7 spectrum
Zaterdag 31 december 2011
Ook voor David Cameron, Nicolas Sarkozy, Jode Manuel Barroso, Giorgos Papandreou, Angela Merkel en Mark Rutte (vanaf linksboven met de klok mee) was 2011 een jaar
van politieke verlamming. Politici in westerse landen zitten steeds vaker klem tussen de belangen van de financiële sector en de stem van ontevreden kiezers, foto GPD/AP
handelen. Het werd een soort pitamidespel, waarbij
het aanvankelijk leek of iedereen won. Niemand
greep in. „In die periode zijn de financiële markten
ontketend. We zijn afhankelijk geworden van de kre
dietmachine. Als je eenmaal aan krediet bent ver
slaafd en je trekt de stekker eruit, stort het kaarten
huis in."
Om de macht van de financiële sector te verminde
ren, zullen landen en particulieren domweg minder
moeten lenen. Je kunt het de instellingen moeilijk
verwijten dat ze zekerheid willen over hun uitgeleen
de geld en dus druk uitoefenen op de politiek, vindt
Mügge. Ook al lijkt dat niet democratisch. „Als je op
zo'n grote schaal gaat lenen, heb je je ook te verant
woorden tegenover degene die het geld leent. En
niet alleen tegenover de kiezer. Je hebt twee mees
ters. Dat is de prijs."
Gevolg is wel dat Europese politici bij elk nieuw ak
koord met één oog angstvallig naar de reactie van de
financiële markten kijken: stijgen de beurzen, dalen
de rentes voor staatsobligaties? Met het andere oog
loeren ze naar de kiezers, bang als ze zijn electoraal
te worden afgeslacht. Daardoor durven ze geen grote
stappen te zetten. „Die angst voor de markten en de
kiezers verlamt de politici", zegt de Twentse emeri
tus hoogleraar politieke wetenschappen Jacques Tho
massen.
Voor veel kiezers spelen de politieke gevechten zich
af op een niveau (internationaal) dat ze niet kunnen
bevatten of willen bevatten. De eurocrisis, maar ook
de Belgische crisis, raakt heel sterk aan zaken als iden
titeit en solidariteit, zegt de Leidse politicoloog Hans
Vollaard. „Met wie willen we geld, macht en werk
delen?" Ofwel: zien we degenen van wie we het pro
bleem moeten helpen oplossen als 'wij' of als 'zij'? In
het laatste geval zal het voor politici moeilijk zijn de
eigen bevolking mee te krijgen. Helemaal als ze al bij
voorbaat dénken dat ze geen steun hebben. „Als ze
meer durven, worden ze wel beloond", zegt Thomas
sen. „Kijk naar Lubbers in de jaren tachtig."
„Grote politici gaan in gesprek met de achterban",
legt Achterhuis uit. „Die hebben een visie en verdedi
gen die. Maar politici laten het nu afweten. Zo kom
je in een door banken geregeerde werkelijkheid te
recht."
Is dat het einde van de politiek? Allerminst, zeggen
de politicologen Vollaard en Thomassen. Zij zien
niet minder, maar juist méér politiek dan in lange
tijd. Het gevecht tussen de Republikeinen en Demo
craten in de VS, de strijd op het scherpst van de sne
de over de toekomst van België, de bijna-patstelling
in de Nederlandse politiek, die met een gedoogcon-
structie moest worden doorbroken en waarbij meer
derheden moeten worden bevochten: „Politiek pur
sang", vindt Thomassen. Daar mag je best tevreden
over zijn, vindt hij.
Dat geldt ook voor Europa, vindt Vollaard. „Als je
ziet wat daar in anderhalfjaar tijd is bereikt, dan is
dat ongelooflijk." Maar is het genoeg? „Democratie",
zegt Vollaard „is niet alleen of het volk wel of niet in
stemt. Het is ook of je de problemen vóór het volk
oplost."
Tot nu toe, stelt Vollaard, hebben de politici steeds
weer een stap vooruit gezet, omdat het schrikbeeld
van niets doen nog veel erger was. Met zo'n negatie
ve keuze is het moeilijk de harten van kiezers te win
nen, erkent hij. Toch heeft hij hoop dat de politici
daarin slagen, bijvoorbeeld door de nadruk te leggen
op het praktische nut van Europa en de euro: we ver
dienen er met zijn allen toch goed aan. „Je ziet wel
dat de Nederlandse regering daar meer voor doet. Ik
ben daarom voorzichtig optimistisch."
Dat is politiek econoom Mügge ook. Hij ziet de poli
tiek héél geleidelijk terrein terugwinnen op de finan
ciële markten. „Tijdens de laatste top hebben de rege
ringsleiders toch hun poot stijf gehouden en zijn ze
niet gezwicht voor Engeland, dat de belangen van de
financiële sector verdedigde. Ik denk dat we dat
meer gaan zien."
Daarnaast, zegt hij, is te zien dat politici proberen de
financiële markten beter te begrijpen en hun afhan
kelijkheid van lobbyisten te verminderen. „Na jaren
te hebben geslapen, krabbelen ze langzaam op. Ik
verwacht dat we de komende jaren een discussie
gaan krijgen over welk economisch groeimodel we
willen hebben. Als je een duurzaam model hebt, wil
len de banken heus wel geld lenen."
Hans Achterhuis is er nog niet gerust op. „De situatie
is zeer ernstig", meent hij. Een terugkeer van de poli
tiek ziet hij even niet meer. Maar hij heeft de hoop
nog niet opgegeven. „Ik ben als filosoof beïnvloed
door Hannah Arendt. Die zei dat de politiek altijd op
nieuw kan beginnen. Ik geloof echt dat dat kan."
reageren?
spectrum@wegener.nl
