io I raad van toezicht
Het rommelt bij woningcorporaties, zorginstellingen
en onderwijsorganisaties. Het aantal situaties waar
in het uit de hand loopt, groeit. „Er is niets mis met
dominante bestuurders, maar die vragen wel actieve
toezichthouders."
vrijdag 27 april 2012
Heeft
iemand
de
toezichthouder gezien?
door Niek Opten
illustratie Mark Reijntjens
Zie ze daar nu eens zitten, de
heren toezichthouders. In de
trein op weg naar de vergade
ring lazen ze voor het eerst
de stukken. Mooie cijfers,
zeg. Dat vindt ook de direc
teur, die net een toelichting heeft gegeven.
Of er nog vragen zijn. Euh, nee hoor.
Zo ging het er in het verleden nogal eens
aan toe in ziekenhuizen, scholen en andere
kantoren van organisaties in de semipublie-
ke sector. Inmiddels is de situatie sterk ver
beterd, maar er gaat nog steeds veel mis. Re
cente voorbeelden zijn er legio: woningcor
poratie Vestia, het Centraal Orgaan opvang
Asielzoekers, onderwijsgroep Amarantis.
Het gaat om meer dan incidenten, stelt
Rienk Goodijk, hoogleraar governance in de
semipublieke sector aan de Universiteit van
Tilburg en zelf toezichthouder bij twee orga
nisaties. Binnenkort verschijnt zijn boek
over de achterliggende oorzaken van falend
toezicht.
Het lijkt me een leuk baantje, toezicht houden.
Als de pleuris is uitgebroken ga je er gewoon
vandoor.
„Als er problemen zijn dan gaat de zwar
tepiet meestal naar de bestuurder, terwijl de
raad van toezicht als werkgever van het be
stuur de hoogste instantie binnen de organi
satie is. Die moet verantwoording afleggen,
maar is vaak al afgetreden. Een raad van toe
zicht zou bij arbeidsvoorwaardelijke kwes
ties de bestuurder rugdekking moeten ge
ven, eventuele fouten moeten toegeven.
Neem bijvoorbeeld het COA. Daar speelden
met name twee zaken: het hoge salaris van
directeur Albayrak en de heersende angst
cultuur. De raad van toezicht mag het zich
aantrekken dat die het salaris onvoldoende
aan de orde heeft gesteld in functionerings
gesprekken. Ook mag de raad het zich aanre
kenen als er langere tijd een slechte werk
sfeer bestaat binnen de organisatie. De raad
had al veel eerder signalen daarover moeten
opvangen en stappen moeten onderne
men."
De toezichthouders zijn opgestapt en daar ko
men ze mee weg?
„Die zijn alleen juridisch aansprakelijk bij
verwijtbaar gedrag. Dat is meestal heel lastig
te bewijzen. Maar de toezichthouders raken
persoonlijk wel beschadigd; zo'n kwestie
blijft aan je kleven."
Vanuit de Tweede Kamer komen geluiden om
die semipublieke organisaties maar weer onder
te brengen bij de overheid. Een goed idee?
„Nee. Met name in de jaren negentig, onder
de paarse kabinetten, zijn veel overheidsor
ganisaties verzelfstandigd. Bepaalde elemen
ten van de marktwerking binnen deze sec
tor hebben zich bewezen. Bovendien is te
rug naar af financieel onhaalbaar. Zorginstel
lingen bijvoorbeeld zullen naast overheids
geld op zoek moeten naar private gelden. Ze
moeten zich positioneren tussen overheid
en markt, met alle complexiteit vandien.
Daarbij veranderen de regels uit Den Haag
nogal eens. Probleem is vaak dat het toe
zicht niet goed is afgestemd op die toegeno
men complexiteit. Daarnaast moeten de ra
den van toezicht ook nog waken over de
maatschappelijke waarde van de organisatie
en toezien op de kwaliteit van de dienstver
lening.
Wat moet er dan veranderen?
„De laatste jaren is het aantal incidenten al
leen maar gegroeid. Niet omdat het toezicht
slechter is geworden, maar omdat de eisen
enorm zijn toegenomen. Er moet meer aan
professionalisering worden gedaan. Bijna al
le sectoren zijn wat dat betreft goed op weg,
onder andere door codes en toegenomen
maatschappelijke druk. Maar ook de stake
holders, de aandeelhouders, kunnen een ac
tievere rol spelen en de toezichthouders
scherper bevragen. Ik zou tegen de overheid
willen zeggen: leg de raden niet meer regels
op van bovenaf, maar geef ze de kans om
een slag te maken."
Waarom niet echt professionaliseren: fulltime
toezichthouders, die financieel onafhankelijk
zijn.
„Zou kunnen, maar er valt ook iets voor te
zeggen om toezichthouders te hebben die
het naast hun baan doen, bijvoorbeeld uit