i6l cultuur
IJzeren vlinder of celebrity?
D
Graten, bloei, schubben en vinnen
zaterdag 3 maart 2012
door Addie Schutte
Aung San Suu Kyi heeft:
bijna de status van een
heilige. Ze heeft ondanks
jarenlang huisarrest haar
strijd tegen de junta van Birma
nooit opgegeven en is altijd in ge
weldloos verzet blijven geloven.
Ze is de 'ijzeren vlinder', zoals ze
wordt genoemd in een citaat in
het boek van Jesper Bengtsson,
een van de twee recent in het Ne
derlands verschenen biografieën.
Sterk en fragiel. Onbreekbaar en
kwetsbaar.
Maar dit beeld deugt niet, volgens
Peter Popham, schrijver van de an
dere, net vertaalde biografie. Suu
Kyi loopt het risico te worden gere
duceerd tot een 'beeld van wester
se zelfingenomenheid, een grafi
sche weergave van het goede ge
voel dat we krijgen door te laten
zien hoe een mooie vrouw door
beulen in uniform op een afschu
welijke manier misbruikt wordt'.
Ze wordt tegen wil en dank een ce
lebrity.
Popham probeert het beeld van
Suu Kyi te verbreden. Dat doet hij
vooral door in te gaan op haar reli
gieuze en spirituele drijfveren en
door haar als moreel leider te por
tretteren. Ze heeft Birma veran
derd, ook al heeft ze haar politieke
doelen (nog) niet bereikt, schrijft
Popham.
Hij schreef zijn boek nadat Suu
foto Thet Htoo/EPA
moet worden. Dat is uiteraard niet
onbelangrijk, maar het is vooral
een begin en het maskeert de inter
ne verschillen binnen haar bewe
ging.
Aung San Suu Kyi blijft in zekere
zin een raadselachtig persoon. De
schrijvers van de biografieën wor
stelen er zelf een beetje mee. Ze
willen zich niet als de schrijvers
van heiligenlevens opstellen, maar
hun kritische noten zijn soms wat
vergezocht. Ze kan opvliegend
zijn, veeleisend en koppig en ze
heeft niet met al haar medewer
kers een goede band gehouden.
Pophams werk is uitvoerig, soms
wat te. Zijn degelijkheid brengt
een zware toon met zich mee.
Bengtssons werk is vlotter. Hij is
ook bescheidener en zegt geen
complete biografie te kunnen
schrijven omdat zij haar opvattin
gen niet heeft gegeven over veel
van de gebeurtenissen.
Eén gebrek hebben deze boeken
gemeen: er ontbreekt een kaart
van Birma.
Jesper Bengtsson -
Aung San Suu Kyi. Strijd voor de
vrijheid in Birma.
Vertaling Ceciel Verheij.
De Geus, 19,90 euro.
Peter Popham - Aung San Suu Kyi.
Symbool van vreedzaam verzet.
Vertaling Fons Oltheten.
Luitïng-Sijthoff, 22,50 euro.
Aung San Suu Kyi op campagne voor de verkiezingen die in Birma op 1 april worden gehouden.
De Birmese oppositieleidster Aung San Suu Kyi heeft tegen wil en dank
de status van beroemdheid. Twee biografieën laten haar transformatie
van mens tot icoon zien.
Kyi een derde, jarenlange periode
van huisarrest achter de rug had,
maar voordat er in Birma een aan
tal verdergaande hervormingen
werden doorgevoerd.
Beide auteurs spreken de vrees uit
dat de junta, die achter de scher
men nog aan de touwtjes trekt,
ook dit keer een facade optrekt en
goede sier wilde maken met haar
vrijlating.
In het leven van Suu Kyi is een dui
delijke, breuk herkenbaar. Tot 1988
was dat in feite niet opzienbarend.
Ze werd in 1945 geboren als doch
ter van de onafhankelijkheidsstrij
der Aung San. Hij is een mythi
sche figuur, de held van het verzet
tegen de Britten, de koloniale over
heersers. Hij was strijdbaar, met
een vast doel voor ogen: de onaf
hankelijkheid van Birma. Maar hij
was ook pragmatisch: hij werkte
samen met de Japanners, maar
ging nét op tijd over tot samenwer
king met de Britten.
De moord op Aung San in 1947 is
een van de trauma's in de geschie
denis van het na-oorlogse Birma.
Oneindig zijn de speculaties wat
er was gebeurd als hij in leven was
gebleven. Nu nog wordt zijn por-
om met de leden van de junta de
moord op haar vader te herden
ken.
Een speling van het lot bracht
haar terug naar haar land op het
moment dat daar politieke onrust
uitbreekt, in 1988. Suu Kyi ging te
rug om haar zieke moeder te ver
plegen, maar werd min of meer
vanzelfsprekend de leider van de
protestbeweging. In 1990 won
haar partij, de Nationale Democra
tische Liga, met overweldigende
cijfers de verkiezingen. Op dat mo
ment zat Suu Kyi al in huisarrest,
en daarmee was de beweging di
rect stuurloos. Met de winst werd
niets gedaan, een punt van kritiek
bij haar biografen.
Het zijn haar morele kwaliteiten
die haar uitzonderlijk maken,
schrijft Popham, die voor de Britse
krant The Independent werkte. En
dus niet haar politieke inzicht.
Bengtsson schrijft, weinig geloof
waardig, dat haar lange huisarrest
het haar onmogelijk maakte een
politiek programma te schrijven.
De Nationale Democratische Liga
is ook nu nog een 'verenigd front'
met weinig omlijnde ideeën, behal
ve dan dat Birma een democratie
tret meegedragen tijdens demon
straties. Haar moeder werd later
onder meer ambassadeur van Bir
ma in India, maar gaf die positie
op toen de junta de macht naar
zich toetrok.
Suu Kyi bracht een groot deel van
haar leven door buiten Birma,
door de junta herdoopt in Myan
mar. Ze studeerde in Oxford en in
de Verenigde Staten, werkte voor
de Verenigde Naties, en woonde
met haar man Michael Aris in de
Himalaya. Maar ze had geen rol in
de politiek en ze bemoeide zich
amper met de ontwikkelingen in
Birma. Opvallend detail is dat ze
van tijd tot tijd naar Birma reisde
door Arie Storm
Rebekka W.R.
Bremmer - Eb
Querido, 18,95 euro
e moderne Nederlandse litera-
tuur gaat gebukt onder plot-
dwang en sensatiezucht. Wat
een verademing is dan het roman
debuut van Rebekka W.R. Bremmer,
Eb.
Dit is een roman die de lezer echt er
gens naartoe verplaatst, waarin een
eigen universum wordt gecreëerd en
waarin eigenzinnige, maar o zo le
vendig opgeroepen individuen cen
traal staan.
Het verhaal lijkt aanvankelijk te een
voudig voor woorden. Vissersvrouw
Geeske wacht nu al enkele dagen te
vergeefs op de terugkeer van haar
man Johannes. Hij bevindt zich in
zijn bootje op zee. Tenminste, dat
denkt Geeske, terwijl ze in haar huis
je rondscharrelt op een niet nader ge
noemd Hollands eiland in een niet
exact benoemde tijd. Bij oppervlakki
ge beschouwing hebben we hier te
maken met de sfeer van Herman He-
ijermans' toneelstuk Op hoop van ze
pen. Maar Bremmer maakt er iets
compleet origineels van.
Dat zit in de manier waarop Brem
mer gebruik maakt van details. Ter
wijl haar hoofdpersoon Geeske tobt
over haar eigen lot en dat van haar
man, hun verleden samen en hun
nu misschien wel uit zicht verdwij
nende toekomst, is ze voortdurend
bezig met normale, dagelijkse zaken.
Zoals het schoonmaken van vis en
het bereiden van vissoep: 'De tafel
ligt vol met ingewanden, graten,
bloed, schubben en vinnen. De inge
wanden gooit ze uit het achterraam,
de tuin in, waar de kippen erop af
stuiven en alles zo snel naar binnen
schrokken dat de haan bedrogen uit
komt en hun verontwaardigd zijn
rug toekeert. Geeske pakt de koppen
en de staarten en stopt ze in de grote
pot met water die op het kolenfor-
nuis staat. Ze blijven drijven e'n bot
sen tegen elkaar aan alsof ze willen
uitzoeken welke ogen bij welke
staart horen en hoe ze zich weer
kunnen verenigen'.
Dit is een wereld waarin alles wordt
gebruikt en uiteindelijk niets verlo
ren gaat. Dat valt mooi samen met
wat haar schepper Bremmer in Eb
doet: Bremmer combineert en weeft
er lustig op los.
Alles blijkt uiteindelijk tevens een
symbolische betekenis te hebben. Of
laat ik het zo zeggen, niets blijkt zon
der betekenis te zijn. Het knappe is
dat dit niet ten koste gaat van de le
vendigheid en de kracht van de rea
listische details.
Er gebeurt trouwens uiteindelijk veel
meer in Eb dan je misschien aanvan
kelijk verwacht. Johannes blijkt niet
(meer) op zee te zitten. Geeske past
op haar kleindochtertje. Er meldt
zich een vreemde vrouw bij Geeske,
ene Gezientje, een vrouw die niet
van het eiland is. Een andere vrouw
staat op het punt te bevallen. Geeske
denkt aan Bijbelteksten. De span
ning wordt opgevoerd: keert Johan
nes nu wel of niet terug? En dat alles
wordt sfeervol, vibrerend en heel pre
cies opgeschreven.
Dit is een roman waardoor je zelf
ook weer beter naar de wereld gaat
kijken, naar de werkelijkheid om je
heen, en naar de Nederlandse litera
tuur van dit moment. Dat is een lite
ratuur die een schrijfster als deze
Bremmer heel goed kan gebruiken.
