sy facade.
Tussendoor maak je nog kennis
met beider (ex)buurtgenoot Felix
Cooper, ooit drugsdealer, nu auto
monteur met een stabiele, verstan
dige vriendin. En telkens duikt
ook Nathan Bogle op, de golden
boy van hun middelbare school
die een dakloze, verslaafde hossel
aar werd.
Het klinkt, zo samengevat, hope
loos schematisch. De kloof tussen
(kans)arm en (kans)rijk uitgebeeld
in een galerij van even treurige
winnaars en verliezers en de ploe
teraars er tussen in. En, eerlijk is
eerlijk, de manier waarop deze
vier parallel lopende levens uitein
delijk op elkaar botsen, doet wat
geforceerd en melodramatisch aan.
Maar voor dat moment wekt Za
die Smith haar verknoopte web
van verhalen schitterend tot leven.
Haar dialogen klinken zo realis
tisch dat het voelt alsof je luister
vinkt op straathoeken, in pubs en
in huiskamers. En al die vormen
en stijlen - vignetten, aforistische
(dagboek) aantekeningen,
vraag-antwoordspellen en nog
veel meer - maken dat NW tege
lijk dicht op de huid van de perso
nages blijft én de dynamische ener
gie heeft van het stadsdeel om hen
heen. Een veelzijdige, fascinerende
wereld, indrukwekkend gevangen
in taal.
Q Zadie Smith - NW. Vertaling Jan
de Nijs en Gerda Baardman. Pro
metheus, 19,95 euro
RBZiSN In 1957 klopte Cees
Nooteboom (toen 24) aan bij
weekblad Elsevier met de vraag
of er belangstelling was voor
reisverhalen van zijn hand. Hij
bleek er zo goed in dat hij nu
wereldwijd bekend is als reis-
verhalenschrijver. En nu, ter
wijl Nooteboom inmiddels offi
cieel kandidaat is voor de No
belprijs, verschijnen de reisver
halen in boekvorm. Het waren
er zo veel dat er twee delen ver-,
schijnen. In 'Op reis' staan de
verhalen uit de periode 1957 -
i960. Nooteboom in Suriname,
op het carnaval van Trinidad en
in Miami.
O Cees Nooteboom - Op reis. Alle
verhalen uit Elsevier 1957-1961.
Elsevier, 14,95 euro.
In 'De chemie van tra
nen', de nieuwe roman van
Peter Carey (tweevoudig win
naar Booker Prize), moet Ca
therine Gehrig de plotselinge
dood van haar minnaar zien te
verwerken. Ze was dertien jaar
in het geheim samen met deze
collega. De museumrestaurator
kan bij niemand met haar leed
terecht. Haar baas stuurt haar
naar Duitsland, waar ze een
raadselachtige oude machine
moet restaureren. Dat biedt al
troost, maar ze vindt ook het
dagboek van de maker van de
machine en dat verandert veel.
Q Peter Carey - De chemie van tra
nen. Vertaling Hien Montijn. De
Bezige Bij, 19,90 euro.
S Pf R k A Weer een nieuwe
schrijver uit Italië met een gro
te roman. Van Alberto Garlini
is 'De wet van de haaf versche
nen. Een roman over Stefano,
een jonge neo-fascist die bij
een studentenopstand een com
munist doodt. De leider van de
communisten ziet het, chan
teert hem daarmee en laat Stefa
no aan de andere kant vechten.
Dan wordt hij ook nog eens ver
liefd op de zuster van de jon
gen die hij heeft gedood. Hij
komt in een spiraal van geweld
terecht.
Q Alberto Garlini - De wet van de
haat Vertaling Jan van der Haar.
De Bezige Bij, 23,90 euro.
Q Ben Macintyre - Ope
ratie Mincemeat
Vert. Rob Hartmans
Historisch Nieuws
blad, 19,95 euro
door Mieske van Eek
De werkelijkheid is me
nigmaal verbijsteren
der dan de meest fan
tastische roman. Operatie Min
cemeat van Ben Macintyre is
zo'n waar gebeurd avontuur,
dat het qua spanning en ver
rassing kan opnemen tegen
heel wat verzonnen thrillers.
Een spannend en vaak wat
onsmakelijk verhaal over een
lijk dat volgens Macintyre
voor een beslissende wen
ding zorgde in de Tweede We
reldoorlog. Operatie Mince
meat beschrijft wat er kan ge
beuren als romanschrijvers
en avonturiers het voor het
zeggen krijgen. In 1943 kwam
een groepje mannen met veel
verbeeldingskracht - geheim
agenten en militairen - op
het idee de Duitsers in de
waan te brengen dat de gealli
eerden Sardinië zouden aan
vallen. Dit om een werkelijke
aanval op het strategisch veel
belangrijker Sicilië te verhul
len.
Voor dit bedrog wierven zij
geen militair of spion, maar
het lijk van een zwerver uit
Wales die zelfmoord had ge
pleegd. Hij moest in de buurt
van de Spaanse kust in zee ge
gooid worden met documen
ten op zak die de Duitsers
moesten misleiden.
Macintyre beschrijft nauw
keurig wat er allemaal voor
komt kijken om een al wat be
dorven lijk zo op te tuigen
dat het kon doorgaan voor
een tijdens de dienst veronge
lukte militair. Een meesle
pend relaas, ondanks de wel
erg traag verlopende actie.
Dat de misleiding slaagde,
was meer geluk dan wijsheid,
gezien de vele blunders die
de samenzweerders maakten.
Toch luidde dat lijk de val in
van Mussolini's Italië en de
bevrijding van West-Europa.
door Hans Renders
Jan Blokker - Achter
de laatste brug. Gevan
gen in het land tussen
Arnhem en de Grebbe-
linie, 17 september -
5 mei 1945.
Querido, 19,95 euro
GEVANGEN |N HET LAND TUSSEN
ARNHEM EN DE GREBSEllNIE
'"Si -
Op zondag 17 septem
ber 1944 begon Opera
tie Market Garden,
het geallieerde offensief dat
als doel had de bruggen bij
Nijmegen en Arnhem te vero
veren om zo de verbindings
wegen tussen de Duitse troe
pen in het westen van Neder
land en Duitsland te verbre
ken en een opmars naar Ber
lijn voor te bereiden. Na acht
dagen moesten de Britten en
Amerikanen zich terugtrek
ken. Tussen Arnhem en Rhe-
nen werden zo'n 200.000
mensen uit hun woningen
verdreven. Veel van deze eva
cués hadden ruim vier jaar
eerder hetzelfde meegemaakt,
toen het Nederlandse leger
zich langs de Grebbelinie had
ingegraven. Nu heeft Jan Blok
ker (zoon van) een boek uitge
bracht waarin hij een paar in
woners van Oosterbeek, Rhe-
nen en Spakenburg hun her
inneringen aan de laatste
maanden van de oorlog laat
vertellen.
Blokker toont in 'Achter de
laatste brug' geen ambitie om
een verhaal te maken, laat
staan een spannend of ont
hullend verhaal. Omdat het
boek is gestructureerd langs
de lijnen van elf interviews,
wordt veel herhaald. Boven
dien zitten de citaten vol met
observaties die niets met de
ervaringen van kinderen en
de oorlog te maken hebben.
En wat wil Blokker ons duide
lijk maken met de herinne
ring van Henk van den Brand
uit Lunteren, die een Neder
landse sergeant op zijn fiets
zag vertrekken: 'Hij kwam
niet terug en er werd niets
meer van hem vernomen'.
Was hij overgeplaatst, gedeser
teerd of dood?
Zelden zo'n saai en vooral
overbodig boek gelezen.
