van Nederland
7spectrum
Zaterdag 18 augustus 2012
veel mensen in onzekerheid leven, het ge
voel hebben dat ze de greep op het leven
kwijtraken. Met name burgers die vinden
dat ze de prijs moeten betalen voor de za
ken waarvoor de elite verantwoordelijk is.
En die zijn bijna allemaal lager opgeleid,
waardoor ze minder mogelijkheden heb
ben. De Hond haalt er wat cijfers bij. On
der lager opgeleiden scoort de SP zo'n 32
procent, bij de hoger opgeleiden 12 pro
cent. WD en D66 scoren bij de hoger op
geleiden tussen de 40 en 45 procent en bij
de lager opgeleiden hooguit 15 procent.
Hij betwijfelt of sportprestaties bij die keus
een rol spelen. „Er zullen zeker mensen
zijn die alleen al in de afgang van de voet
ballers een bevestiging zien dat het slecht
met ons gaat. Het is echter niet de hoofdre
den, maar een onderdeel van de sombere
stemming onder brede lagen van de bevol
king. Die is veroorzaakt door alles wat er
in hun ogen misging met globalisering,
marktwerking, banken, toezichthouders,
de Vestia's van deze wereld, pensioenen,
Griekenland, Spanje. Essentieel voor hun
chagrijn en hun stemgedrag is toch dat ze
veel en grote problemen hebben."
„Niet iedereen kan de ontwikkelingen bij
houden en snapt ze nog", zegt Paul Schna-
bel, directeur van het Sociaal en Cultureel
Planbureau(SCP). „Als je het niet allemaal
meer kunt volgen, word je wantrouwend.
Dan ontstaat inderdaad het gevoel dat je
de rekening betaalt van anderen die het
fout doen. De boosheid over de bonussen
laat dat elke keer weer zien. Tel daarbij
ook nog maar eens op dat allerlei autoritei
ten en heilige huisjes aan erosie onderhe
vig zijn geweest. De integriteit van kerken
is door het bekend worden van misbruik
sterk aangetast, de rechtspraak blijkt niet
altijd zuiver op de graat door vriendjespoli
tiek, wetenschappers sollen met onderzoe
ken, het koningshuis bleek financieel niet
altijd koosjer, medici maken er een potje
van terwijl collega's hun mond houden...
Dat maakt mensen heel wantrouwend ten
opzichte van wat vroeger stond voor recht
schapenheid en fatsoen."
In het rapport 'Stemming onbekend' uit
2011 maakt het SCP onderscheid tussen 'op
timistische kosmopolieten' en 'pessimisti
sche conservatieven'. De eerste groep ver
gelijkt Nederland met het buitenland en
vindt dat het hier dan niet zo slecht gaat
De andere groep bestaat uit (veelal boze)
burgers die vinden dat het met Nederland
de verkeerde kant opgaat, omdat ze ge
neigd zijn de situatie te vergelijken met
vroeger: toen was alles beter. „De mens is
een gewoontedier", stelt Schnabel. Die
mens wil het liefst dat alles bij het oude
blijft. Zo weinig mogelijk teleurstellingen,
verwachtingen die niet uitkomen of veran
deringen. „Vroeger stonden mannen jaren
achtereen in een en dezelfde fabriek en gin
gen dan met pensioen. Vrouwen zorgden
voor het huishouden. Nu zijn er volop kan
sen voor beide seksen. Enerzijds is die vrij
heid prettig, maar die leidt ook tot funda
mentele onzekerheid en wantrouwen. Te
kenend is misschien dat Wim Kok de laat
ste premier was die volop waardering
kreeg. Iemand van eenvoudige komaf, die
zich omhoog had gewerkt en mettertijd
kon groeien in zijn rol als vader des vader
lands. Mark Rutte wordt gezien als een jon
gen van de welvaartssamenleving. Hij kent
niet de harde kanten van het menselijk be
staan en dat maakt het moeilijker hem als
vanzelfsprekend vertrouwen te geven."
Niet voor niets hoorden de voetballers en
wielrenners niets van Rutte, maar ontving
hij de medaillewinnaars van de Spelen wel
in de Ridderzaal; zo straalt het goud ook
een beetje op hem af. En niet voor niets
hebben Ruttes stevigste critici Emile Roe
mer (SP) en Diederik Samsom (PvdA) de
laatste tijd veel gesproken over het hu
meur in de samenleving. Samsom stelt dat
Nederland 'het chagrijn achter zich kan la
ten, zich kan ontworstelen aan de ieder-
voor-zich-mentaliteit die de afgelopen ja
ren vanuit Den Haag werd gepredikt'. Roe
mer, die met de SP op weg lijkt de grootste
partij te worden, ziet 'vooral een zorgelijke
stemming in het land'. Volgens hem is dat
het resultaat van het kabinetsbeleid, waar
door 'de economische crisis is verdiept en
de tegenstellingen in de maatschappij zijn
vergroot'.
Sociaal-psycholoog Hans van de Sande
zucht. „Crisis, eurocrisis, dat zijn alleen
maar namen en iedereen roept dat dan.
Het is een amateuruitleg van wat mensen
moeilijk vinden: ze raken hun huis niet
kwijt, krijgen geen hypotheek, zitten met
een schuld, worden ontslagen. Daarvoor
willen ze een verklaring. Die is meestal dat
ze iets stoms hebben gedaan, maar ze wil
len zichzelf niet als schuldige zien. Dus leg
gen ze de schuld buiten zichzelf. Dat is
dan de crisis. Successen vinden we wel aan
onszelf te danken. Die grote order is bin
nengehaald, dat is toch wel heel knap van
mij. Maar voor ellende hebben we liever
verklaringen buiten onszelf."
Dat neemt volgens Schnabel niet weg dat
mensen nu juist wel degelijk veel te verlie
zen hebben en niet veel meer te winnen.
„Want we hebben de laatste jaren ruim bo
ven onze stand geleefd. We zijn er van uit
gegaan dat alles, met name de huizen, in
waarde zouden blijven stijgen, maar dat pa
troon is doorbroken. De vaste lasten, die ik
de akelig vaste lasten noem, stijgen en het
besteedbaar inkomen gaat achteruit. Dat
gat wordt almaar groter, daardoor komen
steeds meer mensen in de problemen."
Het overheersende gevoel is, zegt cultuur
historicus René Cuperus, dat alles wordt
afgewenteld op de gewone burger en te
weinig op de elite, zoals de bankiers. „De
spelers van Oranje hebben nu een strenge
bovenmeester. Louis van Gaal moet zor
gen dat ze hun enorme inkomen weer
gaan waarmaken. Maar waar is de Louis
van Gaal voor de bankiers?"
Los daarvan vindt hij dat er wel erg veel
negatieve berichtgeving is over zaken als
economie en consumentenvertrouwen.
„Zoals we weten lijdt de mens het meest
onder het lijden dat hij vreest. Het gaat
over het algemeen niet zo slecht, maar we
hebben het gevoel dat het zwaard van Da
mocles boven ons hoofd hangt"
Die stemming is volgens opiniepeiler Mau
rice de Hond essentieel voor de stemkeuze
van veel mensen. „In mijn onderzoeken
had ik nog nooit zoveel mensen die zich
zorgen maken over hun financiële situa
tie." Martijn Lampert van Motivaction ziet
tegelijk dat mensen heel voorzichtig iets
meer bereid zijn dingen zelf te doen in
plaats van op de overheid te leunen. „Het
is allemaal niet leuk, maar burgers begin
nen te beseffen dat ze iets moeten doen.
Het meest opmerkelijk is wel dat ruim de
helft verwacht dat ruilhandel belangrijk
wordt in de toekomst. Dat is een teken dat
men zich al een beetje aan het instellen is
op een veranderende samenleving. Crisis
is in feite niets meer of minder dan versnel
de verandering. Dat vergt veel van burgers,
maar er komt ook veel neer op de schou
ders van bestuurders. Het is, om in sport-
termen te blijven, de ultieme test."
Met medewerking van Ap van den Berg
reageren?
spectrum@wegener.nl
