io schmallenbergvirus
Uitbraken van dierziektes
Doodgeboren en
misvormde lamme
tjes, koortsige
koeien met diarree
die minder melk ge
ven. Het tot dusver
raadselachtige
Schmallenbergvirus
verontrust veehou
ders. Staat hen een
nieuwe ramp te
wachten?
woensdag 4 januari 2012
Angst in de stal
door Joep Trommelen
In augustus begon een mys
terieuze uitbraak van diar
ree onder Nederlandse
koeien, die ook minder
melk gingen geven. En
sinds december worden er
ook steeds meer misvormde lam
metjes geboren. In Duitse laborato
ria is in november in bloed van zie
ke runderen het Schmallenbergvi
rus gevonden, vernoemd naar het
Duitse dorpje waar de zieke runde
ren vandaan kwamen. Ook de mis
geboortes bij schapen zijn aan dit
nieuwe virus te wijten.
Het is onbekend waar het virus in
eens vandaan komt. Maar het is
nauw verwant aan het Akabanevi-
rus, een ziekteverwekker bij her
kauwers in Azië en Australië die
soortgelijke symptomen veroor
zaakt.
Waarschijnlijk wordt het Schmal
lenbergvirus overgedragen door
de knut, het mugje dat ook al ver
antwoordelijk was voor de ver
spreiding van het blauwtongvirus.
De knutten waren door het war
me weer tot half november actief,
wat verklaart dat er nog steeds die
ren ziek worden. De knut houdt
zich nu even koest, maar wordt in
het voorjaar weer actief. Wat staat
koeien en schapen dan te wach
ten?
Er geldt inmiddels een meldplicht
voor boeren die hun dieren ziek
zien worden. Het Centraal Veteri
nair Instituut (CVI) in Lelystad
heeft van staatssecretaris Bleker op
dracht gekregen een vaccin te ont
wikkelen. Volgens een woordvoer
der van het Rijksinstituut voor
Volksgezondheid en Milieu gaat
het nog 'om een dierziekte die
vooralsnog niet overdraagbaar lijkt
op mensen'. Geen nieuwe
Qjkoorts dus. Toch sluit het
RIVM niet helemaal uit dat er ge
vaar voor de mens is. Handen was
sen na het aaien van zieke dieren,
is het devies. En als mensen ziek
worden en de zaak niet vertrou
wen, raadt het RIVM hun aan di
rect contact op te nemen met de
GGD. „Maar het is wel duidelijk
dat het virus tot een bepaalde
groep virussen behoort die niet
overdraagbaar zijn", zegt een
woordvoerder van het RIVM. „De
kans dat dat bij dit virus wél het
geval is, is dus erg klein. We ko
men nu nog niet in actie, maar blij
ven de zaak wél goed volgen."
Ook onderzoeker/viroloog Wim
van der Poel van het Centraal Ve
terinair Instituut (verbonden aan
de Wageningen Universiteit) gaat
er vooralsnog vanuit dat melkdrin-
kers en shoarma-eters geen gevaar
lopen. „Maar dat kun je nooit met
ïoo procent zekerheid zeggen. Vi
russen zijn geen stabiele entitei
ten, ze veranderen nog weieens
van gedaante."
Vandaar ook dat boeren met zieke
dieren op een enquêteformulier
aan moeten geven of ze zelf ook
gezondheidsklachten hebben.
Het duurt waarschijnlijk nog min
stens een jaar voordat er een werk
zaam vaccin is, stelt Van der Poel.
Tenzij blijkt dat ze in Australië en
Azië al een vaccin hebben dat ook
tegen het Schmallenbergvirus
werkt. „Maar al die tijd zijn we in
feite machteloos", zegt Van der
Poel.
Als de knut in april weer actief
wordt, is er een kans op een nieu
we besmettingsgolf. Die zou bij
runderen behalve zieke drachtige
koeien ook misgeboortes kunnen
veroorzaken. Runderfoetussen
zijn na 8o tot 120 dagen gevoelig
voor het virus; dat zou betekenen
dat er in het najaar van 2012 veel
misgeboortes plaats kunnen gaan
vinden.
'Virussen zijn geen stabiele
entiteiten, ze veranderen
nog weieens van gedaante'
Schapen zijn vier maanden drach
tig; als in februari het lammersei-
zoen begint, kan het wel eens
goed fout gaan, denken zowel CVI
als landbouwkoepel LTO Neder
land. Rundveehouders moeten ko
mend voorjaar dubbel vrezen:
voor misvormde kalfjes én zieke
koeien die tot tientallen procenten
minder melk geven.
Toon van Hoof, portefeuillehou
der diergezondheid bij LTO Neder
land: „We zagen in september, ok
tober dat zieke koeien minder
melk gaven, maar dat was meestal
na een week weer over. De econo
mische schade kan dus wel eens
meevallen, maar dan moet er geen
sprake zijn van een grote uitbraak
in het komende voorjaar."
Hij hoopt dat de besmettingen
aan het eind van de zomer slechts
in een beperkte periode plaatsvon
den. „We zien bij schapenhouders
dat er eerst gewone lammetjes ge
boren worden, daarna ernstig mis
vormde en dan weer een golf met
veel 'domme lammetjes', die van
wege hun te kleine hersenen geen
overlevingskans hebben. Dat wisse
lende beeld kan betekenen dat het
ook zo maar weer, kan over
waaien."
Volgens viroloog Wim van der
Poel is moeilijk te voorspellen hoe
veel dieren het komend voorjaar
ziek gaan worden. „Dat ligt aan de
mate van agressiviteit van het vi
rus. Het is ingewikkeld, maar die
kan bij schapen anders zijn dan bij
runderen. Bij schapen is het virus
redelijk agressief, maar het is niet
te voorzien of er ook bij koeien
veel misvormde kalveren geboren
gaan worden."
Van Hoof is daarover optimistisch:
„Het blauwtongvirus kwam ook
ineens uit de lucht vallen. We kon
den weliswaar meteen vaccineren,
maar het virus verdween weer net
zo snel als het kwam. Laten we ho
pen dat het weg blijft en dat het
nu met dit nieuwe virus net zo
gaat. Het lijkt er op dat het Schmal
lenbergvirus niet lang overleeft.
De meeste oudere dieren zijn na
ongeveer een week weer beter.
Misschien bouwen ze heel snel
weerstand op. Het blijven echter
spannende tijden voor veehou
ders. We kunnen maar één ding
doen: afwachten."
Wat doet Nederland
met al die schapen?
Het aantal schapèn in Nederland
neemt de laatste jaren af. In 2007
waren er nog bijna 1,4 miljoen. Op
1 april dit jaar waren er 1.088.485
schapen in Nederland.
Behalve gespecialiseerde schapen
houderijen, zijn er ook veel rund
veebedrijven die schapen houden
als neventak. In totaal zijn er
12.790 bedrijven met schapen.
Bijna driekwart van de schapen
wordt geslacht. Het overige deel
wordt levend geëxporteerd, voor
namelijk naar Frankrijk.
Nederland telt twaalf schapen-
slachterijen.
Het vlees is voornamelijk bedoeld
voor eigen consumptie. Nederlan
ders eten gemiddeld 1,4 kilo scha
penvlees per persoon per jaar.
De rest gaat naar het buitenland.
België is de grootste afnemer van
Nederlands schapenvlees.
Bron: LTO Nederland en
Centraal Bureau voor de Statistiek.
Varkenspest
Een virusziekte die erg besmettelijk en
dodelijk is voor varkens. Het virus is onge
vaarlijk voor mensen. In februari 1997
werd een geval van klassieke varkenspest
geconstateerd op een bedrijf in Venhorst.
Omdat er ondanks een dreigend vervoers-
verbod nog veel varkens werden getrans
porteerd, brak er een epidemie uit. Uit
eindelijk raakten ruim vierhonderd bedrij
ven besmet en werden in totaal zo'n tien
miljoen varkens geruimd. De uitbraak
kostte in totaal ongeveer 3 miljard gul
den.
BSE ('Gekkekoeienziekte')
Bovine Spongiforme Encephalopathie of
wel de gekkekoeienziekte is een dodelij
ke hersenziekte die voorkomt bij koeien
en geiten. BSE kan vanzelf ontstaan of
worden overgedragen doordat kadavers
van besmette dieren in veevoer verwerkt
worden. De ziekte kan ook worden over
gedragen op mensen, door het eten van
vlees of drinken van melk van zieke die
ren. Dan ontstaat een variant van de do
delijke hersenziekte Creutzfeldt-Jakob.
Sinds 1997 zijn in Nederland 88 gevallen
van BSE geconstateerd, waarvan de mees
te (63) tussen 2001 en 2003. Ook zijn er
tot zover bekend drie mensen overleden
aan de variant van Creutzfeldt-Jakob die
Schmallenbergvirus
aangetoond (per 2 januari 2012)
infographic CRW
in verband wordt gebracht met het eten
van besmet vlees.
Mond- en klauwzeer (MKZ)
Zeer besmettelijke virusziekte die voor
komt bij runderen, varkens, schapen en
geiten. De verschijnselen zijn koorts en
blaren op de poten en op de tong. Men
sen zijn ongevoelig voor het virus. De
ziekte kan zich heel snel verspreiden, ook
omdat het virus via indirect contact (bij
voorbeeld via mensen) en zelfs via de
lucht overdraagbaar is. In 2001 brak
MKZ voor het laatst uit in Nederland. In
twee maanden tijd werd het virus op 26
bedrijven vastgesteld. Vooral in het ge
bied tussen Apeldoorn en Zwolle was het
raak (21 bedrijven). Er werden zo'n
270.000 dieren afgemaakt. De schade be
droeg 1,3 miljard euro.
Vogelgriep (aviaire influenza)
Ziekte bij kippen, eenden, duiven en an
dere vogelsoorten die wordt overgedra
gen door een griepvirus. Er zijn veel va
rianten, maar de bekendste is het H5N1-
type. Dit is een zeer besmettelijke en do
delijke variant. In Nederland kwam in
2003 de variant H7N7 voor. Daarbij wer
den ruim 30 miljoen dieren (vooral kip
pen) gedood. Dit kostte 270 miljoen eu
ro. Bij intensief contact met pluimvee kan
de variant H5N1 worden overgedragen
op de mens. Dit gebeurde vooral in Azië.
Q-koorts
Q-koorts is een infectieziekte die wordt
veroorzaakt door de bacterie Coxiella bur
netii. De ziekte komt voor bij geiten, scha
pen en koeien maar is ook aangetoond
bij andere soorten. Dieren hoeven geen
ziekteverschijnselen te hebben. Q-koorts
kan overgaan van dier op mens. In Neder
land gebeurde dat in 2007 (ongeveer
170 besmettingen), 2008 (duizend mel
dingen), 2009 (2.354 gevallen) en 2010
(ruim vijfhonderd meldingen). De uit
braak van 2009 is de grootste ter wereld.
Tot nu toe zijn volgens cijfers van het RI
VM 19 mensen aan de ziekte overleden.
