29 spectrum
Ruim zestig jaar lang was Anna Lehnkering 'gewoon' dood.
Tot haar nichtje Sigrid Falkenstein bij toeval ontdekt dat haar
zwakbegaafde tante een van de 300.000 slachtoffers is
geworden van de nationaalsocialistische 'euthanasie'.
Zaterdag 16 juni 2012
door Aniniemar5e Haverkamp
Anna Lehnkering. Dat was de
naam die Sigrid Falkenstein intik
te op Google in het najaar van
2003. Ze was op zoek naar genea
logische informatie over haar
oma. Ze belandde op een joodse website en
vond daar een document met namen van ge
handicapten die in de Tweede Wereldoorlog
door de nazi's vermoord waren. Anna Lehnke
ring uit het geboortejaar 1915 stond erbij. Dit
was niet haar oma, maar een zus van haar vader
met dezelfde naam.
Falkenstein schrok. Ze wist niet beter dan dat
'tante Anna' op jonge leeftijd een natuurlijke
dood gestorven was. „Ik belde mijn vader. Ook
hij had geen andere gegevens. Zijn zwakbegaaf
de zuster was vroeg in de oorlog'overleden in
een instelling voor gehandicapten. Eigenlijk
wist hij weinig van haar. Ze leek vergeten."
Sigrid Falkenstein (66) vertelt het verhaal in To-
pographie des Terrors, het in 2010 geopende
Berlijnse expositiecentrum over de misdaden
van de nazi's. Sinds haar digitale ontdekking in
2003, heeft de lang verzwegen massamoord op
gehandicapten haar niet meer losgelaten.
„Er bleek een dossier van Anna te liggen in het
Bundesarchief, hier in Berlijn. Dat heb ik opge
vraagd. Er stond in dat zij haar laatste jaren had
doorgebracht in Bedburg-Hau, waar een van de
grootste psychiatrische klinieken van Duitsland
staat en stond. Daar begon mijn speurtocht
naar het werkelijke verhaal."
Falkenstein schreef meerdere malen naar Bed
burg-Hau, net over de grens bij Nijmegen, met
de vraag om informatie. Pas na lang aandringen
ontving ze een briefje temg met de mededeling
dat Anna op 6 maart 1940 van Bedburg-Hau
naar de inrichting Grafeneck bij Stuttgart was
verlegt:, waar ze op 23 april 1940 verstarb. „De for
mele toon en woordkeuze vond ik schokkend",
zegt de Berlijnse. „Verlegen en versterben maske
ren wat er werkelijk gebeurde. Als ik me er niet
al verder in had verdiept, had ik kunnen den
ken: ach een triest verhaal, streep eronder."
Sigrid Falkenstein was inmiddels bekend met
de praktijk van de nationaalsocialistische eutha-
nasiefilosofie. Artsen en wetenschappers waren
op voorspraak van Hitler in 1939 in het geheim
begonnen met het vergassen van gehandicap
ten en zieken. Het idee erachter was dat gene
tisch onvolkomen mensen de zuiverheid van
het Arische ras bedreigden. Bovendien kostte
de zorg te veel geld en brachten de zwakkeren
geen geld in het laatje omdat ze niet werkten.
Ze kregen het stempel lebensunwert. In oorlogs
tijd konden de bedden die deze groep bezet
hield beter gebruikt worden voor het oplappen
van soldaten.
Ontsteld nam Falkenstein opnieuw contact op
met Bedburg-Hau. Daar kreeg ze stellig de in
druk dat de instelling de hele geschiedenis, on
der het tapijt wilde vegen. Tot op de dag van
vandaag worden er psychiatrisch patiënten ver
pleegd. „Ze wilden het eigen nest niet bevuilen,
denk ik."
Maar de voormalige onderwijzeres wist uitein
delijk toch meer informatie over Anna los te
peuteren. Anno 2012 haast ze zich te zeggen dat
de houding van de kliniek in Bedburg-Hau de
laatste jaren is veranderd. Er kwam een andere
directrice die wel geloofde in volledige open
heid. En de nieuwe burgemeester van het dorp
betuigde Sigrid Falkenstein schriftelijk zijn
steun.
De Berlijnse riep een website gegen das verges
sen in het leven. Hierop beschreef ze het ver
haal van Anna en bepleitte ze een gedenksteen
voor alle 'Anna's' die nooit een gezicht hadden
gekregen. Ze bleef politici aanschrijven en zocht
media-aandacht waar ze kon. Waarom liet Fal
kenstein, die bijna met pensioen mocht, het on
derwerp niet rusten toen ze het geheim van
haar tante eenmaal ontrafeld had?
Deels uit een diepe verontwaardiging, zegt ze.
De toon van het briefje, het feit dat de namen
van de slachtoffers uit Bedburg-Hau niet in het
gedenkboek van de inrichting Grafeneck ston
den.. „Maar ook omdat ik zelf in Berlijn woonde
en al die tijd niets had geweten van de massa
moord die nota bene in mijn eigen stad was uit
gedacht. Bij slachtoffers van het nazi-regime
denken we aan Joden, zigeuners en homo's.
Veel jongeren weten niet eens dat er ook
300.000 gehandicapten en zieken zijn omge
bracht. Deze categorie was de eerste die de gas
kamers in werd gestuurd en nergens stond een
monument."
Daarnaast voelde ze een verwantschap met An
na. Het 'vergeten' familielid - thuis aan de
muur hing een foto van de oma van Sigrid met
Anna aan de hand - ging niet meer uit haar ge
dachten. Sigrid Falkenstein vond het moeilijk te
bevatten dat haar vader en zijn broers nooit
over haar gesproken hadden. Er was geen ant
woord op de vraag waarom Anna, die altijd
thuis had gewoond, drie dagen voor Kerstmis
1936 naar een instelling werd gebracht.
Falkenstein vat haar vasthoudendheid als volgt
samen: „Ik had mijn hoofd naar buiten gesto
ken door het raam van Anna en kon het niet
meer terugtrekken."
Haar vader kon zich weinig herinneren en wist
niet eens of hij Anna ooit had bezocht in Bed
burg-Hau. Falkenstein vermoedt dat hij het
heeft verdrongen. „In die tijd sprak je er niet
over dat je zus naar een gekkenhuis ging."
Vlak voor hij stierf, bedankte vader zijn dochter
voor al het werk dat ze had gedaan. „Ik denk
dat hij zich schuldig voelde. Ik heb het gevoel
dat ik Anna na zestig jaar weer een stem kan ge
ven door over haar te spreken en te schrijven."
Meer over Anna op www.sigrid-falkenstein.de
De première van de Duits/Nederlandse theatervoor
stelling Annes letzte Reise is vandaag, 16 juni.
zie http://www.mini-art.de
Deze maand verschijnt het boek van Sigrid Falken
stein: Annas Spuren. Ein Opfer der NS-'Euthanasie'.
reageren?
spectrum@wegener.nl
achter Anna's dood
Foto uit 1919: Anna en haar
moeder.
Het lot van
Anna Lehnkering
Anna Lehnkering (1915)
groeit op in Oberhausen-
Sterkrade. Ze heeft drie
broers en een halfbroertje.
Als de economische crisis
zich aandient, verhuist het
gezin zonder vader naar een
kleine woning in Mulheim
Saarn. Anna gaat naar een
lomschool.
In 1935 wordt Anna gedwon
gen gesteriliseerd. De 'wet
ter voorkoming van erfelijk
belaste nazaten' uit 1933 le
galiseert deze actie en is een
direct gevolg van het 'euge
netisch denken' dat sinds de
negentiende eeuw in Europa
en de VS in opmars is. De
denkwijze propageert het
verbeteren van het menselij
ke ras met behulp van we
tenschappelijke kennis:
voortplanting door 'minder
waardigen' moet worden be
perkt. Tot 1945 ondergaan
360.000 Duitsers dwangsteri-
lisatie.
Op 21 december 1936
komt Anna te wonen in de
psychiatrische kliniek van
Bedburg-Hau. De reden van
haar verhuizing is nooit ach
terhaald.
In oktober 1939, net na het
begin van de oorlog, gaat
'Actie T4' van start. Dit is
het geheime euthanasiepro
gramma van de nazi's. De
massamoord staat onder lei
ding van Karl Brandt, de lijf
arts van Hitier. Zijn slachtof
fers zijn de eersten die in
gaskamers worden omge
bracht. Een deel van hen
wordt blootgesteld aan me
dische experimenten.
De officiële overlijdensda
tum van Anna is 23 april
1940. Die datum blijkt on
juist. Al op 7 maart wordt
Anna, 24 jaar, vermoord.
Haar moeder krijgt, net als
andere familieleden van
euthanasieslachtoffers, een
'condoleancebrief waarin
een natuurlijke doodsoor
zaak wordt voorgewend en
waarop een valse overlijdens-
plaats- en datum prijken. An
na zou zijn bezweken aan
een buikvliesontsteking.
In de instelling Grafeneck
worden in een jaar tijd ruim
10.000 gehandicapten ver
gast. 3.000 patiënten uit
Bedburg-Hau vinden de
dood in diverse Tötungs-
anstalten (instellingen voor
gehandicapten voorzien van
een gaskamer). Het totaal
aantal zieke en gehandicap
te doden in de Tweede We
reldoorlog wordt geschat op
300.000. Onder hen zijn
8.000 kinderen.
In 1941 stopt het euthana
sieprogramma tijdelijk onder
druk van de katholieke kerk.
In het geheim gaat het moor
den echter door.
Bronnen: Sigrid Falkenstein
en de uitgave lm Gedenken
der Kinder. Die Kinderartze
und die Verbrechen an Kindern
in der NS-Zeit (2011)