Vanuit Middelburg op
spectrum
Afgelopen week
verscheen Oscar, de
nieuwste roman van
Jan Siebelink. Het
verhaal speelt in en
rond de Tweede
Wereldoorlog. Twee
bevriende militairen
moeten de kas van de
Nederlandse Bank - 5
miljoen gulden - van
Middelburg naar
Engeland in
veiligheid brengen.
Een tocht met
hindernissen.
Jan Sietfeiink
Zaterdag 28 januari 201.2
Oscar is met slechts 125 pagi
na's een dunnetje. Bewust,
zegt Jan Siebelink. Meestal
kiest hij voor breed opge
zette romans van vierhon
derd bladzijden of meer. Zoals zijn in 2005
bekroonde en alom bejubelde (vijftigste
druk!) Knielen op een bed violen. De afgelo
pen week gepresenteerde nieuweling is in
feite met enkele flashbacks heel overzichte
lijk. Het is een oorlogsroman, in Zeeland
geworteld. „Ik wilde zo min mogelijk aflei
ding van het verhaal. Dus weid ik deze
keer niet uit over de kinderen van mijn
hoofdpersonen, of hun frustraties, of ande
re zijlijnen. Ik heb me gericht op één on
derwerp: het is oorlog, de wereld is op
drift, en twee mannen in mijn boek gaan
hun persoonlijke gevecht aan."
We treffen elkaar in Middelburg. Siebelink
heeft met een cameraploeg net een koud,
nat rondje over Walcheren gemaakt. Mid
delburg, Vlissingen, de tank op de dijk bij
Westkapelle. Voor een item van een mi
nuut of zes op de nationale televisie, je
moet er wat voor over hebben. Met zijn ro
de schoenen - zijn handelsmerk - is hij een
vlotte verschijning. Een tafeltje in Du Com
merce, het hotel met de niet te missen ro
de luifels boven de ramen, op de hoek bij
de Middelburgse Stationsbrug. Erwten
soep met katenspek, om weer een beetje
op temperatuur te komen'.
Ruim in de zeventig, je zou het hem niet
geven. Enthousiast vertelt hij dat schrijven
een levensbehoefte is. Dat kan ook moei
lijk anders, met ruim dertig titels achter
zijn naam sinds 1975 - romans, novellen,
verhalenbundels, portretten, vertalingen,
een brievenboek. „Ik heb ontzettend hard
gewerkt. Er waren jaren met drie kinderen
thuis, met lesgeven. Ik zit nog steeds elke
dag om 6 uur achter mijn bureau. Dan heb
ik de honden al uitgelaten, we hebben
twee prachtige whippets, hazewinden. Ik
werk meestal tot een uur of 11 's ochtends.
En 's avonds zit ik altijd wel met een boek
op schoot."
Hij laat Oscar zien, vers van de pers. Voor
de omslag koos hij een schilderij van Van
Gogh: Korenveld onder onweerslucht, 1890.
Vanwege het weidse. Het blijft altijd spe
ciaal, zo'n kakelverse uitgave.
Waarom dit boek?
Nee, eerst even de loop van het verhaal, in
het kort. Als lezer verkeren we in drie tijds
zones: de jaren vlak voor de oorlog, in mei
1940 als alleen Zeeland nog doorvecht, en
meteen na de bevrijding in 1945. De tijden
lopen naadloos in elkaar over, zodat er één
omvattend oorlogsverhaal ontstaat.
Er zijn drie hoofdpersonen. Om te begin
nen Oscar van Kervel, docent Engels, in
1936 benoemd op het Haagse gymnasium
Haganum. Id Bodien is zijn collega-vakge
noot, net zo oud, maar een stuk makkelij
ker in de omgang en daardoor succesvoller
met zijn lessen.
Van nature hield Oscar zich ter zijde. Zijn po-
tekst jan van Damme
foto Mechteld Jansen
side was in hoge mate instabiel. Hij maakte
geen deel uit van de groep. De docentenka
mer meed hij zo veel mogelijk. Op een dag
toen hij alleen aan een tafel in de docentenka
mer zijn koffie dronk, was ld Bodien bij hem
komen zitten. Oscar was hem meer dan erken
telijk geweest voor die aandacht, (pagina 17)
Als ze met het oog op de dreigende oorlog
worden gemobiliseerd, verandert hun
vriendschap. Oscar blijkt een vaste hand
van schieten te hebben en raakt niet gauw
in paniek. Hij wordt tot .eerste luitenant
speciale diensten benoemd, ld wordt zijn
ondergeschikte. In de chaos van de meida
gen komen ze in Middelburg bij het Com
mando Zeeland terecht, op het telexbu
reau van schout-bij-nacht H.J. van der
Stad. Daar krijgen ze de opdracht, als de
Duitsers naderen, met het geld van de Ne
derlandse Bank in de Gortstraat naar Enge
land te vluchten. Ze rijden in een Citroën
op 17 en 18 mei 1940 van Breskens via
Sluis naar Duinkerken, twee koffers met 5
miljoen gulden tussen de voor- en de ach
terbank. Id overleeft de tocht niet.
En dan is er de derde hoofdpersoon:
Esmée Sondaard, die op de school van de
twee vrienden ook Engelse les komt ge
ven. 'Alles was dubbelzinnig aan deze
vrouw. Sondaard! Je dacht aan een zon
daar. Aan een sonde. Een vrouw die diep
peilde' (pag. 45). Oscar - getrouwd en wel
- heeft een relatie met haar, maar raakt
haar kwijt aan ld.
Na de oorlog maken Esmée en Oscar de
voor ld fataal verlopen tocht opnieuw. Zij
wil zien, voelen wat de twee mannen tij
dens hun vlucht hebben meegemaakt.
Oscar en Esmée stonden voor het Grand
Hotel du Commerce in Middelburg. Het licht
viel mooi op de huiverende, oranje zonne
schermen. Oscar merkte op dat het hotel door
zijn excentrische ligging nauwelijks schade
had opgelopen bij het bombardement van
'40. Zij reageerde niet.-Hij ging haar voor de
ruime hal in. Bij de receptie vroeg hij of het
mogelijk was een blik te werpen in kamer 7,
op de eerste etage. Ter verklaring wilde hij
nog zeggen dat hij met een collega, tijdens de
mobilisatie en de daaropvolgende oorlogsda
gen, hier was ingekwartierd, maar nadere uit
leg was niet nodig. (pag. 19)
Dan nu de hamvraag: waarom dit boek?
Want Jan Siebelink is tot nu toe niet be
paald een oorlogsschrijver. Toch: omdat
hij al vijf, zes jaar was aan het eind van de
oorlog in Velp, zijn de herinneringen on
uitwisbaar. De overtrekkende formaties
richting Duitsland, de vliegende bommen
- Vi's - die op het dorp vielen, de schutters
putjes in de voortuin, de achttien evacués
in huis, zijn vader die twee keer door de
Duitsers werd opgepakt en op een zondag
morgen thuiskwam met een tas vol vlees
van een dode koe in een weiland, toen
zijn moeder hem en zijn broertje van 2
jaar aan het voorlezen was.
Voorin het boek staat: 'voor J.L.W. van der
Haas, als postuum eerbewijs'. „Dat was
mijn schoonvader. Hij was leraar Engels in
Den Haag. Tijdens de mobilisatie in 1939
werd hij als staf-officier aan schout-bij-
nacht Van der Stad toegevoegd. Zijn kan
toor was in Middelburg, Koepoortstraat 6,
daar moest hij berichten decoderen. Van
hem heb ik nooit iets over de oorlog ge
hoord. In een gesprek met zijn broer liet
hij iets ontglippen over een geheime mis
sie en een geldtransport. Dat was in de tijd
dat ik nog maar net verloofd was. In 1990
werd hij heel erg ziek. Op de ochtend voor
hij werd geëuthaniseerd gaf hij me een
mapje met aantekeningen. Ik heb het in
een la gelegd, en pas tien, elf jaar geleden
ben ik het gaan lezen. Het bleek een in
spectierapport te zijn van twee officieren,
op weg van Breskens naar Frankrijk in de
meidagen van 1940. Ik zag de chaos, de op
drift zijnde massa. In mijn boek laat ik
twee rivalen op pad gaan. Dan begint de
literatuiir."
We keken naar .de weg. Gefascineerd door al
le ordeloosheid. De disparate menigte. De uit
elkaar gelagen legereenheden. De enorme stof
wolken. je kunt het je niet voorstellen. Koeien,
paarden, schapen, dwars door elkaar. Een
man met vogelkooi op zijn rug, waarin een
krijsende papegaai zat. (pag. 49)
Jan Siebelink: Oscar - roman, 125 pag., Uitge
verij De Bezige Bij, 17,90 euro.
Nederlands schrijver en essayist.
Volledige naam: Jan Geurt Siebe
link.
Geboren 13 februari 1938 in Velp.
Woonachtig in Ede.
Gehuwd, drie kinderen, meerdere
kleinkinderen.
Groeit op in een orthodox protes
tants milieu, zijn vader heeft een
kleine bloemisterij.
Eerst Rijkskweekschool, studeert
daarna Frans, doctoraal in 1972,
geeft tot 2002 les op het Mar-
nix-college in Ede.
Debuteert in 1975 met de verha
lenbundel Nachtschade. Twee jaar
later volgt de eerste roman Een
lust voor het oog.
Belangrijkste romans: De herfst zal
schitterend zijn, En joeg de vossen
door het staande koren, De over
kant van de rivier, Vera, Margare-
tha en Knielen op een bed violen.
2002 Ferdinand Bordewijkprijs
voor De overkant van de rivier,
2005 AKO Literatuurprijs voor
Knielen op een bed violen, 2009
Ridder in de Orde van de Neder
landse Leeuw.
Over zijn werk zegt Siebelink: „In
mijn romans en verhalen gaat het
altijd om gewone mensen, maar
door intens licht op hen te laten
vallen, komen ze los van de werke
lijkheid en worden tot raadselachti
ge personages. Literatuur hoort
mensen bijzonder te maken."
