Rust voor stervende ICD-drager
gezondheid 29
donderdag 23 augustus 2012
Over doodgaan met een pacemaker
of 1CD zijn veel vragen en misver
standen. En een paar nare verhalen.
De Nederlandse Vereniging voor
Cardiologie (NVvC) heeft het pro
bleem opgepakt en komt binnen
kort met een richtlijn.
door Eva Wassenburg
illustratie Helen van Vliet
Al een paar uur was de schoonva
der van Theo klam en koud aan
het worden. Het vredige sterfpro
ces te midden van de familie
kreeg een onaangename wen
ding toen de ICD (zie kader) van de oude
man plotseling in werking trad. Theo: „Hij
kwam met bovenlichaam, hoofd, armen los
van zijn bed en zette grote ogen op, terwijl
die al 24 uur dicht waren. Die schokken
kwamen binnen een kwartier nog twee
keer. Schoonvader leefde daarna nog ruim
veertien uur. Daarmee werd zijn lijdensweg
onnodig verlengd, al kreeg hij morfine."
Na het overlijden bleef het knagen bij de fa
milie. Theo kwam er achter dat een ICD
makkelijk kan worden uitgezet bij een termi
nale patiënt. Hij wil meer aandacht voor
het onderwerp. „In alle informatie die we
in huis hadden over ICD's werd met geen
woord gerept over het sterfproces. Ook bij
professionals is er veel te weinig kennis over
de rol die een pacemaker of ICD speelt bij
het overlijden."
Daar is cardioloog dr. Lieselot van Erven uit
het Leids Universitair Medisch Centrum het
mee eens. Zij is namens de NVvC voorzit
ter van een multidisciplinaire werkgroep
die werkt aan een richtlijn voor de gang van
zaken rond het sterfproces van mensen met
een ICD of pacemaker. „Als iemand termi
naal is, krijgen wij de vraag of de ICD met
een uitgezet kan worden. Terwijl allang be
kend is dat iemand binnen niet al te lange
tijd komt te overlijden."
Dat gaat in de huidige praktijk lang niet al
tijd goed. Volgens Van Erven is ICD-zorg
rond het levenseinde heel moeilijk te organi
seren. „Die zorg wordt in het ziekenhuis ge
regeld. Als mensen niet in het ziekenhuis
overlijden, worden ze begeleid door verzor
gers, verpleeghuis- of huisartsen die soms
geen idee hebben wat een ICD eigenlijk
doet. We merken dat er enorme behoefte
aan is."
Pacemakers worden zelden uitgezet bij een
naderend levenseinde. „De pacemaker is
ook meegenomen in de richtlijn om het on-
meer goed bloed kan rondpompen. Dan
geeft een ICD een schok om het hart weer
in een normaal ritme te krijgen en voor
komt het dat iemand sterft."
Minder dan 10 procent van de patiënten
met een ICD krijgt ritmestoornissen tijdens
het sterfproces, schat Elzinga. „Toch zetten
we in overleg met patiënt en familie bij ie
dereen die in een palliatief traject komt of
terminaal is, de reanimatiefimctie van een
ICD uit. Dat is heel makkelijk te doen met
hetzelfde apparaat waarmee we halfjaarlijks
de controle doen."
Bij de schoonvader van Theo is dat niet ge
beurd door onwetendheid van zijn verzor
gers. Hij hoopt dat de nieuwe richtlijn
helpt. „Het was een nare ervaring voor ons,
maar het is erger dat we niet weten of mijn
schoonvader er iets van heeft meegekre
gen," zegt hij.
De achternaam van Theo is bekend bij
de redactie.
reageren?
gezondheid@wegener.nl
De pacemaker geeft elektrische prikkels aan het hart als het natuurlijke geleidingssysteem niet
goed werkt. Hij bewaakt de hartslag en stuurt bij als deze te traag wordt, maar kan niet ingrij
pen bij levensbedreigende hartritmestoornissen. Een implanteerbare cardioverter defibrillator
(ICD) kan alles wat een gewone pacemaker doet, maar kan ook ingrijpen bij hartstilstand of een
chaotisch kloppend hart door een elektrische schok toe te dienen.
De richtlijn 'ICD en sterven' is vanaf het laatste kwartaal van dit jaar te vinden op de website
van de verschillende betrokken verenigingen, (www.nwc.nl richtlijnen).
derscheid met de ICD te verhelderen. Er is
nog wel eens verwarring of die ook uitgezet
moet worden. Pacemakers verstoren in het
algemeen het normale overlijden niet." Uit
schakeling zou ook de laatste levensdagen
minder prettig maken, omdat patiënten dan
weer benauwd of kortademig kunnen wor
den.
Volgens Physician assistent Egbert Elzinga
verlopen de meeste sterfprocessen bij
ICD-patiënten zonder schokken, ook al is
de ICD niet uitgeschakeld. Elzinga is pace
maker- en ICD-technicus in ziekenhuis Rijn
state in Arnhem. „De meeste mensen over
lijden aan iets anders, zonder dat ze ritme
stoornissen hebben. Als het hart steeds lang
zamer gaat kloppen zonder dat er een ritme-
stoornis komt, grijpt de ICD niet in. Als or
ganen uitvallen in de laatste levensfase ver
liest het hart knijpkracht, en dan kun je ook
met een ICD heel rustig overlijden."
De term hartstilstand zorgt voor verwarring
merkt hij. „Mensen kunnen sterven doordat
hun hart stil gaat staan, maar dan geeft de
ICD geen schok af Wat in de volksmond
hartstilstand heet, is in feite meestal geen
echte stilstand maar een veel te hoge en
chaotische hartslag waardoor het hart niet
Verschil pacemaker en ICD
Bloedverlies niet altijd
voorbode pre-edampsie
Vaginaal bloedverlies in de eerste
20 weken van de zwangerschap is
geen risicofactor voor het ontwik
kelen van pre-eclampsie, een voor
moeder en kind levensbedreigen
de verhoging van de bloeddruk
aan het einde van de zwanger
schap. Wel is de kans op
pre-eclampsie verhoogd, als er
sprake is van vaginaal bloedver
lies dat langer duurt dan 5 dagen.
http://bit.ly/PrgoGh
Migraine tast werking
hersenfuncties niet aan
Migraine heeft geen invloed op
het krijgen van dementie. Ook ne
men de geestelijke vermogens
van mensen met migraine niet
sneller af dan bij mensen zonder
migraine. Dit concluderen Franse
onderzoekers uit gegevens van
ruim 6.000 vrouwen met of zon
der migraine. Uit eerder onder
zoek bleek dat migraine de kans
op een beroerte vergroot.
http://bit.ly/MP3JbN
Ouderdom blauwe plek is
nauwkeurig te bepalen
Met een in Amsterdam ontwik
keld apparaat (spectograaf) is het
mogelijk de ouderdom van een
blauwe plek vast te stellen. Van
blauwe plekken minder dan één
dag oud kan de ouderdom tot op
een half uur worden bepaald. Bij
blauwe plekken van vijf dagen
oud is de marge 17 uur. De meting
kan belangrijk zijn bij het vaststel
len van (kindermishandeling.
http://bit.ly/NEklny
Oog afplakken met hulp van
stripverhaal gaat beter
Kinderen die vanwege een lui oog
regelmatig een oog moeten afplak
ken, houden zich beter aan de
voorgeschreven 'afplaktijden' als
zij via een tekstloos stripverhaal
tje uitleg krijgen over het nut van
het afjplakken. Ook een kalender
met beloningsstickers en een in
formatiefolder (voor de ouders)
verbeteren het afplakken, zij het
minder dan het stripverhaal.
http://bit.ly/RUJZHy
HlV-medicijn verbetert
stamceltransplantatie
Een medicijn dat wordt ingezet te
gen HIV, het virus dat aids veroor
zaakt, kan het resultaat verbete
ren van stamceltransplantaties.
Het middel, maraviroc geheten,
voorkomt de zogeheten graft-ver-
sus-host reactie. Hierbij vallen
witte bloedcellen van de donor
het weefsel van de ontvanger aan.
Een eerste test met het middel is
succesvol verlopen.
http://bit.ly/MVuD4S