Geliefd politiek doelwit
io jsf
De Tweede Kamer
praat vandaag over
de Joint Strike Figh
ter (JSF). Een meer
derheid is tegen nu
ook de PvdA wil
stoppen.
donderdag 5 juli 2012
door Arjen de Boer
f ""W" ""W" et JSF-project kent alleen
W I I maar winnaars." Staatsse-
LbJ cretaris Henk van Hoof
I (Defensie) stak zijn en-
I thousiasme in juni 2002
X .JL. niet onder stoelen of ban
ken. Volgens hem zou vrijwel iedereen profite
ren Van de ontwikkeling van de F35 Joint Stri
ke Fighter. Niet alleen de krijgsmacht, maar
ook het Nederlandse bedrijfsleven, dat veel
geld zou verdienen. Ja, ook de belastingbetaler
zou een graantje meepikken, zei Van Hoof kort
nadat hij zijn handtekening onder het JSF-con-
tract had gezet.
Tien jaar later is de eindstreep nog lang niet in
zicht en dreigt de JSF juist een verliespost te
worden. Keer op keer moesten de kosten om
hoog worden bijgesteld, was er sprake van tech
nische problemen en moest de datum waarop
het eerste vliegtuig in gebruik zou worden ge
nomen worden opgeschoven. En dat is de ultra
korte samenvatting van wat inmiddels een poli
tiek hoofdpijndossier is.
De PvdA-fractie besloot eergisteren dat het
mooi is geweest: Nederland moet niet meer
meedoen aan het ontwikkelingstraject van de
JSF want de kosten rijzen de pan uit. Daarmee
is een nipte Kamermeerderheid, 76 van de 150
leden, tegen verdere deelname. De SP, Groen-
Links en PW zijn ook tegen.
Met de verkiezingen in zicht, heeft deze actie
verdacht veel weg van 'symboolpolitiek', zegt
defensie-expert Peter Wijninga van het Den
Haag Centrum voor Strategische Studies
(HCSS). Maar nu uit het project stappen kan
Nederland duur komen te staan, waarschuwt
hij. „Er zijn samenwerkingsovereenkomsten ge
tekend met andere landen, met daarin de clau
sule dat als een land voortijdig uitstapt de ande
re landen de extra kosten kunnen verhalen. Zo
zijn er vier overeenkomsten gesloten, allemaal
met zo'n boeteclausule."
Zoiets kan flink in de papieren lopen, waar
door er van een bezuiniging in crisistijd nauwe
lijks sprake is. Wijninga rekent verder: Dit kabi
net heeft 1,4 miljard euro gereserveerd voor de
ontwikkelings- en testfase. „Daarvan is 1,3 mil
jard al betaald of ligt contractueel vast, daar
kom je niet onder uit. Hier zijn ook de twee
testtoestellen van betaald. Er is nu zoveel geïn
vesteerd in geld, kennis en invloed dat het on
verstandig is uit het project te stappen."
Toch is dat laatste precies waar de Kamer van
daag over praat. Dit tot afgrijzen van onderne
mers in Drenthe, Brabant en Noord- en
Zuid-Holland waar bedrijven zitten die profite
ren van de JSF-deal omdat zij onderdelen voor
het gevechtsvliegtuig maken.
De grootste angst is het verlies van banen, in
de eerste jaren honderden, vanaf 2016 duizen
den, stelde Nifarp, de combinatie van bedrij-
'Er is de clausule dat als een land
voortijdig uitstapt de andere landen
de extra kosten kunnen verhalen'
ven die bij de JSF-productie zijn betrokken.
HCSS-deskundige Wijninga onderschrijft de
angst van de ondernemers. „Nu staan wij dicht
bij het punt van oogsten. Van de achthonderd
miljoen voor alleen de ontwikkelingsfase zijn
er 792 uitgegeven. Het zure is dat nu uitstappen
betekent dat het restant wordt weggegooid ter
wijl daar juist de projecten voor Nederlandse
bedrijven bij zitten."
Overigens is het nog maar de vraag of het
JSF-project vandaag werkelijk crasht. Door de
stap van de PvdA ontstond een situatie die
veel gelijkenis vertoont met de politieke werke
lijkheid van 2010. Ook toen zat er een demissio
nair kabinet, ook toen gaf de PvdA aan uit het
project te willen stappen waardoor er een Ka
mermeerderheid tegen was. Maar toenmalige
defensieminister Eimert van Middelkoop legde
een motie hiertoe naast zich neer, herinnert
onafhankelijk JSF-watcher Johan Boeder zich.
„Het demissionaire kabinet mocht niet zulke
grote beslissingen nemen, stelde de minister.
Toen kwamen er verkiezingen, coalitieonder
handelingen en zijn we gewoon verder gegaan
met de JSF. Ook al was een meerderheid nog
steeds tegen. Dat valt voor de mensen niet
meer te snappen."
Maar ja, stelt Boeder, de belangen zijn enorm 4
en de druk vanuit het machtige Amerika is
groot. Hij ziet zomaar gebeuren dat een vol
gend kabinet toch weer doorgaat met de JSF.
SP-Kamerlid Jasper van Dijk, tegenstander van
het eerste uur, snapt de scepsis.
„Maar als er vandaag een ruime meerderheid
tegen is, dan mag ik aannemen dat dat na de
verkiezingen nog steeds is."