Wat voor vriend
341 psychologie
denk
Geloof niet alles wat je denkt
vrijdag 16 maart 2012
door René Diekstra
Een van mijn collega's
staat bekend om de vol
gende uitspraak: „De
meeste mensen denken
niet, ze denken alleen maar dat ze
denken." Op het eerste gezicht
lijkt het een innerlijke tegen
spraak. Want als je denkt dat je
denkt, dan denk je toch? Op een
dieper niveau is de uitspraak juist
een heel veelzeggende. Ze maakt
namelijk duidelijk dat er tenmin
ste twee niveaus van denken zijn
en dat het van groot belang is
goed onderscheid tussen die twee
te maken.
Het ene niveau is wat wel het
spontane of automatische denken
wordt genoemd. U hebt haast, zit
vast in een langzaam rijdende
file, kijkt voortdurend op uw hor
loge en denkt om de haverklap
'Schiet g..domme nou eens op jon
gens...' Het andere niveau is het in
nerlijk waarnemen van of het den
ken over zulke automatische ge
dachten. Dat denken over gedach
ten wordt wel reflexief (letterlijk
'je terugbuigen over') of me-
ta-denken genoemd. Het woord
'meta' betekent zoiets als 'zichzelf
tot onderwerp nemen". Meta-den-
ken is dus het denken dat onze au
tomatische of spontane gedach
ten tot onderwerp neemt.
Meta-denken kan ertoe leiden,
om bij het voorbeeld van de filesi
tuatie te blijven, dat de automati
sche gedachte wordt gestopt of
geëlimineerd: „Kappen René, zit
jezelf niet zo op fokken met zulke
gedachten. Die file lost er echt
niet eerder door op." Door zulke
meta-gedachten wordt de ruimte
gecreëerd om aan andere dingen
te denken, jezelf af te leiden. Daar
door vermindert of verdwijnt ook
de spanning of boosheid die is op
geroepen door de oorspronkelijke
automatische gedachte.
Meta-denken is daarom van grote
betekenis voor onze psychische
en lichamelijke gezondheid. Maar
het probleem is, dat het niet iets
is dat ons automatisch komt aan
gewaaid. We moeten het leren en
dat leren is niet altijd gemakke
lijk. Het kost inspanning. Enige
tijd geleden vertelde een goede
kennis mij dat haar vader plotse
ling ziek was geworden. Hij lag in
het ziekenhuis en zijn toestand
was ernstig. Ze liet zich ontvallen
(automatische gedachte): „Ik
moet er niet aan denken dat mijn
vader overlijdt." Mijn reactie was:
„Je houdt er blijkbaar al rekening
mee dat dat kan gebeuren." Dat
zette haar meta-denken aan: „Ja,
eigenlijk wel. Maar als het inder
daad daarop uitdraait, wat dan?"
„Ja, wat dan?", was mijn vraag.
Haar antwoord: „Ja, dan...dan
moet ik hem nog een heleboel
dingen zeggen, laten weten hoe
belangrijk hij als vader voor mij
was."
Wat haar meta-denken, naar aan
leiding van ons gesprekje, teweeg
bracht, was het omzetten van de
automatische gedachte 'Ik moet
er niet aan denken...' in precies
het tegenovergestelde: 'Ik moet er
(in de zin van 'Het is belangrijk')
wel aan denken dat...'. Haar vader
is inderdaad kort daarop gestor
ven en zij heeft hem tijdig kun
nen zeggen wat ze wilde. Ik weet
niet of ze dat zonder mijn inter
ventie ook gedaan zou hebben.
Maar dat doet er eigenlijk niet
toe. Belangrijker is de vraag hoe
je jezelf, zonder hulp van ande
ren, aan het meta-denken kunt
krijgen. Er is, zo laat onderzoek
zien, een manier of truc die op
dat punt buitengewoon effectief
is. Dat is om een automatische ge
dachte in het tegenovergestelde
om te zetten. Bijvoorbeeld: op het
moment dat je de gedachte waar
neemt 'Ik moet er niet aan den
ken dat...', zet je deze om in 'Ik
moet er wel aan denken dat..',
eventueel te vervolgen met
'want...'. Dat geeft ruimte te be
denken waarom het wel belang
rijk is daar aan te denken. Die stra
tegie werkt voor talrijke automati
sche gedachten. Van 'Dat lukt me
nooit' naar 'Dat lukt me ooit...,
want...'. Of van 'Ik kan er niet te
gen als...' naar 'Ik kan er wel te
gen, want...'. Kortom: geloof niet
alles wat u denkt op het eerste ge
zicht.
Is vriendschap een illusie, 'een pakketje schroot,
met een dun laagje chroom'? Filosofe Catharina de
Haas maakte studie van de verschillende vormen
van vriendschap en inventariseerde wat mensen er
aan beleven.
door Dora Rovers
Catharina de Haas (68) karakteri
seert de hoogst haalbare vorm van
vriendschap. Dat is volgens haar
wanneer iemand, als je ziek bent,
een kotsemmertje naast je neerzet en dat
zonder enige op- of aanmerking voor je
schoonmaakt. Een vorm van vriendschap
die iedereen zichzelf zou wensen en die, ge
lukkig, bestaat.
De Haas: „Het is een vorm van vriendschap
die zekerheid biedt. Het besef dat er altijd ie
mand voor je is, geeft de dagen een lichtere
kleur."
De filosofe nam het voorbeeld van het kots
emmertje over uit de roman Contrapunt
van Anna Enquist en plaatste het in Vriend
schap, een tweede ik. Dit boek van De Haas is
een bundeling van de kennis van de psycho
logen die ze bestudeerde, de colleges die ze
volgde en zelf gaf als docente filosofie, haar
levenservaring en de verhalen uit haar filo
sofische praktijk. Daaruit maakt de filosofe
op dat de meeste mensen plezierig willen
wonen, met gezellige buren, leuke kennis
sen en het liefst bijgestaan door twee boe
zemvrienden. „Mensen hebben mensen no
dig. Dat is onze natuurlijke staat. In de koes
tering van de veilige baarmoeder hoefje het
niet alleen te doen. De eerste schok voor ie
der mens is geboren worden en ervaren dat
je voortaan op een andere manier een band
moet zien te krijgen."
De Haas rekent af met de algemene veron
derstelling dat vriendschap gelijkwaardig
hoort te zijn. „Welnee, dat is maar wat je
zelf wilt. Als je vernederd wordt maar dat
op de koop toe neemt, omdat je weet dat
die vriend is die het kotsbakje voor je neer
zet, is dat oké."
Dat een vriendschap altijd diepgang moet
hebben, is de volgende aanname die ze ver
werpt. „Als je samen wilt winkelen om daar
na de dagelijkse dingen bij een kopje koffie
door te nemen, wat is daar mis mee? Man
nen raad ik vaak een visvriend aan."
Bedoelt u iemand die naast je zit, hetzelfde
doet en met wie je niet eens praat?
„Ja, waarom niet?"
Een vraag naar hoeveel échte vrienden je
hebt, ervaren veel mensen als confronte
rend. „De vraag is niet hoeveel vrienden je
hebt, maar hoeveel je er nódig hebt." Ze
pakt een kristal van achter haar bu-
reau:„Kijk, zo'n steen heeft veel facetten.
Dat geldt voor een mens ook. Met elke
vriend belicht je een ander aspect van je
zelf" De ondertitel van haar boek, Een twee
de ik', is erop geïnspireerd, op het stukje
van jezelf dat je met die ander deelt.
De Haas daagt de lezer uit over vriendschap
pen na te denken. „Ik wil met mijn boek be
reiken dat mensen bij zichzelf nagaan: 'Wat
voor vriend heb ik nodig'?"
Ook is het volgens haar goed stil te staan bij
de manier waarop je vrienden verwerft.
„Kies jij of word je gekozen? Of was het zo
dat je door een leuk uiterlijk vooral werd ge
kozen en nu, ouder geworden, niet meer?
Juist deze mensen kunnen hierdoor in een
groot gat vallen."
Ook door een andere levensfase, verhui
zing, scheiding, overlijden, verlies je vrien
den. „Ik ben de eerste die in een boek over
vriendschap ook over rouw schrijft. Op zeke
re leeftijd worden rouwadvertenties belang
rijk. Zelf heb ik in één jaar tijd zes vrienden
verloren."
Lukt het ons tegenwoordig wel via social
media als hyves, facebook en twitter met
(nieuwe) vrienden in contact te komen?
„Het zijn vooral ik-boodschappen die men
sen uitzenden. Je krijgt geen antwoord. Er
is geen spiegel. Het is een zoektocht. Je weet
niet waar je uitkomt, maar zo'n tocht is al
leuk op zichzelf Zoals tijdens scharrelen. Je
bent op zoek naar een partner. Je weet wel
wie het zeker niet zal zijn maar je zoekt nog
uit wie wel. Je leert je intuïtie te volgen."
Het komt volgens De Haas allemaal wel
goed. „In deze globaliserende wereld is alles
al uit elkaar gevallen. De behoefte om te
hechten en ergens bij te horen is onvermin
derd groot."
'De vraag is niet hoeveel
vrienden je hebt, maar
hoeveel je er nódig hebt'
Door de individualisering is het niet meer
vanzelfsprekend wie onze vrienden zijn.
„Dat was het gemak van uniformeren, dat
je niet hoefde te kiezen."
Een groot deel van de huwelijken kan stand
houden dankzij vriendschappen ernaast.
Echtelieden delen met hun vrienden wat ze
met hun partner vaak niet kunnen bespre
ken. In vriendschappen kunnen zij hun
hart luchten over hun partner. Ook kunnen
ze samen zoeken naar oplossingen. „Zeker
ADHD of gewoon jonger dan
de rest?
Canadees onderzoek onder bijna
miljoen kinderen tussen 6 en 12
jaar wijst uit dat de jongste kinde
ren in de klas 30 tot 70 procent
meer kans lopen het etiket 'AD
HD' te krijgen dan de oudste kin
deren in de klas. Op grond hier
van waarschuwen de onderzoe
kers ADHD niet te verwarren met
druk gedrag en gebrek aan concen
tratie vanwege een lagere leeftijd.
http://bit.ly/wOnVZu
Vooroordelen tegen
hulprobot
Groepsdenken en vooroordelen
gaan verder dan personen. Duitse
studenten moesten bijvoorbeeld
een hulprobot beoordelen. Ze ga
ven hogere cijfers (beter ontwor
pen, warmere uitstraling) als de
robot werd gepresenteerd als een
Duits product met een Duitse
naam, dan wanneer de robot ge
presenteerd werd als zijnde van
Turkse makelij.
http://bit.ly/wiwGYh
Micronaaldjes dienen
(griep)vaccin effectiever toe
Toedienen van een (griep)vaccin
verloopt effectiever als hierbij ge
bruikt gemaakt wordt van de zo
geheten micronaaldtechniek. Hier
bij brengen microscopisch kleine
naaldjes het vaccin in de huid
aan. Aangezien juist daar de cel
len zitten die de afweerreactie op
gang moeten brengen, levert vacci
neren met de micronaald tech
niek een sterkere reactie.
http://bit.ly/z49yov
Ziekmakende eiwitten te lijf Uitstrijkje vergroot de kans
met moleculair 'pincet' op genezing
Bij het ontstaan van ziektes als
Alzheimer en Parkinson speelt de
vorming van eiwitklonters in her
sencellen een belangrijke rol.
Amerikaanse onderzoekers heb
ben een molecuul ontwikkeld dat
in proefdieren de klontering van
het eiwit alfa-synucleine, de oor
zaak van het ontstaan van Parkin
son, tegengaat zonder de werking
van het eiwit te verstoren.
http://bit.ly/zfYGFV
Vrouwen bij wie baarmoederhals
kanker wordt ontdekt via het ma
ken van een uitstrijkje maken aan
zienlijk meer kans op genezing
dan vrouwen bij wie de kanker
ontdekt wordt, doordat er klach
ten ontstaan. In het eerste geval is
de genezingskans 92 procent, in
het tweede geval 66 procent. Dat
is het resultaat van Zweeds onder
zoek.
http://bit.ly/wi2JOj
