Lekker fietsen, maar wel veilig
3 21 gezoi
donderdag 27 september 2012
Heel verstandig, regelmatig fietsen
voor de broodnodige beweging.
Maar dan moet het wel veilig zijn
op de weg. Daar schort het nogal
eens aan, stelt Berry den Brinker
van de faculteit Bewegingsweten
schappen aan de VU Amsterdam.
door Margaretha Coornstra
Aan de meeste fietsongevallen komt
geen gemotoriseerd voertuig te pas.
Het gevaar schuilt vooral in onover
zichtelijk vormgegeven fietspaden,
stelt wetenschapper Berry den Brinker van
de faculteit Bewegingswetenschappen aan
de VU Amsterdam.
'Tja, wie niet goed kan zien, moet ook maar
niet fietsen', zei een Amsterdamse gemeen
teambtenaar eens tegen hem. Psycholoog
en onderzoeker Den Brinker, zelf slecht
ziend, kan er nog kwaad om worden. „Ten
eerste is het een kwestie van gelijke rechten:
elke gehandicapte met voldoende aanpassin
gen mag zich op de openbare weg begeven.
Bovendien hebben alle fietsers duidelijke
markeringen nodig! Onderzoek wees in
2007 al uit dat slechtzienden gemiddeld niet
vaker enkelvoudige fietsongevallen krijgen
dan mensen met normaal zicht."
Het menselijk oog ziet namelijk alleen in
het midden scherp, legt hij uit: „Vanuit een
hoek van 15 graden ziet iedereen al even
weinig als een slechtziende. Stel, je fietst
langs een leuke winkel en werpt een zijde
lingse blik in de etalage, dan ben je feitelijk
al visueel beperkt"
Daar komt nog iets bij. „Anders dan auto
mobilisten hebben fietsers een minimale
snelheid nodig om overeind te blijven. Wie
veilig wil fietsen, moet dus bijtijds de situa
tie kunnen overzien."
Het is Den Brinker daarom een doorn in
het oog dat bij het ontwerpen van wegen
het uitzicht van de automobilist normge
vend lijkt. „Een weg wordt vanuit het mid
den aangelegd. Langs die weg komen dan
bomen, straatmeubilair, bushaltes enzo
voort. Pas in laatste instantie wordt daar het
fietspad tussendoor aangelegd. De fietsrou
tes kronkelen dus als rivieren om al die ob
stakels heen en de bochten worden vaak
niet gemarkeerd."
Nog een merkwaardig verschil: voor auto
mobilisten zijn de randen van de rijbaan
wit belijnd, zodat je als bestuurder weet
waar de berm begint. Waarom ontbreken
zulke witte randen bij vrijliggende fietspa
den? „Tja, de enige officiële aanbeveling van
Prestigieuze prijs
Dr. Berry den Brinker en drs. ir. Paul Schepers
krijgen op 25 oktober de prestigieuze Liber
ty Mutual Medal van de International Ergono
mics Association, voor meest innovatieve en
invloedrijke bijdrage aan veiligheid en ergono
mie. Aanleiding was hun artikel over invloed
van infrastructuur (trottoirbanden, bochten
et cetera) op enkelvoudige fietsongevallen.
Jaarlijks belanden zo'n 67.000 fietsers op de
spoedeisende hulp, van wie 70 procent na
een enkelvoudig fietsongeval. Schepers en
Den Brinker interviewden patiënten over de
omstandigheden tijdens dat ongeval. Daarna
analyseerden Den Brinker - behalve psycho
loog ook gedreven fotograaf - en Schepers
de locaties met de IDED-methode (Image De
grade Edge Detection), een manier om via
digitaal-fotografische technieken de visuele
knelpunten in fietsroutes op te sporen.
Conclusie: enkelvoudige fietsongevallen han
gen samen met slecht zichtbare obstakels en
bochten. Den Brinker en Schepers bepleiten
daarom witte randmarkeringen en beter op
vallende paaltjes.
CROW - het nationale kennisplatform voor
infrastructuur, verkeer, vervoer en openba
re ruimte - is een witte middenmarkering
op tweerichtingsfietspaden. En dat zijn dan
korte, dunne streepjes, die sneller wegslijten
dan lange strepen."
Bij de eenrichtingsfietspaden ontbreekt
zelfs elke markering. „Fietsstroken langs de
rijweg hebben vaak wel een kleurtje, waar
schijnlijk om de automobilist te waarschu
wen: daar moet je niet wezen! Helaas is ge
kozen voor de kleur rood. Terwijl 8 procent
van de mensen, vooral mannen, kleuren
blind is en moeilijk verschil ziet tussen rood
en groen, tussen fietspad en berm. En in
het donker onderscheidt geen mens nog
kleuren. Net als bij regen, dan weerspiegelt
het natte fietspad de hemel en zie je ook
geen verschillen meer."
Ook paaltjes blijken voor menig fietser een
steen des aanstoots. CROW geeft als richt
lijn dat paaltjes 'goed zichtbaar' moeten zijn
door bijvoorbeeld rode en witte banden.
„Daar houden velen zich niet aan," weet
Den Brinker. „Soms zie je binnen één ge
meente wel vijf soorten paaltjes. Land-
schaps- en stadsarchitecten staan vaak in
tweestrijd tussen esthetiek en functionali
teit. De bekende roodwitte paaltjes zijn té
goed zichtbaar, die vinden ze niet mooi.
Maar een artistiek alternatief werkt dan
weer averechts. Zo is in Apeldoorn de bin
nenstad opnieuw ingericht met roestvrijsta
len. paaltjes. Die weerspiegelen kleuren van
de omgeving, dus je ziet ze nog steeds niet."
Pas nog ondervond Den Brinker de gevol
gen van een disfunctioneel vormgegeven
fietspad: „Lichtroze van kleur, moeilijk te
onderscheiden van de stoep ernaast. Het
stoepbandje ertussen had dezelfde kleur als
de stoeptegels. In een flauwe bocht raakt
'Vallen ligt vaak helemaal niet
aan de mensen zelf, maar aan
een onoverzichtelijke situatie'
mijn voorwiel de stoeprand en ik maak een
enorme zwieper, vlak voor een restaurant.
Opmerkelijk vond ik dat de restauranthou
der naar buiten kwam en riep: 'Nou, u bent
niet de enige vandaag, dit is al de vijfde of
zesde.keer!' Ik bedoel maar: mensen zouden
zich niet zo moeten schamen als ze vallen.
Vaak ligt het helemaal niet aan henzelf,
maar aan een onoverzichtelijke situatie".
Op enkele plekken in Nederland zijn de
fietspaden al wel visueel toegankelijker ge
maakt. Gebeuren daar nu ook minder enkel
voudige fietsongevallen? „Dat is moeilijk te
meten. Want zo'n enkelvoudig fietsongeval,
zonder andere betrokkenen, wordt nooit ge
meld bij de politie."
Sinds juni 2012 is Den Brinker betrokken bij
Blijf Veilig Mobiel, een project om de ver
keersveiligheid van senioren te verbeteren.
„Daar worden vrijwilligers opgeleid om bij
lokale overheden aan te kloppen en hen te
overtuigen dat fietsroutes visueel toeganke
lijker moeten worden. Want eigenlijk zijn
de wegbeheerders verantwoordelijk voor ge
leden schade ten gevolge van een slecht weg-
ontwerp. Maar ja, daar hoort dan ook weer
een gecoördineerde actie bij. En de gemid
delde ambtenaar is een mannelijke, gezon
de automobilist van 30 tot 50 jaar oud",
voegt Den Brinker daar lachend aan toe.
Dit jaar bracht Blijf Veilig Mobiel nieuwe
brochures uit, met veiliger fietsroutes voor
senioren. „Ook daarin was eerst alleen spra
ke van aanrijdingen met gemotoriseerd ver
keer, dus niet van enkelvoudige fietsongeval
len. Maar inmiddels hebben ze mij op
dracht gegeven die tekst aan te vullen met
bevindingen uit mijn onderzoek."
Senioren zijn een belangrijke doelgroep, be
nadrukt Den Brinker. Want daar komen er
steeds meer van. „Mijn collega en mede-on
derzoeker Paul Schepers is werkzaam bij
Rijkswaterstaat en heeft daarover pas een ar
tikel gepubliceerd. Kort samengevat: wan
neer we minder autorijden en meer fietsen,
neemt het aantal auto-ongevallen niet af.
Maar het aantal fietsongevallen neemt wel
toe! Genoeg reden dus voor gemeenten en
provincies om aan de slag te gaan."
www.blijfveiligmobiel.nl
reageren?
gezondheid@wegener.nl
Aan de veiligheid voor fietsers mankeert in Nederland nog wel het een en ander.
foto Lex van Lieshout/ANP
