Bekneld in het
politieke midden
io
De traditionele middenpar
tijen zitten in de verdruk
king. De WD handhaaft
zich nog, voor PvdA en
CDA dreigt een rol in de
marge. Het is te vroeg hen
af te schrijven maar met al
leen een nieuw boegbeeld
redden ze het niet.
donderdag 23 februari 2012
door Laurens Kok en Lianne Sleutjes
Illustratie Mark Reijntjens en Ben Vosseberg
Het is met de grote middenpar
tijen van weleer een beetje als
met de traditionele grote drie
in het voetbal. In het gevecht
om het kampioenschap van
de eredivisie wisselden Ajax,
PSV en - in mindere mate - Feyenoord tot tien
jaar terug stuivertje. De concurrentie kwam er
amper aan te pas. Zo ging het al die tijd ook
met CDA, PvdA en - op enige afstand - de
WD. Zij 'regeerden het land.' Maar zoals bij
het voetbal AZ en FC Twente zich het laatste
decennium aan kop hebben genesteld, geldt
datzelfde nu voor de SP en de PW. En zij gaan
niet meer weg.
In voetbaltaal heet het dan dat 'de top breder is
geworden'. In de politiek is het idem dito stelt
politicoloog Tom van der Meer. Hij leidde re
cent een onderzoek naar kiesgedrag voor de
Universiteit van Amsterdam. Zijn voorspelling:
op de lange termijn groeit Nederland toe naar
een systeem waarbij ongeveer zeven partijen
elk zo'n twintig zetels zullen hebben.
„Echte uitschieters, waarbij een enkele partij
meer dan vijftig zetels weet te halen, zoals het
CDA in de jaren tachtig, zie ik niet meer gebeu
ren. Ons partijstelsel fragmenteert", stelt Van
der Meer.
De neergang van de traditionele top is onmis
kenbaar. Vaak wordt de ontzuiling aangehaald
als verklaring, de tijd dat mensen uit katholie
ke of'rode' kring automatisch op de KVP of de
PvdA stemden, ligt achter ons. Maar er is meer
aan de hand. „Het heeft ook te maken met de
depolarisering sinds de jaren tachtig", zegt
Kees Aarts, hoogleraar politicologie aan de Uni
versiteit Twente.
CDA, PvdA en WD vormden beurtelings met
elkaar een coalitie (met soms een derde kleine
re erbij), waardoor onderlinge verschillen tus
sen de partijen zijn vervaagd, met 'Paars' als
toppunt. Partijen werden daardoor minder her
kenbaar. Bovendien torst het 'oude midden'
een geschiedenis met zich mee, waar ze door
andere partijen gretig op worden aangespro
ken. Neem het debat over Europa. PvdA en
CDA hebben deelname aan de Europese Unie
'Het politieke midden is
helemaal dichtgeslibd'
altijd onvoorwaardelijk gesteund. Dat maakt
het voor hen moeilijker daarop onbevangen kri
tiek te leveren. SP en PW torsen die erfenis
niet, dus kunnen zij onbekommerd een helder
standpunt innemen. „Dat spreekt kiezers aan",
aldus Aarts.
Verder speelt mee dat het 'nogal druk' in het
politieke midden is geworden. 'Flankpartijen'
als GroenLinks en SP zijn naar het midden ge
trokken: Emile Roemer kijkt wel uit met
oud-'sosjalistiese' programmapunten als 'Ne
derland uit de NAVO' de boer op te gaan.
CDA en PvdA voelen de concurrentie aan den
lijve. „Hun politieke midden is helemaal dicht
geslibd", aldus Van der Meer.
Al deze ontwikkelingen maken het steeds
moeilijker een stabiele coalitie te vormen. Nog
nooit was de grootste partij zo klein: de WD
heeft 31 zetels. Vroeger konden twee partijen sa
men een meerderheidskabinet vormen, nu
lukt dat niet meer. Het Nederlandse kiesstelsel
werkt die ontwikkeling in de
hand, stelt Gerrit Voerman,
directeur Nederlands Docu
mentatiecentrum Politieke
Partijen en hoogleraar aan
de Universiteit van Gro
ningen. „Door de lage
kiesdrempel is het ge
makkelijk voor een
nieuwe partij om in de
Tweede Kamer te ko
men. Voor nieuwkomers
is het niet problematisch
om op te stomen naar het kabinet,
zie de LPF en de PW."
Het is opvallend dat de WD zich
als enige nog weet te handhaven.
Vaak wordt het huidige liberale suc
ces op het conto geschreven van de
goedgebekte Mark Rutte. Maar vol
gens Leidse hoogleraar politicologie
Rudy Andeweg is er weinig bewijs
dat mensen stemmen op een partij
vanwege de leider.
„Uit ons onderzoek blijkt dat maar 8
procent van de kiezers zou meebewe
gen naar een andere partij als de leider
zou overstappen." Het succes van de
WD schuilt volgens de experts in de
koers van die partij. PvdA en CDA zou
den daar lering uit kunnen trekken. De
les luidt: kies één of twee thema's die
goed bij de partij passen en profileer je
daarmee.
Van der Meer: „De WD heeft voluit ge
kozen voor 'economie' en 'law and order'.
Heel herkenbaar en geloofwaardig voor
de kiezer." Dat de liberalen daarbij ook
nog konden bogen op ruime bestuurserva-
ring, maakte hen in 2010 waarschijnlijk tot
de grootste partij, zegt Van der Meer. „Dat
is de bonus die traditionele partijen als eni
ge te gelde kunnen maken. SP of PW heb
ben die ervaring niet of nauwelijks."
Dat het CDA zich ook manifesteert met een
economisch thema, is volgens Van der Meer
'vreemd'. „Grijp liever terug naar de Balken
ende-jaren. Het normen- en waardenthema
paste heel erg bij het CDA."
Voor de PvdA heeft hij eenzelfde devies: niet
aanschurken tegen de SP. „Kiezers kiezen
toch altijd liever voor het origineel."
Ook Aarts denkt dat de geprangde middenpar
tijen op zoek moeten gaan naar een vaste koers
en de verleiding moeten weerstaan mee te wil
len liften op successen van nieuwkomers.
„Blijf consistent. Je doet er het beste aan om je
eigen lijn door te trekken."
1948 1952 1956* 1959 1963 1967 1971 1972 1977** 1981 1982 1986 1989 1994 1998 2002 2003 2006 2010
Verkiezingsjaar Tweede Kamer
Aantal Tweede Kamerzetels van 100 naar 150. CDA is na fusie van KVP, ARP en CHU vanaf 1977 met eigen lijst in de Tweede Kamer vertegenwoordigd. infograph
