eer, goede
keizer
Het Rome van
spectrum 4
Zaterdag 15 september 2012
door Johan Bosveld
M" arcus Aurelius was een kei-
Ie zer over w'e door zijn tijd-
i f5 genoten al veel werd ge-
g schreven. Maar hij schreef
saga*, y J&L, zelf ook, over zijn gedach
ten en over zijn tijd. Het portret dat Anton
van Hooff schetst in zijn boek Marais Aure
lius. De keizer-jïlosoof is daarom vooral ook
een boeiend beeld van Marcus' tijd.
Marcus Aurelius leefde van 121-180 na
Christus. Omdat hij niet als een vergodde
lijkte keizer boven zijn volk wilde staan, is
zijn levensverhaal het verhaal van Europa
en Azië, zoals die in de tweede eeuw be
stonden. Van Hooff beschrijft een tijd
waarin meer gebeurde dan oorlogen aan
de randen van het rijk. Zo was er de niet te
stuiten opkomst van dat rare geloof, het
christendom.
Het was ook een periode waarin, volgens
Van Hoof, mensen zich voor het eerst in
de geschiedenis niet meer leken te scha
men voor hun emoties. Zelfs de keizer
maakte geen geheim van zijn gevoelens.
Hoewel dat laatste, als het om Marcus gaat,
moet worden gerelativeerd. Want zijn le
vensfilosofie was sterk beïnvloed door het
stoïcisme, de overtuiging van de onvermij
delijkheid der gebeurtenissen.
Marcus was een 'gestudeerd' iemand en
kreeg de bijnaam keizer-filosoof Op de
honderden bustes die van hem werden ge
maakt, staat hij vrijwel altijd afgebeeld met
een 'filosofenbaard', als symbool van zijn
intellectuele en hoogstaande persoonlijk
heid. Marcus ging de geschiedenis in als
een van de 'goede keizers', daarmee verwij
zend naar de milde oordelen, weloverwo
gen beslissingen en matige levensstijl van
deze categorie heersers. In tegenstelling tot
tirannen als Claudius en Nero hield hij
niet van gladiatorengevechten. Die woon
de hij dan ook vaak lezend bij.
Marcus' gedachten vormen nog altijd een
inspiratiebron. De voormalige Amerikaan
se president Bill Clinton zegt Marcus' Over
peinzingen regelmatig te herlezen. Dat is
dan ook een uniek werk in de wereldlitera
tuur; nooit eerder maakte een heerser an
deren op zo'n persoonlijke manier deelge
noot van zijn gedachten. De moderne le
zer kan dankzij Marcus' Overpeinzingen le
zen hoe de keizer het stoïcisme in praktijk
bracht Voor Marcus was elke gebeurtenis
Marcus Aurelius is voor
historicus Anton van
Hooff meer dan de
zoveelste keizer in het
Romeinse rijk. Zijn
beschrijving van Marcus'
leven is vooral een beeld
van het keizerrijk in de
tweede eeuw.
gen. Zij accepteerden de gruwelijke martel
dood die hen wachtte als ze hun geloof
niet zouden afzweren. Maar volgens Mar
cus had die gelatenheid niets te maken
met stoïcisme. De keizer toonde dan ook
weinig begrip voor de eigenaardige volge
lingen van de nieuwe religie. Van Hooff:
„Dat zij maar één onzichtbare god vereer
den die zijn zoon had laten kruisigen, was
tot daar aan toe: er werden wel meer
vreemde dingen geloofd. Maar hun arro
gante exclusiviteit wekte argwaan en vij
andschap'.
Christenen werden trouwens al ruim vóór
Marcus' heerschappij vervolgd. Ten tijde
van Nero (37-68 na Christus) werd elke
ramp die de Romeinen trof in hun schoe
nen geschoven en Jezus' volgelingen ein
digden massaal voor de leeuwen. Hoewel
sommige latere keizers iets toleranter wa
ren, had Marcus weinig mededogen. De
keizer interesseerde zich nauwelijks voor
het in zijn ogen malle geloof, maar hij was
wel consequent in het toepassen van de
wet: wie het geloof in slechts één God niet
afwees, moest dat bekopen met de dood.
De halsstarrigheid waarmee christenen
aan hun geloof, en dus hun doodvonnis,
vasthielden, vervulde Marcus met ergernis.
Hij vond hen aanstellers, maar ook waan
zinnige zelfmoordenaars. Weliswaar rustte
op zelfmoord geen taboe, maar dan moest
er wel sprake zijn van de 'bekroning van
een afgerond leven'. De christenen toon-
den in zijn ogen slechts een verbijsterende
blijk van levensverachting. Toen Marcus
aan het eind van zijn leven ernstig ziek
werd, beschouwde hij zijn leven als afge
rond en bespoedigde hij het einde door te
vasten.
Na zijn dood begonnen de scheuren in het
Romeinse rijk groter en dieper te worden.
Zijn incompetente zoon Commodus kon
het verval niet keren. Wellicht daarom
werd Marcus geboekstaafd als een van de
beste keizers in de geschiedenis. Van
Hooff relativeert dat beeld. Het gewicht
van Marcus' persoonlijke, beleid moet niet
worden overschat, aldus de auteur. 'Het
grootste deel van het rijk werd niet geraakt
door het gedoe in Rome', hoewel Marcus
Aurelius de problemen in zijn rijk wel
doeltreffend aanpakte. Hij was een goede
staatsman én een voortreffelijk militair lei
der. Daarmee wordt zijn bete
kenis in de Romeinse geschie
denis echter niet belangrijker
dan die van veel andere kei
zers. De keizer-filosoof Marcus
Aurelius heeft zijn imago voor
al te danken aan de haast per
fecte wijze waarop hij de rol
van goede keizer speelde, al
dus Van Hooff.
Anton van Hooff - Marcus Aure
lius. De keizer-filosoof. Uitgeverij
Ambo, 22,95 euro.
reageren?
spectrum@wegener.nl
onvermijdelijk en moest je die onver
stoord en zonder klagen dragen. Dat is
niet hetzelfde als fatalisme, want de stoï
cijn weet dat hij wel degelijk invloed kan
uitoefenen op de loop der dingen.
Marcus Aurelius was dus een serieuze kei
zer. Als kind werd hem al ingepeperd dat
hij als toekomstig keizer bijzonder was. Hij
was er daarom van overtuigd dat zijn ver
antwoordelijkheden niet samengingen
met pleziertjes of zelfverheerlijking.
De absurde mateloosheid van Caligula en
Nero was hem vreemd, mede dankzij lera
ren die hem van jongs af verre hielden van
frivoliteiten. In plaats daarvan studeerde
hij en voerde hij een intensieve briefwisse
ling met zijn leermeester Fronto. Mede
dankzij die bewaard gebleven correspon
dentie weet Van Hooff zo'n boeiend beeld
te schetsen van Marcus' tijd.
Toen hij eenmaal keizer was, bleef Marcus
het stoïcisme trouw. Wat niet wil zeggen
dat hij veel tijd had voor fdosofische be
spiegelingen. Het besturen van het Ro
meinse rijk slokte vrijwel al zijn aandacht
en tijd op. Temeer omdat Marcus de rijks
delen geregeld bezocht. Daarbij schuwde
hij het oorlogsfront niet, hij ging zijn legio
nairs - die hij aansprak met 'medesolda
ten' - voor in dé strijd.
Marcus toonde zich als 'echte veldheer één
Fragment van een bronzen
portret van Marcus Aurelius.
foto Louvre Museum Parijs
met de troep', aldus Van Hooff In de strijd
toonde Marcus zich een leerling van Julius
Caesar. Net als zijn voorganger vond hij
wraak zinloos. Toen hem het hoofd van de
opstandige Avidius werd aangeboden, liet
Marcus het netjes begraven. Hetzelfde
deed Caesar met het hoofd van zijn rivaal
Pompeius.
Sommige historici omschrijven de eeuw
van Marcus Aurelius als een
waarin weinig gebeurde.
Het is maar wat je weinig
noemt: er waren oorlogen,
revoluties en natuurrampen
en het rijk werd geconfron
teerd met een vernietigende
pestepidemie. Volgens Van
Hooff aanvaardde Marcus al
le tegenslagen met 'gelaten
heid'.
Het is niet dezelfde gelaten
heid waarmee volgens Van
Hooff de eerste christenen
zich ten tijde van Marcus
neerlegden bij Gods ondoor
grondelijke wilsbeschikkin
