paradijsjes
voor hun
ii spectrum
De volkstuintjes zijn
een erfenis uit de
communistische tijd
h
Zaterdag 1 september 2012
Polen vrezen
Elke zomer trekken miljoenen Polen uit de
stad naar een buitenverblijf. Wie het kan
betalen, bezit een eigen dzialka. Minder
vermogende Polen genieten in een
volkstuintje. Maar een gerechtelijke
uitspraak dreigt een einde te maken aan dit
populaire overblijfsel van het communisme.
tekst en beeld Michiel van Blommestein
van de Universiteit van Warschau onlangs
op de Poolse radio. „In die tijd waren er
voedseltekorten en in de tuintjes konden
arbeiders tenminste nog groenten kwe
ken." Maar intussen zijn de tuintjes vol
gens de antropoloog uitgegroeid tot een le
vensstijl. De buitencultuur zit sterk gebak
ken in de Poolse identiteit en die cultuur is
in de steden een schaars goed. Lodynski:
„Mijn vrouw en ik wonen op 35 vierkante
meter."
Het beheer van de volkstuintjes ligt bij de
Poolse Vereniging van Volkstuingebrui
kers (PZD). Hoewel geen eigenaar van de
grond, heeft de PZD volgens de wet vrij
wel volledige zeggenschap over de tuin
tjes. De eigenaren van de grond zijn meest
al de gemeenten. Die zijn volgens de wet
verantwoording verschuldigd aan de PZD
zonder dat daar een vergoeding tegenover
staat Formeel kan iedereen zich aanmel
den voor een tuintje, maar in de praktijk
heeft iemand alleen een kans als hij weet
hoe het 'systeem' werkt. Zo weegt de voor
keur van de vorige gebruikers zwaar, waar
door kinderen de tuintjes meestal 'erven'.
Daarnaast is er een levendige handel in de
rechten op de tuintjes.
Veel van de volkstuincomplexen liggen
dichtbij of zelfs in het centrum van de
stad. In Warschau ligt een dergelijk terrein
zelfs midden in de stad, tussen de hyper
moderne kantoorgebouwen in. Tegenstan
ders noemen het systeem niet alleen pro
vinciaals, maar vinden het ook onrecht
vaardig dat een ondemocratische vereni
ging er de volledige zeggenschap over
heeft. Daarnaast ergert het de gemeenten
dat ze de grond niet voor commerciële
doeleinden kunnen aanwenden. Waar
door ze vrezen broodnodige inkomsten
mis te lopen. Toch koos de politiek, van
links tot rechts, er voor het systeem met
een wet in stand te houden.
De wet bestaat nog maar sinds 2005, aldus
Anna Sobaczewska, hoogleraar constitutio
neel recht aan de Universiteit van Lodz.
„Maar de wet is dusdanig weinig aange
past dat je nu kunt spreken van een erfe
nis uit de communistische tijd. Daardoor
biedt de wet een grote groep mensen ech
ter wel zekerheid."
Die zekerheid wankelt sinds de oud-voor
zitter van de Poolse Hoge Raad een klacht
indiende bij het Constitutionele Hof. Vol
gens hem strookt de Wet Volkstuintjes
voor Gezinnen niet met de grondwet, die
gelijke behandeling en respect voor eikaars
bezit voorschrijft. Het hof gaf hem groten
deels gelijk, tot afschuw van de volkstuin
houders.
De liefde van de volkstuinders voor hun
eigen vereniging is niet bijster groot. De
PZD, die begin jaren tachtig werd opge
richt, straalt nog steeds de bureaucratie uit
die de Polen zich herinneren uit de com
munistische tijd. PZD-voorzitter Euge-
niusz Kondracki zwaait vanaf het begin de
scepter en bestuurt de PZD als een per
soonlijk koninkrijkje.
„Ik heb geen idee wat ze voor ons doen",
zegt Lodynski. „Ze staan boven de wet
lijkt het wel." Op internetfora is de afkeer
nog veel sterker. Er worden zelfs vergelij
kingen gemaakt met kolchozen - de collec
tieve boerderijen in de voormalige Sov
jet-Unie. Maar sympathiek of niet, de
volkstuinhouders voelen zich wel door de
PZD beschermd. „Ik moet helemaal niets
hebben van het communisme", zegt Lo
dynski. „Maar het systeem van de volkstui
nen is goed geregeld, juist voor mensen
die het nodig hebben."
Het vertrouwen in de toekomst is door de
uitspraak van het Constitutionele Hof
deels weg. De gebruikers vrezen enorme
verhogingen van de pacht, vooral in de gro
te steden waar 38.000 hectare aan volks
tuintjes liggen. Voor de tuintjes in War
schau en Wroclaw, die op de duurste plek
ken liggen, worden al bedragen genoemd
van 5000 euro of meer per jaar.
Lodynski, die samen met zijn vrouw rond
moet komen van een pensioen van omge
rekend 650 euro per maand, blijft echter
optimistisch. Zijn tuintje ligt niet in een
stadscentrum en de aanwezigheid van een
groot ontwateringskanaal bemoeilijkt even
tuele grootschalige bouw. „Ik wil hier best
meer voor betalen, maar het moet wel op
te brengen zijn. Ze mogen ons het tuintje
niet afpakken."
Intussen speelt de PZD graag in op de
angst van de volkstuinders en schuwt geen
middel om haar leden op te zetten tegen
de gerechtelijke uitspraak. In een reactie
bracht de PZD het verhaal de wereld in
dat een expert die door het hof was geraad
pleegd, is veroordeeld voor geweldpleging
tegen een bejaarde vrouw. En in een brief
aan de Europese koepelvereniging van
volkstuinbeheerders schrijft de PZD dat de
rechters in Polen 'economisch liberaal
vooringenomen' zijn.
In volkstuinencomplex Albalen hangen
posters die oproepen tot actie. De plakka
ten waarschuwen voor forse huurverhogin
gen en zelfs onteigening. Projectontwikke
laars zouden volgens de actieposters hun
oog hebben laten vallen op de terreinen in
en nabij de stadscentra. 'Volkstuintjeshou-
ders, laten we samen optrekken en opko
men voor de groene republiek!' luidt de op
roep op de posters.
Hoewel de meeste gebruikers niet denken
dat het zover komt, zijn ze wel huiverig
voor wat de gemeente zal doen. „In het
verleden wilden de gemeenten deze terrei
nen helemaal niet", zegt Roman Kazmierc-
zak (78), net als Lodynski gepensioneerd.
„Hier werd bijvoorbeeld bouwafval ge
stort. Eerst laten ze ons hier puinruimen
en iets moois opbouwen, en nu willen ze
ons er voor laten betalen."
De politiek reageert huiverig op de zaak.
Bejaarden, die hun ziel en zaligheid in de
stukjes grond hebben gestoken, mogen
niet de dupe worden, lijkt de algemene op
vatting. Maar dat gaat volgens hoogleraar
Sobaczewska niet eenvoudig worden. In
ieder geval moet volgens haar de monopo
liepositie en de structuur van de PZD wor
den ontmanteld. Maar die structuur lijkt
erg op die van de gemeenschap", verzucht
ze. „Dus het is alsof je het hele politieke
systeem overhoop gooit, op kleine schaal."
De tijd dringt, de regering heeft achttien
maanden de tijd om de uitspraak van het
Constitutionele Hof te volgen. Sobaczews
ka: „Lukt het ze niet binnen die periode
een oplossing te vinden, dan vervalt de
wet in zijn geheel, zonder dat er iets voor
in de plaats komt Dat zou anarchie beteke
nen en dan kunnen de gemeenten met de U*
volkstuinen doen wat ze willen."
reageren?
spectrum@wegener.nl
