Ruk naar rechts
io verkiezingen
Nederland is vergele
ken met zes jaar gele
den een stuk rechtser
geworden. Zelfs links
is opgeschoven. Opval
lend is dat veel politie
ke partijen uit het po
litieke midden zijn ge
trokken. Bezuinigen
leidt tot 'rechtse' keu
zes.
dinsdag 21 augustus 2012
door Frits Bloemendaai
De politieke partijen in
Nederland zijn de af
gelopen jaren radica
ler geworden. Het po
litieke midden is leger
dan ooit. Over de he
le linie zijn partijen bovendien aan
merkelijk rechtser geworden. Dat
blijkt uit onderzoek van Kieskompas
naar de verkiezingsprogramma's.
André Krouwel, politicoloog aan de
Vrije Universiteit (VU) in Amsterdam
en wetenschappelijk directeur van
Kieskompas, analyseert voor deze onli
ne stemhulp al jaren verkiezingspro
gramma's en plaatst de partijen vervol
gens in het Nederlandse politieke land
schap. Dit gebeurt aan de hand van
twee 'assen': de horizontale
links-rechtsas, waarop alle zaken rond
geld, werk en inkomen vallen, en de
verticale as waarop progressief en con
servatief tegenover elkaar staan. Op de
ze as vallen de 'morele' issues, zoals
immigratie en euthanasie. „De gedach
te is dat geld en moraal niet samen
gaan. Daarom staan de assen haaks op
elkaar."
Opvallend is dat partijen de afgelopen
jaren uit het politieke midden zijn ge
trokken. In 2006 bevond het CDA zich
nog in het centrum van het politieke
landschap. Sindsdien is de partij aan
merkelijk rechtser en conservatiever
geworden, constateert Krouwel. In
2010 stond het CDA een stuk verder
naar rechts dan in 2006, en dat is met
het huidige programma niet veran
derd. Dat is opmerkelijk, omdat het
CDA het beeld probeert te creëren dat
het na de deelname aan de rechtse ge-
doogcoalitie met WD en PW juist te
rug naar het midden wil.
Overigens zijn bijna alle partijen de af
gelopen jaren duidelijk naar rechts op
geschoven. Dat komt, zegt Krouwel,
door de aanhoudende economische
crisis. „Doordat het debat over bezuini
gen gaat, krijg je automatisch een do
minantie van rechts beleid, van niet
meer uitgeven dan er binnenkomt. De
'Kunduz-coalitie' is daarmee meebewo
gen: de WD en het CDA hebben de
andere partijen gedwongen naar
rechts te gaan."
De WD is volgens de analyse veruit
de meest rechtse partij. „Economisch
zijn ze rabiaat, snoeihard rechts gewor
den", zegt Krouwel. Hij ziet dat als een
reactie op de groei van de PW. Dat de
WD ook op andere gebieden, zoals
immigratie, is geradicaliseerd, bestrijdt
hij. „Dat is maar schijn. Ze zeggen wel
van alles, maar doen het niet. De par
tij bevindt zich in allerlei spagaten
over progressief-conservatieve the
ma's: ze hebben soms wel vier stand
punten. Neem de weigerambtenaar: ze
laten Tweede Kamerlid Jeanine Hen-
nis-Plasschaert huilen dat ze het eigen
lijk niet eens is met het ingenomen
standpunt, maar wel móest voorstem
men. Dat heet blurring: ze trekken een
rookgordijn op, maken het vaag."
Op de links-rechtsdimensie bevindt
zich nog maar één partij exact in het
midden (zij het duidelijk aan de con
servatieve kant): de PW. In 2006 was
dat nog de meest rechtse partij in het
spectrum.
Krouwel: „Wilders zag dat de mensen
die hem steunen eigenlijk helemaal
niet per definitie rechts zijn. Ze willen
de verzorgingsstaat, van AOW tot
WW en allerlei zorgregelingen, behou
den. Wilders zag dat toen hij in Dene
marken bij de Deense Volkspartij in
de leer ging. Hij heeft toen een deel
van zijn gedachtegoed overhoop ge
haald."
Toch is de partij niet sociaal-econo
misch links te noemen, zegt Krouwel.
„De PW wil als enige de hypotheek-
rente-aftrek onaangetast houden. Daar
naast moet de partij niets hebben van
belastingverhogingen en bepleit ze
een bescheiden rol van de overheid in
de economie. Deze twee kanten van
de PW maken dat de partij precies in
het sociaal-economische midden uit
komt."
Ook de verschuiving van Groenlinks
valt op. Krouwel: „Dat was in 2006
nog de meest linkse partij. Maar
Groenlinks staat inmiddels op bijna
dezelfde positie als de PvdA, terwijl
die al in de jaren negentig naar rechts
is opgeschoven.
Die partij is nog maar net links, je zou
haar eigenlijk GroenCentrum moeten
noemen. Tofik Dibi pleitte er laatst
niet voor niets voor om het woord
'links' uit de partijnaam te verwijde
ren."
Ondanks de retoriek van PvdA-leider
Diederik Samsom en zijn partijvoorzit
ter Hans Spekman dat de PvdA Neder
land 'linksom uit de crisis' wil halen,
is die partij ook nu weer verder naar
rechts opgeschoven. „Ze willen rechts
aanvallen met rechtser beleid", grapt
Krouwel.
Ter linkerzijde blijven alleen nog de
Partij voor de Dieren en de SP over.
Die laatste kruipt stilletjes echter ook
naar rechts. Maar omdat de partij van
Emile Roemer nog steeds met afstand
de meest linkse partij is, kan ze profite
ren van de leegte op links, denkt Krou
wel.
Koos D66 in de jaren zeventig van de
vorige eeuw nog nadrukkelijk voor
linkse samenwerking, nu zijn de De
mocraten zelfs een flink stuk rechts
van het midden beland. D66 is nu
even rechts als de WD van zes jaar ge
leden.
Krouwel: „Het grappige is dat een rui
me meerderheid van de D66-kiezers
zichzelf helemaal niet rechts vindt,
maar links. En toch stemmen ze op
een steeds rechtsere partij. Veel van
hun kiezers verwarren het progressie
ve imago van de partij met een linkse
boodschap."
De Christenunie en SGP zijn ook dui
delijk naar rechts opgeschoven, maar
Krouwel betwijfelt of ze daar goed aan
hebben gedaan. „Heel veel SGP-kie-
zers vinden de PW geweldig, vanwe
ge het anti-islamstandpunt. Maar de
SGP wordt rechtser in plaats van kriti
scher ten aanzien van de islam. Die
partij beweegt totaal de verkeerde
kant op."
Ook de verrechtsing van de Christen-
Unie, waarschijnlijk voortvloeiend uit
de deelname aan de Kunduz-coalitie,
begrijpt Krouwel niet. „Het electoraat
bestaat uit sociale christenen. In ter
men van electoraal gewin was die ver
schuiving naar rechts dus helemaal
niet nodig. Ze zaten als linksige partij
op een goudmijn: de meeste Nederlan
ders zien zichzelf als links en conserva
tief ook al stemmen ze rechts."
Emile Roemer, lijsttrekker van de SP. foto's ANP/GPD Jolande Sap, lijsttrekker van GroenLinks.
Diederik Samsom, lijsttrekker van de PvdA.
Alexander Pechtold, lijsttrekker van D66.
Geert Wilders, lijsttrekker van de PW.
Arie Slob, lijsttrekker van de Christenunie.
