culluurl 15
Petronella was revolutionair
Een nassau-blauwe kaft en een oranje leeslint
woensdag 4 april 2012
Kerktoren van Borssele vanuit het ouderlijk huis (gouache, 1944)
door Jam vara Damone
We kennen de Aarden-
burgse Petronella
Moens (1762-1843) als
de slechtziende maar zeer produc
tieve schrijfster van vrome kinder
boeken en gedichten. Ze kon on
danks haar handicap ook nog kun
stig breien en borduren. Dat beeld
ontstond in de 'brave' 19e eeuw.-
Het is het zoveelste voorbeeld van
hoe het heden onze visie op het
verleden kleurt. Sinds pakweg
1980 wordt Petronella weer neerge
zet als een strijdbare vrouw, die
zich in woord en geschrift in de
politieke strijd van haar tijd meng
de. 'Pietje Potentaat, de wilskrach
tige', dat was haar bijnaam. Ook
wordt ze geëerd als 'parlementair
journaliste avant la lettre'. Aarden
burg ging mee in die herwaarde
ring en plaatste in 2001 een stand
beeld voor de domineesdochter.
Edwina Hagen, docent cultuurge
schiedenis aan de Vrije Universi
teit van Amsterdam, kwam vorige
week tijdens onderzoek in het Na
tionaal Archief een tot nu onbe
kende brief van Petronella Moens
tegen. Het schrijven zat in een sta
peltje post afkomstig van de am
bassade in Parijs. Een vondst van
formaat, concludeerde de onder
zoekster.
Petronella huurde een speciale
'schrijfjuffrouw' in om haar tek
sten te dicteren. Dat is aan de brief
te zien. Alleen de ondertekening is
van haarzelf - en die is in alle hoe
kigheid dan ook meteen herken-
baan
Edwina Hagen schreef een biogra
fie over een tijdgenoot van Petro
nella Moens: Rutger Jan Schimmel-
penninck (1761-1825). Hij was op
richter van het eerste democra
tisch gekozen Nederlandse parle
ment en was tevens de eerste en
enige 'president' uit onze nationa
le geschiedenis.
In 1802 was hij behalve aanko
mend leider van de natie ook am
bassadeur in Parijs, waar hij een
decadent leven leidde. In de terug
gevonden brief van de veertiende
juli van dat jaar richt Petronella
zich vanuit Aardenburg tot hem.
Ze schrijft wat je zou kunnen noe
men een 'bedelbrief voor haar 'af-
geleefden vader, een grijsaard van
70 jaaren'. Zeeuws-Vlaanderen
was bij Frankrijk ingelijfd, en daar
door was de dominee zijn pen
sioen van 800,- gulden kwijtge
raakt. Geheel ten onrechte, laat
Buste van Petronella Moens in Aardenburg.
foto Peter Nicolai
zijn dochter weten. Ze spreekt
Schimmelpenninck aan als,'den
edelmoedigsten vriend des vader
lands', 'den werkzaamsten, den
verhevensten burger vriend', 'den
waarlijk medeleidenden, den tot
weldoend vaardigen menschen-
vriend'. Edwina Hagen: „Zo refe
reert Petronella aan zijn imago van
een gevoelig man. Ze doet een be
roep op zijn mededogen, om hem
zo tot politieke activiteit aan te zet
ten. Of ze succes had, is niet be
kend."
De Aardenburgse schrijfster onder
tekent met 'uw hoogschattende
mede burgeres'. Voor onderzoek
ster Hagen past die ondertekening
prachtig in het tijdsbeeld van de
Bataafse Republiek. Vrouwen
speelden rond 1800 kortstondig
een vooraanstaande rol in de poli
tieke ontwikkelingen. Ze schreven
opiniërende artikelen - Petronella
had een eigen tijdschrift 'De Vrien
din van 't Vaderland' - en waren
luidruchtig aanwezig op de publie
ke tribune van de Nationale Verga
dering in Den Haag.
Die emancipatiegolfwas van korte
duur. Door de ontwikkeling van
de parlementaire democratie met
alleen mannelijk stemrecht werd
de 'burgeressen' de mond ge
snoerd. Zo verging het ook Petro
nella Moens. Maar de nu in Den
Haag opgedoken brief aan Schim- f
melpenninck getuigt nog van revo
lutionair elan. Met de hartelijke
groeten van een 'burgeres' in hart
en nieren.
Edwina Hagen: President van Neder
land. Rutger Jan Schimmelpenninck
1761-1825 - verschijnt 1 september
bij Uitgeverij Balans.
- ta£j Qfl-tAt'txesf
jêif/S'
Ia 'Aé— 4*
:QSft
De ontdekte brief met de voor Petronella Moens typerende ondertekening.
msmmsmmmmmmss
door Jan van Damme
Op het boekenweblog 'Zeelandge-
boekt' van de PZC worden nieuwe
Zeeuwse boeken en tijdschriften ge
signaleerd. In de krant wordt elke
woensdag een titel van het blog in
de Schijnwerper gezet.
Groot nieuws: toen Willem
van Oranje werd doodge
schoten in 1584 heeft hij
niet, ik herhaal NIET gezegd: 'Mijn
God, heb medelijden met mij en
dit arme volk'. Afgelopen weekein
de was het op alle journaals en in
alle kranten. Zo maakt de Vader
des Vaderlands meer dan vier eeu
wen na zijn dood nog steeds
nieuws. Waarbij wel in aanmer
king moet worden genomen dat
historici al veel langer aan die laat
ste woorden twijfelden. Maar
goed, nou is het op tv en wordt er
getweet, dus moeten we ons er
druk om maken. Eigenlijk speelde
het echte nieuws zich natuurlijk af
in Middelburg, waar koningin Bea
trix afgelopen vrijdag reliëfs ont
hulde van Willem de Zwijger
(1533-1584) en zijn derde vrouw
Charlotte de Bourbon en hun zes
dochters.
De feestelijke onthulling ging ge
paard met de presentatie van een
bijzonder boekje: Willem van Oran
je en Zeeland. Een cadeautje voor
alle genodigden in de Koorkerk
van het Abdijcomplex.
Van het boek ben ik zeer gechar
meerd. Een harde nassau-blauwe
kaft, een mooi gouden lettertje
voor de titel, en - meer voel- dan
zichtbaar - een afdruk van het re
liëf van de prins. In totaal 125 pagi
na's, met oranje leeslint. Daar is
dus over nagedacht. Oranje pagina
cijfers, oranje titelbladen voor elk
hoofdstuk, oranje onderwerpkop-
pen in de tekst. Elk hoofdstuk be
gint met een uitklappagina, waar
op afbeeldingen staan die betrek
king hebben op het behandelde
onderwerp. Ik heb er eigenlijk al
leen maar lovende woorden voor:
subtiel en smaakvol. En des te spij-
tiger dat het boekje kennelijk niet
in de handel komt. Dat ik het hier
toch signaleer is wat mij betreft
een aansporing voor uitgever Prins
Willem de Eerste Herinnerings
stichting om het aan een breder
publiek aan te bieden. De oplage
van 750 exemplaren is vrijdag niet
volledig uitgedeeld. Het restant
gaat naar bibliotheken en instellin
gen, zodat ik mag veronderstellen
dat het in elk geval via de Zeeuwse
Bibliotheek voor de Zeeuwen be
schikbaar komt.
In het boek wordt een ruim hoofd
stuk aan Willem van Oranje en
Zeeland gewijd. Althans, dat lijkt
zo als je afgaat op de hoofdstukti
tel. De tekst van auteur S. Groen
veld is echter algemeen van aard,
Zeeland komt aan bod komt als
het echt niet anders kan. Wat dat
betreft is er de afgelopen eeuwen
weinig veranderd.
Willem van Oranje en Zeeland - uitga
ve ter gelegenheid van de onthulling
van de reliëfs van Willem de Eerste in
de Abdij van Middelburg.
