'Zelfs Zwitserland
kan niet uit en
zonder de EU'
41 europa
woensdag 12 september 2012
Europa had ooit een meeslepend verhaal dat weinig toelichting nodig had:
nie wieder Krieg. Europese eenheid stond voor onderlinge verwevenheid,
bestrijding van nationalisme en voorkomen van oorlog. Nieuwe landen traden
toe en het verhaal vervaagde. Voor het grote publiek is het Europa als
vredesproject inmiddels uitgewerkt. „Het nieuwe verhaal is rationeel; één
van het beschermen van belangen en waarden", zegt staatssecretaris Ben Knapen
(Europese Zaken). „Lang niet zo spannend als het emotionele 'nooit meer
oorlog', wel minstens net zo belangrijk."
door Jeffrey Kutterink
We'll run wild oh, we'll
be glowing in the
dark", galmt het van
het Haagse Malieveld.
Van de soundcheck
van Coldplay is in het tegenover gelegen
ministerie van Buitenlandse Zaken weinig
te horen. De emotionele woorden uit het
ietwat donkere nummer Charlie Brown
gaan staatssecretaris Ben Knapen dan ook
voorbij. Op de dag van het gesprek is het
nog een kleine week tot aan de Tweede Ka
merverkiezingen. Hij stelt vast dat het ver
haal over 'de zin' van Europa zijn emotio
nele lading is kwijtgeraakt.
„De suggestie dat Europa alleen voordelen
biedt is onzin, net als de bewering dat alles
wat uit Brussel komt waardeloos is", be
gint Knapen passioneel. „Mensen van vroe
gere generaties hebben drama's meege
maakt. Oorlog. Dat willen we niet meer.
Europa heeft een cruciale rol in de veilig
heid gespeeld. Maar mensen hebben geen
drama's meegemaakt door de opkomst
van China. Het beschermen van normen
en waarden en het vormen van een macht
tegenover andere machten is waar het
nieuwe Europa over gaat."
Op de dag dat Nederland naar de stembus
gaat en voor een deel zijn stem laat bepa
len door de mening over 'Brussel', breekt
Knapen in Middelburg een lans voor Euro
pa. De tegenstelling tussen eurohaters en
eurofielen vindt hij 'achterhaald' en 'irrele
vant'. Resoluut: „Er is voor ons geen ontko
men aan Europa. Zelfs Zwitserland zit met
huid en haar in de Europese Unie. Ze be
taalt een stevige prijs voor de relatie met
de euro en neemt alle richtlijnen van Brus
sel over. Waarom? Anders kan zelfs het op
zichzelf gerichte Zwitserland niet functio
neren."
Sommige politici willen kiezers anders
doen geloven. „Europa brengt ons voorde
len, maar is ook geen walhalla. Iemand die
acuut last heeft van Europa - zeg een
vrachtwagenchauffeur die zijn baan kwijt
raakt aan iemand uit Polen - heeft een ge
zicht. En je denkt: 'dat is een goedwillende
jongen, dat is sneu'. En dat is het. Klaar uit
Ik vind dat we in Den Haag niet zo arro
gant moeten zijn om dat niet sneu te vin
den. Alleen, dat neemt de noodzaak van
een sterk Europa niet weg. De reden waar
om is een rationeel verhaal, zonder emotio
nele lading."
Het verhaal van 'nooit meer oorlog' was
aansprekend, emotioneel. Maar het is uitge
werkt, stelt Knapen vast. „De bescherming
die Europa ons heden ten dage biedt, is
een macro-economisch verhaal. Eén van
normen, waarden en belangen die moeten
worden verdedigd in een wereld met snel
opkomende machten. Dat verhaal is niet
spannend. Voorbeeld: als die vrachtwa
genchauffeur zijn baan verliest omdat ie
mand uit Polen dat gaat doen, dan zorgen
we in Nederland dat hij een fatsoenlijke
uitkering krijgt of wordt om- of bijge
schoold. Ook zorgen we ervoor dat de ei
sen die aan chauffeurs worden gesteld in
Europa hetzelfde zijn."
Over het verhaal van het hedendaagse Eu
ropa hield Knapen onlangs een gloedvol
betoog tijdens de Montesquieu-lezing.
Daarin zei hij: „Wie eens op de wereld
rondkijkt zal zien dat de Europese Unie
wezenlijk verschilt met andere plekken.
Mensen staan er veelal niet bij stil."
Knapen noemt een reeks voorbeelden die
volgens hem het verhaal van de heden
daagse Unie illustreren. Voor de EU is het
bijvoorbeeld onaanvaardbaar om groepen
uit te sluiten op grond van sociaal-econo
mische of culturele omstandigheden, af
komst of religie. Europa accepteert niet de
reusachtige verschillen tussen rijk en arm
zoals in Amerika. Europa huldigt het begin
sel van de verzorgingsstaat. Ook al is die
volgens Knapen grondig aan sanering en
verbouwing toe, niemand zal pleiten voor
afschaffing. Waarden als democratie en
mensenrechten zijn deel van Europa ge
worden. Zonder Europees gewicht begint
de EU tegen autoritaire buren niets. En als
een verenigd Europa de import van een
vervuilende auto uit India verbiedt, zal de
fabrikant een schonere versie verzinnen.
Het verhaal over 'Europa nieuwe stijl' is veel
omvattend, vager en minder grijpbaar.
„Het is niet makkelijk om een meeslepend
invoelbaar verhaal te vertellen over de op
telsom. Eindeloos hoor je: we moeten het
nog beter uitleggen. Mijn stelling is: we
moeten accepteren dat die nieuwe urgen
tie van Europa een verstandelijker verhaal
is dan de emotie van een oorlog."
Hoe is Europa dan dichterbij te brengen?
„Mensen moeten het over Europa hebben,
was één van de lessen van het grondwette
lijk referendum. Dat is voor meer dan too
procent geslaagd. Als je je nooit met het
onderwerp bezighoudt, je baan kwijtraakt
en iemand hoort roepen dat 'we uit de Eu
ropese Unie kunnen stappen omdat Zwit
serland dat ook doet', geef je hem groot ge
lijk. Naarmate we erover discussiëren, be
grijpen mensen dat het niet kan. Zelfs
Zwitserland kan niet uit en zonder de EU.
Democratie is ook education permanente.
Uiteindelijk moeten mensen die zich be
dreigd voelen door Europa erop kunnen
vertrouwen dat de samenleving hen niet
in de steek laat. Dat is iets anders dan sug
gereren dat alles bij het oude kan blijven.
Want dat kan niet."
Veel Zeeuwen ervaren Europa als last, bij
voorbeeld als het gaat om de Westerschelde.
„Europese richtlijnen, zoals de Habitat-
