13
Voorspellingen zijn 'speculatief
Misschien dat de poolkap al wel veel eerder ijsvrij is geweest.
Wat er nu gebeurt hoeft helemaal niet uniek te zijn.'
wetenschapsjournalist Marcel Crok
zaterdag 8 september 2012
door Foikerfc van der Meer
H
et Noordpoolijs
smelt veel sneller
dan wetenschap
pers tot kort gele
den voor mogelijk
hielden. Weer
man Reinier van den Berg (foto) is
er niet gerust op: „We moeten ons
absoluut zorgen maken, want de
ontwikkelingen gaan ontzettend
snel, of het nu nog drie of tien
jaar duurt. Het lijkt er al een
tijdje op dat de werke
lijkheid sneller gaat
dan het worst-
casescenario
van onze
bereke
ningsmethodes." Van den Berg
toont zich een activist. Het is in
zijn ogen de hoogste tijd om de
problemen onder ogen te zien.
„Jongens, kom op! Laten we nu
eens wakker worden en onze ver
antwoordelijkheid nemen."
De voorspellingen van de meteoro
loog volgen op het nieuws dat er
deze zomer een recordhoeveelheid
Noordpoolijs is gesmolten. Nooit
eerder sinds het begin van de me
tingen was het ijsoppervlak van de
pool zo ldein. Maar Van den Berg
baseert zijn voorspelling niet al
leen daarop. Ook de versnellende
volumeafname aan zee-ijs speelt
een rol. Dat komt doordat steeds
meer oud, dik ijs, dat tot voor kort
iedere winter nog aangroeide,
smelt. In de wintermaanden groeit
het ijs welliswaar nog altijd snel
aan. Maar dat nieuwe ijs is slechts
relatief dun en in de warme zomer
maanden smelt het weer even
hard weg.
Het totale volume aan zee-ijs is
daardoor in de afgelopen dertig
jaar met maar liefst 75 procent afge
nomen. Met name in de laatste
vijfjaar gaat het heel snel bergaf
waarts met het poolijs. Het VN-kli-
maatrapport uit 2007 werd door
critici nog naar het rijk der fabelen
verwezen vanwege de in hun ogen
onnodig zorgwekkende cijfers.
Maar inmiddels lijken ze door de
metingen van de laatste jaren als
te voorzichtig en deels ingehaald
door de werkelijkheid, alsnog de
prullenbak in te kunnen.
Van den Berg maakt zich dan ook
grote zorgen. Niet alleen doemt er
voor de lokale ijsberen en Eski
mo's een levensgroot probleem op
bij afwezigheid van het ijs, maar
ook voor het weer in Nederland
heeft het zeer waarschijnlijk
grote gevolgen.
Een van de bepalende fac
toren voor het weer in
Europa, Azië en
Noord-Amerika is
de westelijke wind, ook wel straal
stroom genoemd. Die ontstaat
door het temperatuurverschil tus
sen de (sub) tropen en de Noord
pool. „Hoe groter de temperatuur
verschillen tussen de pool en de
evenaar, hoe harder deze wind in
een rechte lijn van west naar oost
waait", vertelt de meteoroloog.
Maar: „Neemt het temperatuurver
schil af, dan zal de wind de nei
ging krijgen langzamer te waaien
en te gaan slingeren. Je kunt het
vergelijken met een rivier, die
hard stroomt in de bergen, waar
het stijl naar beneden gaat, maar
gaat meanderen zodra ze in laag
land komt. Het gevolg van dit slin
geren is dat er honderden kilome
ters brede 'lussen' in de baan van
de wind ontstaan, waarin ruimte
is voor hoge- en lagedrukgebie-
'Ik vind dat we goed voor
de aarde moeten zorgen.
We zijn rentmeesters'
den, die langdurig op hun plaats
blijven en voor lange tijd het weer
bepalen."
Volgens Van den Berg is dit de re
den van de koude Europese win
ter van 2010, waarin meerdere ho
ge- en lagedrukgebieden lange tijd
boven het continent lagen. Maar
ook de hete zomer van 20O3 en de
droogteperiode van vorig najaar
passen in dat beeld.
„Het was eerst een theorie, maar
die zien we nu terug in de waarne
mingen. Kijk naar de Verenigde
Staten, waar deze zomer het'ene
na het andere droogterecord sneu
velt." In grote lijnen kun je zeggen
dat het gematigde weer dat wij
kennen; beetje zon, beetje regen,
beetje sneeuw, hierdoor onvoor
spelbaarder en grilliger wordt.
Die onvoorspelbaarheid met regel
matig terugkerende hitteperioden,
overstromingen en extreme kou,
daarin zit de crux van het pro
bleem. Want landbouwgewassen
houden, evenmin als landbou
wers, van onvoorspelbaar weer.
Op dit moment is de oogst in een
groot deel van de Verenigde Staten
aan het mislukken. Dat heeft on
vermijdelijk gevolgen voor de prijs
die er deze winter wereldwijd zal
moeten worden neergeteld voor
een halfje bruin of een pak pasta.
Hoe actueel wil je het klimaatpro
bleem hebben?
Maar er is nog een fors probleem
dat Van den Berg wil aankaarten:
Groenland. Het reusachtige eiland
is nu nog vrijwel volledig bedekt
met een kilometers dikke ijskap.
Tot nu toe wordt die ijsmassa om
ringd door de bevroren zeeën van
het Arctisch gebied. Maar met de
huidige zomertemperaturen is dat
nog maar van korte duur. Dat
heeft volgens de meteoroloog on
vermijdelijk gevolgen voor de
Groenlandse ijskap.
„Het smelten van de Groenlandse
ijskap zou best eens sneller kun
nen gaan dan menigeen denkt Als
het smeltproces rond de Noord
pool doorzet, dan zal waarschijn
lijk ook de Groenlandse ijskap de
komende tientallen jaren sneller
ijs in de oceaan dumpen. Dat
heeft wel degelijk gevolgen voor
de zeespiegelstijging."
Die gevolgen kunnen nog deze
eeuw zeer groot zijn. Dan hebben
we het volgens recente onderzoe
ken niet over een decimeter meer
of minder, maar over bijna ander
halve meter zeespiegelstijging voor
het jaar 2100.
Van den Berg snapt niet waarom
het hele klimaatprobleem in het
vaderlandse verkiezingsdebat to
taal afwezig is.
„Het verbaast mij dat hier zo wei
nig over gesproken wordt in de
huidige verkiezingsstrijd. Juist
voor Nederland is dit een belang
rijk issue." Want niet alleen gaat
het over ons voedsel, maar ook
over ons land, stelt Van den Berg.
„Hoe willen we de Randstad in de
komende eeuw vormgeven? Wil
len we die houden zoals die nu is,
of houden we er rekening mee dat
we delen van die Randstad de ko
mende honderd jaar zullen moe
ten opgeven? Daar hoor je nooit ie
mand over, maar het is geen bizar
re gedachte met die anderhalve
meter zeespiegelstijging in het ach
terhoofd." Of de Noordpool werke
lijk ijsvrij is voor het volgend
EK-voetbal? Het antwoord op die
vraag blijft voorlopig nog in neve
len gehuld. Van den Berg noemt
dit het worstcasescenario en bo
vendien een proces waar we nu
geen invloed meer op kunnen uit
oefenen. „Wel kunnen we onze
economie op een andere manier
inrichten. Waarom moeten we uit
gaan van een eeuwigdurende groei
van onze economie om uit de hui
dige financiële problemen te ko
men? Je kunt toch op je vingers na
tellen dat het elk jaar verder opma
ken van natuurlijke hulpbronnen
op een gegeven moment op
houdt? Laten we daarom naden
ken over een groene economie,
het gebruiken van hernieuwbare
energiebronnen, schone auto's en
industrie. Ik vind dat wij mensen
goed voor deze aarde moeten zor
gen. We zijn rentmeesters, zoge
zegd."
Een utopisch vergezicht temidden
van een verkiezingsdebat over kor-
tetermijnpolitiek? „Misschien,
maar wat is er mis met nadenken
over een schone wereld? Een we
reld waarin de lucht schoon is,
waarin weer ruimte is voor de na
tuur, waarin het niet meer alleen
gaat om welvaart, maar om wel
zijn?"
zie onze website:binnenland
Foto-slider: vergelijk de Noordpool
in 1980 met de situatie nu
Wetenschapsjournalist
en (gematigd) klimaat
scepticus Marcel Crok
vindt het nog lang geen
uitgemaakte zaak dat
het tempo van het
smeltende poolijs
uniek in de
historie is.
007 4,2 6,5 2010 4,8 4,4 2012 <3,9 <4,0
bronnen o.a. Cryosphere Today, Piomas, Osisaf
a, er is een record, zegt ook
I Crok. Nog nooit was de hoe-
I veelheid zeeijs rond de Noord-
I pool zo klein. „Maar wat is
nooit?", stelt hij de tegen
vraag. „Immers, pas vanaf 1980
zijn we met satellieten structureel
opnames gaan maken van het
poolijs. Van de periode voor 1980
weten we veel minder. Er zijn aan
wijzingen dat de Noordpool
10.000 jaar geleden zomers gere
geld ijsvrij was. Wat er nu gebeurt
hoeft helemaal niet uniek te zijn."
Crok wijst er ook op dat meer re
centelijk opwarming en afkoeling
van de aarde zich afwisselen in
periodes van zo'n dertig jaar. Zo
was er tussen 1910 en 1940 sprake
van een stijgende temperatuur,
tussen 1940 en 1970 van dalende
temperatuur en ging vanaf 1970 de
temperatuurslijn weer omhoog.
„Hoezeer smolt het zeeijs op de
Noordpool rond 1940? Misschien
was er rond 1940 inderdaad meer
ijs dan nu, maar heel zeker weten
we dat niet omdat de data van
toen minder gedetailleerd zijn."
Crok vindt daarnaast, dat het smel
ten van het poolijs door klimaat
alarmisten te snel wordt gekop
peld aan de uitstoot van CO,. Voor
Crok staat die link nog helemaal
niet vast. „Ik sluit niet uit dat het
daarmee te maken heeft, maar af
doende bewijs ervoor is er niet",
aldus de wetenschapsjournalist.
Het kan volgens hem heel goed zo
zijn dat de komende klimaatperio
de van dertig jaar een afkoeling te
zien geeft. „Het zijn cyclische be
wegingen, waarin de Noord-Atlan
tische Oceaan weer kouder wordt
en het ijs op de poolkap zich mo
gelijk kan herstellen."
Over het zwartste scenario van
Van den Berg ('binnen drie jaar
geen ijs meer op de poolkap')
haalt Crok zijn schouders op. „In
de literatuur zijn er tientallen voor
spellingen gedaan, die variëren
van dit jaar tot over drie jaar, tot
over vijftien jaar of zelfs tot 2100.
Over drie jaar weten we of Reinier
van den Berg gelijk had."
De koppeling die de weerman legt
tussen het smeltproces en weersex-
tremen in Europa en de VS is vol
gens Crok 'uitermate speculatief.
„Laat Van den Berg dat maar eens
wetenschappelijk onderbouwen."
