mensenlevens
3 spectrum
Zaterdag 21 april 2012
sparen
De patiëntenkeuken in de huidige situatie.
Over vijf jaar moeten zo'n 35.000 vrouwen in afgelegen dorpen in
Malawi de dagelijkse warme hap bereiden op houtgestookte
kookkacheltjes. Het scheelt mensenlevens, C02-uitstoot en een
hoop bomen. Initiatiefnemer voor de introductie van een 'rookarme'
kookmethode in het Afrikaanse land is gepensioneerd chemicus Giel
de Pooter (66) uit Terneuzen.
door Eugène Verstraeten
Hij is sinds eind maart terug
van een paar weken verblijf
in Malawi, waar hij de kook
kacheltjes heeft gedemon
streerd in dorpen en gezond
heidscentra rondom de hoofdstad Lilong
we. De reacties waren zonder uitzonde
ring positief. Dat geeft moed voor het ver
volg van het project.
Giel de Pooter is bij toeval in de ontwikke
lingshulp 'gerold'. Aan een georganiseerde
fietstocht door Rusland langs de Wolga
hield hij een groep kennissen over, waar
onder een inmiddels gepensioneerde huis
arts en voormalig tropenarts. Die pakte
zijn oude werk weer op, werkt nu jaarlijks
een paar maanden in het St. Gabriels's Hos
pital Malawi, richtte een gelijknamige stich
ting op en was daarvan het enige bestuurs
lid. Totdat Giel aanbood hem te helpen
om de financiën te regelen. "Niet dat ik
daar nou superveel vanaf weet, maar ik
ben wel penningmeester geweest bij een
vereniging." Als schatbewaarder van de
stichting wilde Giel wel eens met eigen
ogen zien waar het geld uit zijn boekhou
ding precies heen gaat. En dus stapte hij
op het vliegtuig.
"Malawi is een van de armste landen ter
wereld", weet Giel de Pooter. "De afwezig
heid van delfstoffen, het ontbreken van
een zeehaven, de traditionele gerichtheid
op de verbouw van thee en tabak op plan
tages samen met het lage opleidingsniveau
van de bevolking maken de economische
situatie dramatisch."
Tachtig procent van de bevolking in Mala
wi heeft geen elektriciteit en geen stro
mend water en bereidt hun dagelijks voed
sel op zeer ineffectieve houtvuurtjes. "De
ze vuurtjes verbruiken onnodig veel hout
terwijl vrouwen en kinderen blootgesteld
worden aan de schadelijke invloeden van
giftige rookgassen." In het ziekenhuis bij
voorbeeld is het gebruikelijk dat vrouwen
zelf voor de patiënten koken. Allemaal op
een eigen houtvuurtje in de speciale patiën
tenkeuken. Die staat vanwege de gebrekki
ge afvoer de hele dag blauw van de rook.
Giel de Pooter: "De vrouwen koken, zoals
in heel Afrika, op houtvuurtjes volgens de
zogenaamde drie-stenen methode. De ste
nen worden neergelegd op de grond, daar
op komt een pan te staan en daaronder
wordt een houtvuurtje gestookt. Ik heb
me de laatste tijd vooral bezig gehouden
met het onderzoek naar mogelijkheden
om een gezondere en efficiëntere kookme
thode in Malawi te introduceren."
Volgens de WHO (Wereld Gezondheids
Organisatie) overlijden jaarlijks wereld
wijd 1,6 miljoen mensen in de ontwikke
lingslanden als gevolg van de blootstelling
aan rook tijdens het koken. De Pooter: "De
'silent killer' noemen ze het. De slachtof
fers zijn uiteraard vrouwen en kleine kin
deren die tijdens het koken op de rug van
moeder bungelen. Het aantal dodelijke
slachtoffers is volgens de WHO gelijk aan
het aantal mensen dat overlijdt ten gevol
ge van malaria. Voor de bestrijding van Ma
laria zijn miljoenen dollars beschikbaar,
maar aan de negatieve gezondheidseffec
ten van blootstelling aan rook wordt vrij
wel geen aandacht geschonken."
De Pooter heeft zich vooral gefocust op
houtgestookte kookkacheltjes. Logisch zou
zijn om op zonne-ovens te koken, maar
die worden hooguit 150 graden heet, zodat
het bereiden van een maaltje een langduri
ge bezigheid is. Een Amerikaans team
heeft een paar jaar geleden vijf kookkachel
tjes getest in een vluchtelingenkamp in Ke
nia. De resultaten hebben De Pooter doen
kiezen voor de Envirofit, een kookkachel-
tje dat op de markt wordt gebracht door
een Amerikaanse non-profit organisatie.
Hij heefthet eerst zelf getest. "Met dit ka
cheltje hebben we in onze achtertuin een
typische maispap bereid en we hebben
ook een snelkookpan op druk gebracht.
Hoewel önervaren met het bereiden van
dit voedsel lukte het ons om binnen een
kwartier een smakelijke maïspap klaar te
maken. Alles met een minimaal houtver-
bruik en vrijwel zonder rook. Het mooie is
dat de vrouwen bij gebruik van dit kachel
tje dezelfde afmetingen brandhout kun
nen gebruiken als ze gewend zijn. De fabri
kant claimt een vermindering van schade
lijke stoffen tot wel 80 procent." Bij een af
name van 1500 stuks ligt de prijs inclusief
transportkosten in de buurt van de 35 eu
ro.
Giel de Pooter heeft deels voor eigen reke
ning en deels met behulp van sponsors 54
kacheltjes laten invliegen en is met een
deel daarvan tijdens zijn recente verblijf in
Malawi de boer op gegaan voor een veld
test. Samen met de Nederlandse pater Wil
lem Kerkhof, die er al 40 jaar werkt. In
twee klassiek Afrikaanse dorpen hebben
vrouwen gedurende een week voor hun
gezin gekookt met behulp van het rookar
me kacheltje. Ook zijn er wat kacheltjes in
afgelegen gezondheidscentra achtergela
ten. Want als je er een drukvat op ver
warmt kun je in een mum van tijd ook me
dische instrumenten steriliseren.
Alle reacties waren lovend. "Eén van de
vrouwen in de dorpen zei dat ze met drie
stukken hout haar maïspap en bonen kon
koken en daarna ook nog water kon war
men. Ze wil het kacheltje niet meer kwijt.
Iedereen in het dorp wil nu wel zo'n kook-
kacheltje."
Een gemiddeld gezin heeft dagelijks vijf
tot tien kilo hout nodig. Met het kacheltje
is dat de helft minder. "Dus wordt er jaar
lijks per gezin ongeveer 1500 kilo hout be
spaard. En dus flinkt wat bomen. Door de
besparing aan hout is de kachel binnen
een jaar terugverdiend", weet de Pooter
Op jaarbasis is de CO2 uitstoot door het ge
bruik van het rookarme kacheltje zo'n
2000 kilo minder. Dat is ongeveer even
veel als de gemiddelde CO2 uitstoot van
een personenauto.
De komende tijd worden met behulp van
de ontwikkelingsorganisatie CADECOM
(Catholic Development Commission) in
verschillende dorpen demonstraties gege
ven met de rookarme kookmethode. Uit
eindelijk is het de bedoeling dat mensen
zelf zo'n kacheltje gaan aanschaffen. "Door
middel van een stappenplan willen we
over vijf jaar 35.000 commercieel verkrijg
bare kookkacheltjes in health centres en in
afgelegen dorpen introduceren", zegt De
Pooter. "Als je wat wilt bereiken moet je
de lat hoog leggen." Als het doel wordt be
reikt kookt aan het eind van 2016 de helft
van de vrouwen in het Lilongwe Diocees
hun voedsel op een meer efficiënte ma
nier.
Een prijs van 35 euro is voor de mensen in
Malawi nog een heel bedrag. Nu de presi
dent aan een herseninfarct is gestorven en
is opgevolgd door vice-president Joyce
Banda hoopt De Pooter dat de economie
weer aantrekt. "De nieuwe president wil
naar verluidt de banden met het buiten
land weer aanhalen. Voor de mensen is de
tabakshandel een belangrijke bron van in
komsten. Als de markt goed is verdienen
ze daar een aardige cent aan. Eind dit jaar
hoop ik te kunnen zeggen dat we de
markt zo hebben bewerkt dat er voldoen
de vraag is naar de kacheltjes."
Voorlopig probeert Giel de Pooter geld bij
een te scharrelen om nog dit jaar twee dor
pen volledig te voorzien. Hij heeft wel en
kele sponsors, maar hoopt dat zich nog
meer geldschieters spontaan melden.
"Voor die twee dorpen praten we in totaal
over 100 kacheltjes, dat moet toch zeker
lukken.."
Demonstratie van de kacheltjes.
Democratische
Republiek
Zambia
Zuid-Afrika
Botswana
