14boeken
Een smerig
uitzichtloos
leven
I
Spoken uit het verleden
Engelswaardeloze wereldtaal
BOEKEN KORT
woensdag 6 juni 2012
Een wijk vol arme, asociale, criminele en soms zelfs zwakbegaafde bewo
ners. Het was vragen om problemen in Haarlem ParkwijkLaag en die kwa
men er dan ook. Suus, een voormalige bewoonster, blikt terug.
door Hans Renders
Een jaar of tien geleden deed de Britse
psychiater Theodore Dalrymple de we
reld opveren met zijn boek Life at the
bottom: The worldview that makes the un
derclass. Op basis van jarenlang werken in een
Birminghamse achterstandswijk concludeert
Dalrymple dat het funest is voor een overheid
te denken dat burgers niet in staat zijn hun lot
in eigen handen te nemen. Aan dit boek moest
ik doorlopend denken bij het lezen van De
Woonschool, het relaas van een sociaal experi
ment dat Christel Jansen als onderwerp voor
een aangrijpende studie heeft uitgewerkt.
Suus is een meisje dat is geboren in 1961, in de
een jaar eerder-opgeleverde Haarlemse
ParkwijkLaag. Deze nieuwbouwwijk is uit de
grond gestampt als sociaal experiment, De
Woonschool. Onaangepasten uit de omgeving
werden samengebracht in een buurt waar door
de overheid een kindercrèche, een buurthuis
en een welzijnskantoor werden ingericht. Er
stond nog net geen muur om De Woonschool,
maar er was van overheidswege wel een heuse
directeur aangesteld. De meeste inwoners wa
ren arm, asociaal, crimineel en soms zelfs zwak
begaafd. Christel Jansen heeft met behulp van
persoonsarchieven, wetenschappelijke litera
tuur, het archief van de directeur en gesprek
ken met bewoners De Woonschool beschreven
door de ogen van Suus.
Het begon er al mee dat 'asocialen' uit de wijde
omgeving met een verhuispremie naar Haar
lem werden gelokt, zonder te vertellen dat het
hier om een op last van de minister ingesteld
wetenschappelijk onderzoek ging naar de on
derkant van de samenleving.
Dat hoorden de bewoners meestal van de bui
tenwacht, door wie ze een stigma kregen opge
plakt waar ze nooit meer vanaf kwamen. 'Mijn
ouders waren zwakbegaafd, evenals mijn
broers en zussen', zo vertelt Suus. Zij is de eni
ge uit het gezin van vijf kinderen die naar een
gewone lagere school ging. De anderen zaten
op speciale scholen of in kindertehuizen. Maar
juist op die 'gewone' school werd het haar dui
delijk dat ze 'anders' was. Ze stonk een uur in
de wind, zodat andere kinderen haar meden.
Bij één klasgenootje komt ze wel eens thuis en
daar ziet ze voor het eerst van haar leven een
echte tandenborstel. Als ze er ook een aan haar
moeder vraagt, zegt deze: 'Als jij een tanden
borstel hebt, motten ze er allemaal een'. Als ze
Christel Jansen.
foto Bert Beelen
later zoals zoveel kinderen uit De Woonschool
naar een 'bijkomhuis' wordt gestuurd, mag ze
eindelijk haar tanden poetsen.
Christel Jansen verweeft de wederwaardighe
den van Suus met de notulen van het 'team
overleg' en met de verslaggeving van de direc
teur. Al in 1965 concludeert hij dat het experi
ment met de probleemgezinnen volledig mis
lukt was. De asocialen stellen zich vijandig op
ten opzichte van de hulpverleners, de armoede
is alleen maar toegenomen en de bewoners
schamen zich kapot en komen daarom de wijk
niet meer uit.
De rapporten die het bureau Maatschappelijk
Werk over de bewoners opstelde, kregen de be
trokkenen zelf niet onder ogen. Jansen citeert
er uitgebreid uit en dat levert een treurig beeld
op van hoe 'asocialen' onder het oog van goed
bedoelende welzijnswerkers afglijden naar pros
titutie, vervuiling en criminaliteit. Een bewo
ner had een gat in het plafond van zijn huiska
mer gemaakt, zodat het boven ook wat warmer
werd. Haar broertje Ruud, die zich graag onder
de tafel verstopte, zag een dikke haarbos als tan
te met haar benen wijd zat en dat het zurig
rook onder haar rok. En daar niet alleen. Regel
matig kwam de gemeente in De Woonschool
om de huizen met DDT te behandelen, tegen
het ongedierte. En als dat nodig werd geacht,
werden bewoners soms tegen hun zin en met
geweld de haren geknipt.
Omdat dit boek is geschreven op basis van de
ervaringen van iemand die een uitzonderings
positie innam - Suus kon goed leren en heeft
zich aan haar milieu kunnen ontworstelen - is
het geen verontwaardigd verhaal over discrimi
natie en stigmatisering geworden. De veroorde
ling en het mededogen is gelijkelijk verdeeld
over de bewoners van De Woonschool, de
hulpverleners en de rest van de wereld. De
'marginalen' maakten er een zooitje van, zij
hadden beter dan wie ook in de gaten dat hun
speciale huizen met draadglasramen hun sta
tus aparte alleen maar bevorderd hadden. Het
primaat van de armenzorg werd definitief bij
de overheid gelegd nadat op 1 januari 1965 de
Bijstandswet van kracht werd. En toch bleven
de maatschappelijk werkers van De Woon
school in die tijd het ene rapport na het andere
schrijven waarin betoogd werd dat deze gezin
nen 'nooit de toestand van onmaatschappelijk
heid te boven komen'.
De Amsterdamse psychiater Arie Querido had
in 1933 in zijn boek Het Zeeburgerdorp. Een so-
ciaalpsychiatrische studie al een warm pleidooi
gehouden voor 'gezinsoorden voor maatschap
pelijk onaangepasten'. Goed bedoeld, maar die
gezinsoorden zijn overal een fiasco geworden.
ParkwijkLaag is halverwege de jaren negentig
met de grond gelijkgemaakt.
©Christel Jansen - De Woonschool. Het verhaal van
een meisje dat opgroeide tussen zwakbegaafden
en 'asocialen'. Balans, 17,95 euro
Lena groeit op bij haar
moeder en stiefvader. Na de
dood van haar stiefvader, met
wie zij een warme band had,
trekt ze met haar zoontje Alex
naar Griekenland om haar ech
te vader te zoeken. Een man die
nooit wat van zijn bij een Au
stralische toeriste verwekte
dochter heeft willen weten.
Andreas blijkt een gekwelde
man, die tijdens het bewind
van de militaire junta in 1967 is
opgepakt, gemarteld en gevan
gengezet. Langzaam komen ze
nader tot elkaar. 'Naar het ei
land' van Meaghan Delahunt is
een gevoelige roman over bloed
banden en de onomkeerbaar
heid van het verleden.
O Meaghan Delahunt - Naar het ei
land. Vertaling Caecile de Hoog.
Artemis co, 17,95 euro
Rik, Evalien en hun
dochter Pippa gaan gebukt on
der het verlies van hun zoon en
broer. Evalien denkt dat verhui
zing van Amsterdam naar het
Zeeuwse dorp waar Rik gebo
ren is, kan helpen bij het ver
werken van hun verlies. Maar
aan de zilte, Zeeuwse kunst dui
ken spoken uit het verleden op,
die zij niet had voorzien.
'Schuld' is een niet erg overtui
gende, psychologische thriller
die ondanks de bizarre marte
ling van Rik tuttigheid paart
aan traagheid en diepgang ont
beert.
Q) Tupla M. - Schuld.
Verbum, 14,95 euro
De Tafel van Bader
heet het genootschap waarin in
tellectuelen in het stadje Bader
met elkaar eten, drinken en dis
cussiëren. In zijn psychologi
sche roman 'De Tafel van Ba
der' beschrijft Ruud Galle hoe
in het genootschap geleidelijk
persoonlijke verschillen aan
het licht treden die de vriend
schap verzieken. De zaak loopt
steeds meer uit de hand en
leidt uiteindelijk tot verraad.
Ruud Galle woont in Drunen
en is jurist en hoogleraar aan
de Universiteit van Tilburg.
0 Ruud Galle - De tafel van Bader.
Praesidio, 19,95 euro
Q Doug Magee - Om
ringd door duisternis
Vertaling Els van Son
Anthos, 19,95 euro
door Mieske van Eek
n de stroom misdaadro
mans van dertien in een
dozijn, vormt Omringd
door duisternis van Doug Ma
gee een welkome afwisseling.
Het is een verrassende psy
chologische roman, waarin
een van de hoofdpersonen
vooral de strijd met zichzelf
en de spoken uit zijn verle
den aanbindt.
Sean is doodverklaard en al
tien jaar spoorloos verdwe
nen uit het kleine Amerikaan
se dorp waar hij geboren is.
Hij liet een vrouw en kind
achter, die met enige moeite
een nieuw leven opbouwden.
Als Sean terugkomt, staat
bijna niemand om hem te
springen. Sean heeft een
drankprobleem en lijdt door
een ongeluk aan geheugenver
lies. Als zijn herinneringen
stukje bij beetje terugkeren,
beseft hij dat hij tien jaar gele
den een moord moet hebben
gepleegd. Geplaagd door
nachtmerries waarin steeds
dezelfde gruwelijke beelden
terugkeren, komt hij naar
huis om zich aan te geven.
Dat doet hij niet zonder ge
vaar voor eigen leven.
De enige die Sean wel liefde
vol ontvangt, is Risa, de
vrouw die hij in steek gelaten
heeft. Haar hulp aan Sean
leidt tot spanningen in de re
latie met haar nieuwe echtge
noot Alan en met haar zoon
Kevin, die Alan als zijn vader
beschouwt. Alan heeft politie
ke ambities. Die ziet hij door
kruist door Sean en de roddel
machine die zijn terugkomst
op gang brengt. Risa raakt be
klemd tussen de eisen en hal
ve waarheden van Alan, het
ongenoegen van Kevin en
haar gevoelens voor haar eer
ste echtgenoot. Een meesle
pend boek over waarheid, lief
de en trouw.
door Hans Hoekstra
Gaston Dorren -
Taaltoerisme
Scriptum, 16 euro
Gaston Dorren kijkt als
een taaitoerist rond in
Europa. Wat ratelen
de Spanjaarden toch. En wat
moet het moeilijk zijn om te
rekenen in het Bretons, de
Keltische taal van Bretagne.
En waarom betekenen de uit
het Nederlands geleende
woorden in Estland vaak iets
heel anders. Zo staat bijvoor
beeld vorst in het Ests voor
worst. Een kort reisje door
Taaltoerisme, een voor de taai
toerist boeiend boek.
Waarom ratelen de Spanjaar
den zo? Hebben ze zo'n
haast? Veruit de meeste woor
den bestaan uit twee of meer
lettergrepen. Ze praten niet
speciaal snel, maar Spaans
klinkt sneller dan andere ta
len door de vele lettergrepen
per seconde: spervuur.
Een ander hoofdstuk is ge
wijd aan bijzondere letterte
kens, die vrijwel uniek zijn
voor één taal. Zo komt de klei
ne i zonder puntje en de gro
te mét vrijwel alleen in het
Turks voor. Een dubbele punt
middenin een woord is meest
al Zweeds.
Het hoofdstuk 'Wereldfaal'
gaat over het Engels, volgens
Dorren een waardeloze we
reldtaal door bijvoorbeeld de
excentrieke grammatica: een
overvloed aan voorzetsels, de
sterke werkwoorden. Verder
een erkende puinhoop van
spelling. En dan nog de moei
lijkheidsgraad van de Engelse
uitspraak, met die duizeling
wekkende veelheid aan klin
kers: par, pear, peer, pyre,
poor, power, purr, pull, poop,
et cetera.
Gagaoezisch klinkt volgens
Dorren naar Kuifje, maar is
toch een echte taal. Wordt ge
sproken in de autonome deel
republiek Gagaoezië in het
Roemeenstalige-Moldavië.
