Hard maar ook liefdevol
D
boeken 115
De (on)zin van ontwikkelingshulp Tragiek van op drift geraakt gezin
i
BOEKEN KORT
vrijdag 17 augustus 2012
De Amerikaanse auteur Jo
nathan Franzen heeft
een beetje een vreemde
reputatie. De correcties
(2001) en Vrijheid (2010), zijn laat
ste twee romans, waren commer
cieel gezien zeer succesvol. Ook
kreeg hij veel waardering van de li
teraire critici. Zo riep de Engelse
krant The Guardian hem uit tot de
beste schrijver van nu.
Maar tegelijk klonk in die krant
ook een tegengeluid. Literair criti
cus Stuart Kelly liet weten dat hij
van literatuur vernieuwing ver
wacht en dat pas van literatuur
sprake is als er iets in te vinden is
wat nog niet eerder is vertoond. Li
teratuur hoort tot op zekere hoog
te moeilijk te zijn, stelde Kelly, en
Franzen is niet moeilijk: 'David
Foster Wallace is literatuur. Jona
than Franzen probeert alleen maar
literaire romans te schrijven'. Dat
Kelly juist Wallace noemde als ge
slaagd tegenvoorbeeld was niet toe
vallig. Franzen was zeer goed be
vriend met de schrijver van onder
andere de roman Infinite jest. In
2008 pleegde Wallace zelfmoord.
Franzen schrijft in zijn essaybun
del Verder weg uitgebreid over zijn
overleden vriend. En dat zijn met
een de sterkste passages in dit
boek. Ze tonen een worsteling;
een strijd tussen publieksvriende
lijkheid en weerbarstigheid. Kort
om: ze gaan precies in op het punt
dat Kelly wilde maken met betrek
king tot Franzens romans. Fran
zen dwingt zichzelf, op een bijna
gemene manier, iets op te merken
dat controversieel is. Het portret
dat hij schetst van Wallace is veel
kantig.
Nu moet er even een onderscheid
Wat als de ge
schiedenis een andere loop had
genomen? Als bijvoorbeeld An
ne Frank niet was vermoord in
Auschwitz. Dat gewaagde uit
gangspunt koos Shalom Auslan-
der voor zijn roman 'Anne
Frank leeft en woont op zol
der'. Solomon Kugel verhuist
met zijn gezin naar een oude
boerderij. Hij ontdekt dat op
zolder een oude vrouw leeft,
die beweert dat ze Anne Frank
is. Een bizar verhaal, dat op een
dwarse manier over de zwart
ste bladzijden van de twintig-
ste-eeuwse geschiedenis gaat.
Shalom Auslander - Anne Frank
leeft en woont op zolder
Vertaling Tjadine Stheeman
Nieuw Amsterdam, 19,95 euro
k Als de rivier de Po bui
ten zijn oevers treedt, komt een
brok van het duistere verleden
van Italië aan de oppervlakte.
Tijdens hevige regenval raakte
een oud vrachtchip op drift. Te
gelijkertijd wordt politiecom
missaris Soneri bij een sterfge
val geroepen dat op zelfmoord
lijkt. De dode en de verdwenen
schipper zijn broers van elkaar.
Soneri ontdekt dat beiden in de
oorlog in het fascistische leger
hebben gevochten. Hij stort
zich op de geheimen van parti
zanen en fascisten van weleer.
(j) Valerio Varesi - Schaduwrivier.
Vertaling Aniek Njiokiktjien
Karakter, 17,95 euro
Een 17-jarig Nederlands
meisje valt voor een Zuid-Itali
aanse metselaar. Hij gelooft
niet in de liefde, zegt hij, maar
35 jaar later zijn ze nog steeds
een paar en hebben ze kinde
ren en een kleinkind. Dan
krijgt Gino een beroerte. Gaby
besluit zelf de zorg voor haar
hulpeloze man op zich te ne
men. Gaby Misuraca-Kalmann
beschrijft in haar roman 'Gino'
de ellende van verpleeghuizen,
de Italiaanse familie die op be
zoek komt en de strubbelingen
met de artsen. En ze blikt terug
op het leven van Gaby en Gino.
Q Gaby Misuraca-Kalmann - Gino
Een Italiaanse liefde. Aspekt,
19,95 euro
Jonathan Franzen heeft het moeilijk met de zelfmoord van zijn vriend en
collega David Foster Wallace. 'Hij verkoos de verafgoding door vreemden
boven de liefde van de mensen in zijn directe omgeving'. foto EPA
worden gemaakt tussen een rede
die Franzen uitsprak over Wallace
tijdens een officiële herdenkings
dienst, en waarvan de tekst ook in
dit boek is opgenomen, en de ge
dachten die hij over Wallace heeft
ergens op een eiland waar hij zich
tijdelijk heeft teruggetrokken:
'Eind vorig najaar was ik er zeer
aan toe een poosje verder weg te
zijn. Ik had vier maanden lang dag
in dag uit reclame gemaakt voor
een roman, was de willoze slaaf
van mijn agenda geweest, was me
meer en meer als het ruitvormige
symbooltje in de voortgangsballc
van een mediaspeler gaan voelen.
Hele lappen van mijn levensge
schiedenis hadden hun gloed voor
me verloren, omdat ik er veel te
vaak en veel te uitvoerig over
sprak'.
Dit is Franzen in een notendop.
Merk de enigszins gelikte maar
toch treffende beeldspraak op
('het ruitvormige symbooltje in de
voortgangsbalk van een mediaspe
ler') en de spagaat die blijkbaar is
ontstaan tussen aan de ene kant
veel reclame willen maken voor je
roman (en net doen of dat geen
vrije keuze is) en de behoefte je le
vensgeschiedenis juist zorgvuldig
te willen koesteren en voor jezelf
Jonathan Franzen schrijft
boeken die bij lret publiek
goed vallen, bij de critici
minder. In Verder weg laat
hij zien dat hij het vak wel
degelijk beheerst.
door Aróe Storm
te willen houden, zodat je er later
als schrijver misschien ook nog
iets aan hebt. Het is een spanning
tussen het makkelijke en het moei
lijke, tussen paaien en afstoten.
In die officiële herdenkingsrede is
Franzen vlak en obligaat. Wan
neer hij zich echter eenzaam en al
leen op dat eiland bevindt, komt
Franzen wél tot de kern van Walla
ce, of in elk geval merkt hij daar za
ken op die beklijven, zaken die on
gemakkelijk zijn.
Hij zet stevig in: 'Nee, hij was niet
in orde, en in zeker opzicht kan
het verhaal van onze vriendschap
ermee worden samengevat dat ik
een diepe genegenheid koesterde
voor iemand die geestesziek was'.
Franzen verwijt Wallace vervol
gens dat diens zelfmoord Wallace
roem heeft gebracht: 'Het literaire
circuit dat hem nooit in aanmer
king had laten komen voor een
prijs of zelfs maar de shortlist voor
een prijs, was nu eenstemmig van
oordeel dat ons land een groot
schrijver had verloren'. De achter
blijvers hebben het er, merkt Fran
zen op, 'verdomd moeilijk' mee
dat hun vriend David, door zelf
moord te plegen, 'de verafgoding
door vreemden had verkozen bo
ven de liefde van de mensen in
zijn directe'omgeving'.
Dit stuk is tegelijkertijd hard en
liefdevol. Het is Franzen op zijn
best, en het compenseert ruim
schoots het feit dat er ook enkele
oppervlakkige essays in deze bun
del staan. Franzen weet al met al
hoe het moet, alleen: hij doet dat
niet altijd.
A Jonathan Franzen - Verder weg.
SêF Vertaling Peter Abelsen.
Prometheus, 19,95 euro
Paul Theroux -
De Benedenrivier.
Vert. Suzan de Wilde
en Maarten Polman.
Atlas Contact,
21,95 euro.
PAUI. THEROUX
door Sonjja de Jong
Ellis Hoclc is in Malawi.
Hij zet er een schooltje
op, er worden een kerk
en een medische post ge
bouwd en de bevolking helpt
enthousiast mee. De dood
van Hoeks vader dwingt hem
terug te keren naar Amerika
en daar het familiebedrijf
voort te zetten. Maar.altijd
koestert hij de wens terug te
keren naar de harmonie van
de Benedenrivier.
Veertig jaar later brengt hij
zijn droom in vervuiling. Een
maal in Malawi treft hij er
een heel andere wereld aan
dan die hij zich herinnerde.
Het dorp is verpauperd. De
school is een ruïne, de kerk
en de medische post zijn ver
dwenen. En het enthousias
me dat de bevolking destijds
toonde, is omgeslagen in on
verschilligheid en woede. Ze
voelen zich verraden en zijn
niet langer zelfredzaam. Ze
zien Hoek als een kip met
gouden eieren en laten hem
niet meer gaan.
Paul Therouw stelt met deze
roman de indringende vraag
aan de orde wat de gevolgen
zijn van ontwikkelingshulp.
Theroux spaart de inlandse
bevolking niet. Hij schildert
hen af als lui en volslagen
meedogenloos. Maar de blan
ken komen er bij hem zo mo
gelijk nog slechter af: opper
vlakkig en egoïstisch. Je kunt
hem verwijten dat goed en
kwaad in zijn verhaal wel erg
zwart-wit zijn. Maar het le
vert wel een verhaal op dat je
van begin tot eiilde mee
sleept, vol schitterende na
tuurbeschrijvingen, wreed
heid en als schril contrast de
onbaatzuchtige goedheid van
een inlands meisje. En boven
al: het zet je aan het denken
over zin en onzin van deze
wijze van ontwikkelingshulp.
Kaweh Modiri -
Meneer Sadek en de
anderen
Thomas Rap,
16,90 euro
KAWEH
MODIRI
ROMAN
door Sonjja de Jong
e titel is waarschijnlijk
een speelse verwijzing
naar dat vijftig jaar
oudere boek van Cees Noote-
boom, Philip en de anderen,
dat ook over de reis door het
leven van een jonge hoofdper
soon gaat. Maar het coming-
of-age-verhaal van de
Iraans-Nederlandse Kaweh
Modiri (1982) doet eerder den
ken aan Mama Tandoori van
leeftijdgenoot Ernest van der
Kwast. Beide jonge schrijvers
hebben dezelfde bedrieglijk
luchthartige toon met bittere
nasmaak. En beiden vonden
inspiratie in hun eigen leven.
Net als Modiri komt zijn
hoofdpersoon Sam uit een
communistisch nest, in het
Iran van de jaren tachtig een
fel vervolgde groep. Het gezin
vlucht daarom naar de Sov
jet-Unie, overtuigd dat zij als
goede communisten daar met
open armen ontvangen wor
den. De Russen weten niet
hoe snel ze de familie weer te
rug moeten sturen. Een twee
de vlucht volgt, dit keer naar
Turkije en van daaruit, op
voorspraak van de Verenigde
Naties, naar het onbekende
Nederland. Daar wordt het ge
zin geconfronteerd met de be
kende problemen van een al
lochtoon gezin: buren die zelf
hun hond overal laten schij-
ten, maar klagen over de bar-
becuegeur vanaf het balkon
van de Iraniërs, een vader die
grote dromen maar weinig ge
voel voor realiteit heeft, een
oudste zoon die dwars tegen
zijn vaders normen en waar
den ingaat en een zusje dat te
veel verwestert. De opgroeien
de Sam vertelt over dit alles
met een aanstekelijke vrolijk
heid. Maar onder de glimlach
weet Modiri haarscherp de
tragiek voelbaar te maken van
een op drift geraakt gezin.